Kara Olum

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Kara Olum
Kara Ölüm'ün Avrupa'da ve Yakın Doğu'da Yayılması (1346-1353)
Kara Olum'un Avrupa'da ve Yakın Do?u 'da Yayılması (1346-1353)
Hastalık Hıyarcıklı veba
Virus cinsi Yersinia pestis bakterisi
Yer Avrasya ve Kuzey Afrika
?lk vaka Uzak Do?u
Varı? tarihi 1346-53
?statistikler
Olumler
75-200 milyon arası (tahmini)
Kara Olum'un Toggenburg ?ncilinde resmedilmesi. (1441)

Kara Veba olarak da bilinen Kara Olum , insanlık tarihinde kaydedilen en olumcul salgındır. Avrasya ve Kuzey Afrika 'da 75-200 milyon [1] [2] [3] kadar insanın olumune yol actı?ı du?unulmektedir. 1346-1353 yılları arasında Avrupa'da zirveye ula?an salgın, insanlık tarihinde kaydedilen en olumcul salgındı. [4] Hastalı?ın sebebi Yersinia pestis bakterisidir. Genellikle hıyarcıklı veba gorulse bile, pnomonik veba ve septisemik veba da gorulebilinir. [5] [6]

Kara Olum, ikinci veba salgınının ba?langıcıydı. [7] Veba, Avrupa tarihinin seyri uzerinde onemli etkisi olan dini, sosyal ve ekonomik calkantılar yarattı.

Kara Olum'un kokeni tartı?malıdır. Pandemi ya Orta Asya'da ya da Do?u Asya'da ortaya cıktı. Ancak ilk kesin gorunumu 1347'de Kırım'da olmu?tur. Kırım'dan , buyuk olasılıkla Ceneviz gemilerinde seyahat eden ve siyah farelerde ya?ayan pireler tarafından ta?ınmı?tır. Akdeniz Havzası'ndan yayılarak Konstantinopolis , Sicilya ve ?talyan Yarımadası uzerinden Afrika, Batı Asya ve Avrupa'nın geri kalanına ula?tı. Kara Veba'nın karaya cıktıktan sonra esas olarak ki?iden ki?iye pnomonik veba olarak yayıldı?ına ve boylece salgının ic bolgelere hızlı yayılmasını acıkladı?ına dair kanıtlar var; bu, birincil vektorun hıyarcıklı vebaya neden olan sıcan pireleri olması durumunda beklenenden daha hızlıydı. [8]

Kara Olum, Gec Orta Ca?'da Avrupa'yı vuran ikinci buyuk do?al afetti (ilk olanı 1315-1317 Buyuk Kıtlı?ıydı ) ve Avrupa nufusunun yuzde 30 ila yuzde 60'ını oldurdu?u tahmin ediliyor. [9] [10] [11] Vebanın 14. yuzyıldaki yakla?ık 475 milyon olan dunya nufusunu 350-375 milyona du?urdu?u tahmin ediliyor. [12] Gec Orta Ca? boyunca ba?ka salgınlar da vardı ve di?er katkıda bulunan faktorlerle birlikte Avrupa nufusu 1300 yılındaki seviyesini 1500 yılına kadar geri kazanmadı. [a] [13]

?sim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Koken [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

"Kara Veba" ismi, Turkceye ?ngilizce olan "Black Death" isminden gecmi?tir.

?ngilizce iki kelimenin birle?imiyle olu?mu?tur. Danimarkalı sozcuk ogesi ustunde modellenmi?tir. [14]

Kok [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Black , Death [14]

Etimolojik Koken [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  • Muhtemelen kurbanların derisinde beliren siyaha yakın ic kanama kaynaklı yaralardan atıfta bulunuldu.
  • Muhtemelen sozcuk yapısının kokeni Danca olan " den sorte død" tumlecinden geldi.

Black (Kara) kelimesi Avrupa'da salgına atıfta bulunan salgın donemi kaynaklarında (14 ve 15. yy) varlı?ı kanıtlanmamı?tır.

Spesifik kullanım ilk kez 15 ve 16. yuzyıllarda ?svec ve Danimarka kroniklerinde gorunur. ?svecce: '† swarta dodhen', Dancada : 'den sorte død' tumlecleri kullanılmı?tır. Muhtemelen Danca terimler Avrupa dillerine adapte edildi.

Daha onceki metinlerde salgına Salgın Hastalık (Pestilence), Veba (The Plague), Buyuk Salgın (Great Pestilence), Buyuk Olum (Great Death) ya da The Forste Moreyn veya ?lk Veba (First Pestilence) denir. Latince Pestis veya Pestilentia; Epidemia; Mortalitas gibi adlarla anılır. 14. yuzyılın sonlarına do?ru Avrupa'da di?er salgın hastalıklardan ayırt etmek icin ?lk Veba (The Forste Moreyn) adı kullanılır.

'Kara Olum' Terimi 1750'lere kadar bu salgını tanımlamak icin kullanılmadı. ?lk kez 1755'te kullanıldı?ı tanımlandı o da Dancadan tercume edildi?i tahmin ediliyor. 'Kara Olum' ismi ?lk kez ?svecli ve Danimarkalı tarihciler tarafından 15 ve 16. yuzyıllarda populer hale geldi ve 16 ve 17. yuzyıllar arasında di?er dillere aktarıldı. [14]

Di?er Veba Salgınları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ara?tırmalara gore vebanın ilk kez Avrupa ve Asya'da Erken Tunc Ca?ında goruldu?u one suruldu. [15] Bu salgının M.O. 3000 civarında 'Neolitik Du?u?' ile ili?kili olabilece?i tahmin ediliyor. [16] Bu vebanın yanı sıra hayvan hastalıkları ve tarımsal kıtlık Neolitik Du?u?un sebepleri arasında. [17]

A?a?ıda tarihe adını yazmı? veba salgınları bulunmakta.

Justinianus Veba Salgını [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Do?u Roma ve Akdeniz kıyı kenarlarını etkileyen bir veba salgınıdır. [18] ?ki asır boyunca (541-686) kendini yenileyip 25-100 milyon insanın olumunde sorumlu oldu?una inanılsa [19] da 2019 yılında yapılan ara?tırmaların bu veba salgınının olum oranı ve sosyal etkilerinin abartıldı?ı hakkında bir iddia ortaya atılmı?tır. [20] [21]

Do?u Roma ?mparatorlu?u’nda Sicilya Vebası

745 yılında Sicilya’da ba?layan salgın, donemin imparatorlu?u olan Do?u Roma ’ya da ula?ır. Salgının etkisi o kadar buyuk olmu?tur ki ?mparator V. Konstantin ba?kent Konstantinople ’yi terk ederek Bitinya ’ya ( Kocaeli yarımadası ) gider. 748 yılında salgın sona erince Do?u Roma ?mparatorlu?u nufusun yarısından fazlasını kayıp vermi?tir. Salgın sonrasında ba?kent Konstantinople hayalet bir ?ehre donu?mu?tur. Azalan nufus kar?ısında ?mparator V. Konstantin Yunanistan ve adalarından binlerce ki?iyi zor kullanarak ba?kente getirir ve yerle?tirir. Artan nufusla birlikte ba?kent bir yıl icerisinde salgın oncesi haline donmu?tur. [22]

San Cristobal de La Laguna vebası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?spanya, Guney Afrika, ?ngiltere ve Mısır'da yakın tarihlerde (1582-1609) etkili olmu?tur. 5000-9000 insanın olumunden sorumludur. [23] [24]

1629-1631 ?talyan vebası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1629 ve 1631 yılları arasında ?talya'da etkisini gosteren bu veba salgını 280.000'e yakın ki?inin olumunden sorumludur.

Buyuk Londra Vebası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?ngiltere'de ortaya cıkan veba salgınının 100.000'e yakın ki?iyi oldurdu?u tahmin ediliyor. Bu veba salgını Londra'da buyuk caplı karantinalara sebep olmu?. [25] 1665 ve 1666 yılları arası etkisini gostermi?tir. [26]

1738'in Buyuk Vebası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1738 yıllında Balkanlar'da ortaya cıkan bu veba salgınında 50.000'den fazla insan olmu?tur.

1770-1772 Rus Vebası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1770 ve 1772 tarihleri arasında Rusya'da etkisini gosteren bu veba salgını 50.000'den fazla insanı oldurmu?tur.

Tarih boyunca etkisini gosteren vebanın etkileri sadece yukarıda belirtilenlerle kalmamı?, daha onlarca salgın ya?anmı?tır. Ancak bu salgınlar kucuk ve yetersiz kaynaklardan dolayı goz ardı edile bilinir.

14. Yuzyıl Veba Salgını [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Nedenleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?lk Teoriler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Veba hastalı?ı ortaya cıktı?ında gerek Viyana ’da ve gerek Avrupa’daki ilk tepki “ Tanrı ’nın insanları cezalandırdı?ı” ?eklindeydi. Bu goru? 17. yuzyıla kadar devam etti, din adamlarına gore insanlar; insanlık dı?ı davranı?larda bulunmu?lar, Tanrı’yı unutmu?lar, O ’nun emirlerine itaat etmemi?ler, etrafındakileri sevmeyi unutmu?lar ve bu yaptıklarının kar?ılı?ında da bu ?ekilde bir cezaya carptırılmı?lardı. [27]

Tanrı gazabını ola?anustu olaylarda gostermi?tir. Bunlardan birisi kuyruklu yıldızlardır . 1582, 1606 ve 1618 yıllarında gorulen kuyruklu yıldızlar ile veba hastalı?ı arasında bir ili?ki kurulmu?, hastalı?ın ortaya cıkmasında kuyruklu yıldızların gorulmesinin etkili oldu?una inanılmı?tır. 1582’de gorulen kuyruklu yıldızın Prag , Thuringen , Hollanda ve di?er bolgelere bir kabus gibi coken yerel bir veba ce?idini, 1606 yılında gorulen kuyruklu yıldızın ise, genel bir vebayı dunyaya getirdi?ine inanılmı?tır. [27]

Vebanın ortaya cıkmasında di?er bir suclu, farklı din mensupları olmu?tur. Bu ba?lamda ozelikle Yahudiler suclu gorulmu? ve onların ?ehir halkı icin hayat kayna?ı olan kuyuları zehirledikleri iddia edilmi?tir. Bu kuyulardan su icenlerin co?u o gun olmu?tur. Bu kuyu zehirleme iddiaları oncelikle Guney Fransa ’da yayılmaya ba?lamı? sonrasında ise bir saman alevi misali butun Avrupa’ya yayılmı?tır. Oyle ki butun kaynak ve ce?me sularına boyle bir zehir katıldı?ı boylece herkesin tehdit altında oldu?u du?uncesi ?eklinde bir panik havası olu?mu?tur. Bu yuzden insanlardan kimse bu sulardan icmemi? sadece biriken ya?mur sularını ve de nehir sularını icmi?lerdir. Bu hastalı?ın yayılmasını kolayla?tırmı?tır. [27]

Ozellikle 14. yuzyılda Yahudilere yonelik olan bu suclamalar artmı? ve bircok Yahudi’nin sorgusuz sualsiz oldurulmesine neden olmu?tur. Yahudilere kar?ı uygulanan bu sert politikada ruhban sınıfının yanında e?itimli tebaa da onemli bir rol oynamı? ve halkı onlara kar?ı kı?kırtmı?lardır. Yoneticiler ve Papa da; Yahudilerin kuyuları zehirlemesinin nedeni olarak, Yahudilerin Hristiyanları oldurerek Hristiyanlı?ı ortadan kaldırmak gibi bir amac ta?ıdıkları konusunda halkı kı?kırtmı?lardır. Yine bir ba?ka inanı?a gore; Yahudiler kuyuları zehirlemek icin gizli liderlerini Toledo ’da kar?ılamı?lar ve Asya’dan gelen vebanın zehrini ondan temin etmi?ler veya da zehirli orumceklerle, bayku?larla ve di?er zehirli hayvanlarla bu hastalı?ı yaymı?lardır. Bu konuda di?er bir iddia ise hastalı?ın Yahudi buyusu ile yayılmasıdır. [27]

1348 yılının Mayıs ayında Provence ?ehrinde Yahudiler halkın da destek verilmesiyle kurban edilmeye ba?lanmı?tır. Elli binden fazla Yahudi oldurulmu?tur. Zurich yonetimi de bu iddiaların neticesinde hicbir Yahudi’yi ulkesine kabul etmemeye karar vermi? ve bu uygulamalar Basel , Freiburg , Strasburg gibi bolgelerde de gecerli olmu?tur. Yahudilere uygulanan bu cezalar genellikle onların yakılması veya onların canlı canlı topra?a gomulmesi ?eklinde olmu?tur. Yahudilerin yakılmadı?ı yerlerde ise o yerle?im yerlerinin sakinleri ofkeden deliye donmu? bir ?ekilde ellerinde kılıclar ve ate?ler ile Yahudileri olume zorlamı?lardır. Bu korku o kadar yayılmı?tır ki Yahudiler onlara gerek kalmadan kendileri bir yere toplanarak kendilerini yakmı?lardır. [27]

?lk Yahudi zulmu Salzburg ve Hallein ?ehirlerinde ba? gostermi?tir. Ardından Viyana’ya sıcramı?tır. Kyburg kalesinde koruma altına aldı?ı birkac yuz Yahudi, ofkeli bir halk grubu tarafından yakılmı?tır. [27]

Polonya Kralı Buyuk Casimir, bu donemde Yahudilere kar?ı koruma politikası gutmu? ve nereden gelirlerse gelsinler onları kendi ulkesinde korumu?tur. Herzog Albrecht, Viyana dı?ındaki bolgelerde de Yahudilere uygulanan bu davranı?ların durmasını istemi? ve onlara kotu davrananların ve onları oldurenlerin Mautern ?ehrinde 600 Pfund ; Krems ve Stein ’de ise 400 Pfund ceza odemeleri gerekti?ini emretmi?tir. Suikastcılar ise ya hemen oldurulmu? veya sonradan acı icinde olecekleri hapishanelere atılmı?lardır. Bu uygulamalardan sonra Albrecht “Yahudi dostu” olarak anılmaya ba?lanmı?tır. [27]

Baskın Modern Teori [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kuraklık sebebiyle kemirgenler, pireler ve keneler otlak alanlardan insanların daha kalabalık oldu?u yerlere kacmaya ba?ladı. Bu yersina pestis basilini ta?ıyan hayvanların insanların yerle?im bolgelerine kacması salgının hızını buyuk olcude artırdı.

Yersina pestis basili 1894'te Hongkong'da bir hıyarcıklı veba salgınında o?renci olan Alexandre Yersin tarafından ke?fedildi. Ayrıca Yersin bu basilin kemirgenlerde bulundu?unu kanıtladı ve farenin bula?ma aracının ana kayna?ı oldu?unu one surdu. [28] [29] Yersina pestisin genel bula?ma mekanizması, 1898'de Paul-Louis Simond tarafından kurulmu?. Enfekte konakcı beslendikten birkac gun sonra yerisna pestis kona?ın sindirim sistemini tıkamı?. Bu tıkanıklık pireleri ac bırakır ve beslenmede daha agresif hale burunmelerine neden olur. Bu binlerce basilisin beslenme bolgesine akın etmesine neden olur ve kurban enfekte olur. [30]

Alternatif Acıklamalar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hastalı?ın epidemiyolojik acıklaması, semptomlarının tanınması kadar onemlidir. Ancak salgın doneminden bu gune kalma sa?lam temelli bir kaynak olmaması sebebiyle engellenmektedir. ?ngiltere'de hastalı?ın yayılması uzerine co?u calı?ma yapıldı ama genel nufus tahminleri bile %100'un uzerinde de?i?iyor cunku ?ngiltere'de 1086 ile 1377 yılları arasında hicbir nufus sayımı yapılmadı. [31] Veba kurbanlarının sayısı o donemdeki din adamlarının dediklerinden yola cıkılarak tahmin ediliyor.

Vebanın Belirti ve Hasta Uzerindeki Etkileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hıyarcıklı Veba [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bir hıyarcıklı veba kurbanının kası?ında olu?an hıyarcıklar. Ayrıca bu hıyarcıklar kurbanın boyun ve koltuk altı gibi lenf du?umlerinin yo?un ?ekilde bulundu?u bolgelerde de gorule bilinir.

Kurbanda ani bir ?ekilde ate? , titreme, ba? a?rısı , halsizlik ve bir veya birden fazla olacak ?ekilde, bir elma boyutuna kadar buyuyebilen, lenf du?umlerinde a?rılı hıyarcık geli?ir. Hastalık adını bu kendine ozgu semptomundan alır. Bu semptomları sonradan akut ate? ve kan kusması izler. [32] Bu hastalık genelde pire ve kemirgenlerden gecer ve bakteriler, bakterinin iceri girdi?i en yakın lenf du?umune saldırır. [33] Bu hıyarcıklar daha sonradan ic kanama sebebiyle mor-siyah rengini alır. [34] Tedavi edilmezse bu lenf du?umlerindeki hıyarcıklar buyur ve vucutta geli?iguzel bir ?ekilde yayılma gosterir. Hıyarcıklar genellikle kasık ve koltuk altından gozlene bilinir. Tedavi edilmedi?inde kurbanların %80'i sekiz gun icinde olur. [35]

Giovanni Boccaccio 'nun kalemiyle hıyarcıklı veba:

"Soz konusu yılın bahar ba?larında veba, uzucu etkilerini gun yuzune cıkarmaya ba?ladı. Burun kanamasının kacınılmaz olum anlamına gelen Do?u'daki ?eklini almadı. Bu etkisini daha ziyade, kadın ve erkeklerde kasık ve koltuk altlarında olu?an ?i?likler yoluyla gosterdi. Bir elma ile yumurta buyuklu?u arasında olan bu yumrulara gavoccioli (Baloncuk) adını verdiler. Ve vucudun bu iki bolumunde ortaya cıkan olumcul gavoccioli vucuda, cok kısa bir sure icinde, geli?i guzel bir ?ekilde yayılmaya ba?ladı; daha sonra hastalı?ın semptomları kollarda, uyluklarda ve vucudun geri kalan her yerinde siyah ve mor lekelere donu?tu - bazıları buyuk iken bazıları kucuk ve yayılmı? ?ekildeydi. Ve gavoccioli yakla?an olumun kesin bir habercisi oldu?u gibi, onlarla temas edenler icin de aynı anlama geldi. Ne bir doktorun takviyesi ne de tıbbın gucu bu hastalı?ı tedavi etmek icin bir ?ey yapamaz; ya hastalı?ın do?ası hicbir tedavi sa?lanamayacak ?ekildeydi ya da doktorlar cahilliklerinden hastalı?ın caresini bulamadılar. Her halukarda hastaların cok azı bu hastalı?ı atlattı ve hemen hemen hepsi onceden acıkladı?ım semptomların ortaya cıkmasından yakla?ık uc gun sonra oldu. Olenlerin co?u daha ate? veya ba?ka herhangi bir yan etki gostermeden oldu." (...) [34]

Pnomonik veba hekimleri. (Temsili)

Pnomonik Veba [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kurbanlarda ate? , ba? a?rısı , halsizlik , nefes darlı?ı , go?us a?rısı , oksuruk ve kanlı oksuruk ile hızla pnomoni geli?ir. Damlacık yoluyla yayılır ve akci?erlerde yayılım gosterir. Zaturre , solunum yetmezli?i ve ?oka sebep olabilir. Pnomonik veba, vebanın en tehlikeli ve havadan damlacık yoluyla yayılabilen tek cinsidir. [33] Pnomonik veba %90 ile 95 arasında bir olum oranına sahiptir. [32]

Bir septisemik veba kurbanının ellerinde olu?an kararma ve doku olumu . Ayrıca bu semptom burun ve ayak parmaklarında da ba? gosterebilir.

Septisemik Veba [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kurbanlarda ate? , titreme, a?ırı halsizlik , ?ok ve ic kanama geli?ir. Dokuda, ozellikle el-ayak parmakları ve burunda, ic kanamaya ba?lı olarak morluk ve siyahlıklar geli?ir. Bu dokular sonradan olebilir. Bu veba tedavi edilmemi? hıyarcıklı vebadan geli?ebilir. Bu hastalık kemirgen ve pire yoluyla yayılır. [33]

Kara Olum'un Topluma Etkisi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Salgından Once Toplumun Demografik, Sosyal ve Ekonomik Durumu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Feodalitenin yaygın olarak goruldu?u Avrupa'da toplumsal sınıflandırma buyuk olcude vardı. Toplumsal ayrım bir ucurum gibiydi. Avrupa devletleri 1335-1345 yıllarında ba?layan Yuzyıl Sava?larıyla birlikte bir sava? ekonomisine girmi?lerdi. Bu durum vergiden alınması gereken gelirlerin artmasına neden oldu. Bu durum ulke capında borclanmaya ve devlet hazinelerinin tukenmesine kadar gitti. Bu a?ır vergilenme ve borclanma sermaye ve uretimin kısıtlanmasına sebep oldu. Fiyatlar hızla yukseldi ve insanların gecimi daha da gucle?ti.

Bunun yanında ya?anan kuraklıklar da zirai acıdan a?ır darbeler vurdu. Bu kuraklık kemirgen ve ha?erelerin artmasına sebep oldu.

Bunlardan kotu etkilenen devletler kadar bu olaylardan cıkarı olan devletler de oldu. Bu ya?ananlar Fransa'nın lehineydi. [36]

Salgın Esnası Toplumun Demografik, Sosyal ve Ekonomik Durumu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Demografik Etki ve Sonuclar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hem salgın hem de salgından once olan ekonomik bunalımdan kaynaklı olan yuksek fiyatlar halkı zor durumda bırakıyordu. Bircok ulke bu konuda adımlar atmaya calı?tı ve ce?itli kurulu?lar kurdu. Olum oranlarının a?ırı olması mezarlıklarda yer bulunamaması sebebiyle oluler sokakta ust uste bırakılmaya ba?landı. Bu uygulama hem hastalı?ın yayılmasını arttırdı hem de kotu koku ve goruntuler sebebiyle ?ehir dı?larında yapılmaya devam edildi. Venedik 'te nufus kaybının a?ırı olması sebebiyle dı?arıdan gelen insanlara vatanda?lık verilmeye ba?landı. Veba sebebiyle ekim ve dikim yapılamaması sebebiyle kıtlıklar ya?andı ve insanlar daha da caresizle?ti. Avrupa'da oldu?u gibi Afrika 'da da gunluk hayat tamamen durdu ve insanlar surekli salgından olenlerin cenazeleriyle me?gul oldu. Kefen yeti?mez, mezarcılar fahi? fiyat istemeye ba?lamı?tı. Din adamlarının olmesi sebebiyle ibadethaneler kapanmı?tı. [37]

Ekonomik Etki ve Sonuclar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Veba, ba?ladı?ı yıllar itibarıyla ekonomiyi cokertme noktasına getirdi. Feodaliteyi bozdu ve tarımı zorla?tırdı. Toprak sahipleri calı?anların fiyatlarını zorunlu olarak arttırdı. Derebeyler eski guclerini yitirdi. Salgın nedeniyle seyyar tuccarlar ba?ka yerlere yoneldi. Doktorlar salgının bula?ma tehlikesine kar?ılık iki kat fazla ucret istemeye ba?ladılar. Cok sayıda hekim bu hastalıkta hayatını kaybetti. Alanlarında usta ki?ilerin olumuyle beraber i?in ehli olmayan insanların bu alana yonelmesiyle urun ve hizmet kalitesi du?tu.

Demografik daralma nufusu du?urdu?u icin kira fiyatlarını du?urmu?, i?cilerin ucretini arttırdı. Bu hayatta kalan insanların ya?amını kolayla?tırmı?tır. Askeri kapasite zayıflamı? ve bu da orduya etki etti. [37]

Sosyal Etki ve Sonuclar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Veba toplumsal hayatı derinden etkilemi?tir. Avrupa'da 14 ve 15. yuzyıllarda koylu isyanları cıktı. Koylu ve i?cilerin ozgurle?mesinde vebanın onemi buyuktur cunku bu salgınla beraber de?erleri bilinmeye ba?landı. Kilisenin bu salgın hakkında bir ?ey yapamaması kiliseye olan guveni sarstı. Aile bireylerinin olumu aile yapılarını bozdu. Bircok ki?i hastalıktan korktu?u icin aile ve akrabalarını terk ederek onlardan uzakla?tı. Gocler arttı. Toplum hastalık neticesinde temizlik adabını o?renmek zorunda kaldı. [37]

Olumler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Olum sayıları hakkında donem kaynaklarının yetersiz olmasından dolayı kesin bir rakam yoktur. Avrasyada 75 ile 200 milyon arasında insan oldurdu?u tahmin ediliyor. [1] [2] [3] Bu olum sayıları, icinde yuzlerce hatta binlerce iskelet kalıntısının bulundu?u toplu mezarlara sebep oldu. Kazılan toplu mezarlar uzmanlara Kara Olum'un biyolojik , sosyolojik , tarihi ve antropolojik sonuclarını incelemelerine ve yorumlamalarına katkıda bulundu. [38]

Not listesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ Declining temperatures following the end of the Medieval Warm Period added to the crisis

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ a b ABC/Reuters (29 Ocak 2008). "Black death 'discriminated' between victims (ABC News in Science)" . Australian Broadcasting Corporation. 20 Aralık 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Kasım 2008 .  
  2. ^ a b "Black Death's Gene Code Cracked" . Wired . 3 Ekim 2001. 26 Nisan 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 ?ubat 2015 .  
  3. ^ a b "Health: De-coding the Black Death" . BBC. 3 Ekim 2001. 7 Temmuz 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Kasım 2008 .  
  4. ^ "Economic life after Covid-19: Lessons from the Black Death" . The Economic Times . 29 Mart 2020. 21 Haziran 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 4 Nisan 2020 .  
  5. ^ "Plague" . www.who.int (?ngilizce). 30 Nisan 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  6. ^ "Distinct Clones of Yersinia pestis Caused the Black Death" . Nora J. Besansky. 7 Ekim 2010. 31 Mart 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  7. ^ "The History of Plague ? Part 1. The Three Great Pandemics" . jmvh.org . April 2012. 2 Ekim 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 14 Kasım 2019 .  
  8. ^ Snowden 2019 .
  9. ^ Aberth 2010 .
  10. ^ Austin Alchon 2003 .
  11. ^ "Plague was one of history's deadliest diseases – then we found a cure" . National Geographic . 6 Temmuz 2020. 2 Aralık 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Aralık 2020 .  
  12. ^ "Historical Estimates of World Population" . Census.gov. 2 Mayıs 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 28 Nisan 2019 .  
  13. ^ Galens (2001). "The Late Middle Ages" . Middle Ages Reference Library . Gale. 1 . 16 Aralık 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Mayıs 2020 .  
  14. ^ a b c "Black Death, n. : Oxford English Dictionary" . web.archive.org . 22 Mayıs 2021. 22 Mayıs 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 29 Ekim 2021 .  
  15. ^ Susat, Julian; Lubke, Harald; Immel, Alexander; Brinker, Ute; Mac?ne, Aija; Meadows, John; Steer, Britta; Tholey, Andreas; Zagorska, Ilga; Gerhards, Guntis; Schmolcke, Ulrich (29 Haziran 2021). "A 5,000-year-old hunter-gatherer already plagued by Yersinia pestis" . Cell Reports (?ngilizce). 35 (13). doi : 10.1016/j.celrep.2021.109278 . ISSN   2211-1247 . PMID   34192537 .  
  16. ^ Rascovan, Nicolas; Sjogren, Karl-Goran; Kristiansen, Kristian; Nielsen, Rasmus; Willerslev, Eske; Desnues, Christelle; Rasmussen, Simon (10 Ocak 2019). "Emergence and Spread of Basal Lineages of Yersinia pestis during the Neolithic Decline" . Cell . 176 (1-2): 295-305.e10. doi : 10.1016/j.cell.2018.11.005 . ISSN   1097-4172 . PMID   30528431 . 30 Ekim 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  17. ^ Colledge, Sue; Conolly, James; Crema, Enrico; Shennan, Stephen (Kasım 2019). "Neolithic population crash in northwest Europe associated with agricultural crisis" . Quaternary Research (?ngilizce). 92 (3): 686-707. doi : 10.1017/qua.2019.42 . ISSN   0033-5894 . 24 Eylul 2023 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 1 Kasım 2021 .  
  18. ^ B. A., History. "Before the Black Death, There Was the Sixth-Century Plague" . ThoughtCo (?ngilizce). 18 Temmuz 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  19. ^ "An Empire's Epidemic" . www.ph.ucla.edu . 4 A?ustos 2002 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  20. ^ Mordechai, Lee; Eisenberg, Merle (1 A?ustos 2019). "Rejecting Catastrophe: The Case of the Justinianic Plague*" . Past & Present (?ngilizce). 244 (1): 3-50. doi : 10.1093/pastj/gtz009 . ISSN   0031-2746 . 8 Aralık 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 1 Kasım 2021 .  
  21. ^ "Justinian's Flea - Q&A + Errata" . www.justiniansflea.com . 29 Eylul 2007 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  22. ^ Radi Dikici. Bizans ?mparatorlu?u Tarihi (Byzantium 330-1453) (Onuncu bas.). Remzi Kitapevi. s. 207.  
  23. ^ "Wayback Machine" (PDF) . web.archive.org . 25 ?ubat 2020. 25 ?ubat 2020 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  24. ^ "Chapter 15: A History of Spain and Portugal" . web.archive.org . 27 Mart 2017. 8 Mart 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  25. ^ "The London Plague 1665" . web.archive.org . 27 Mayıs 2016. 27 Mayıs 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  26. ^ Archives, The National. "The National Archives - Homepage" . The National Archives (?ngilizce). 24 Haziran 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  27. ^ a b c d e f g "Ar?ivlenmi? kopya" . 31 Ekim 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 31 Ekim 2021 .  
  28. ^ The Oxford dictionary of the Middle Ages . Robert E. Bjork. Oxford: Oxford University Press. 2010. ISBN   978-0-19-866262-4 . OCLC   475455573 .  
  29. ^ La Peste Bubonique A Hong-Kong (?talyanca). Alexandre Yersin. 1894. 12 Nisan 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 31 Ekim 2021 .  
  30. ^ Interdisciplinary public health reasoning and epidemic modelling : the case of Black Death . George Christakos. Berlin: Springer. 2005. ISBN   978-3-540-28165-8 . OCLC   262677942 .  
  31. ^ Ziegler, Philip (1998). The black death . Goldalming, Surrey: Bramley Books. ISBN   1-85833-831-X . OCLC   43390162 .  
  32. ^ a b Herlihy, David (1997). The black death and the transformation of the west . Samuel Kline, Jr. Cohn. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN   0-674-07612-5 . OCLC   36158791 .  
  33. ^ a b c CDC (27 Kasım 2018). "Symptoms of plague | CDC" . Centers for Disease Control and Prevention (?ngilizce). 20 Haziran 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  34. ^ a b "Boccaccio on the Black Death: Text & Commentary" . World History Encyclopedia (?ngilizce). 19 Nisan 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 29 Ekim 2021 .  
  35. ^ Byrne, Joseph Patrick (2004). The black death . Westport, Conn.: Greenwood Press. ISBN   0-313-32492-1 . OCLC   54407618 .  
  36. ^ "GEC ORTA CA?'DA AVRUPA EKONOM?S?" . cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr . 30 Ekim 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  37. ^ a b c "Ar?ivlenmi? kopya" . 30 Ekim 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Ekim 2021 .  
  38. ^ Antoine, Daniel (2008). "5 The Archaeology of "Plague " " . Medical History (?ngilizce). 52 (S27): 101-114. doi : 10.1017/S0025727300072112 . ISSN   0025-7273 .  

Ayrıca Bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? Ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]


" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kara_Olum&oldid=32907145 " sayfasından alınmı?tır