| Bu madde konu hakkında evrensel bir bakı? acısı yansıtmamaktadır.
Maddeyi
geli?tirerek
ve sorunu
tartı?ma
sayfasında tartı?arak maddenin
evrenselle?mesini
sa?layabilirsiniz.
(
Temmuz 2020
)
|
"Yasa" buraya yonlendirilmektedir. Bilimsel terim icin
Kanun (bilim)
sayfasına bakınız.
Yasa
ya da di?er adıyla
kanun
(
Grekce
kan?n κανων 1. kargı, cıta, cetvel, 2. kural< EYun kanna κ?ννα kamı?, kargı =
Aram
?any? ????)
anayasal
hukuk
sisteminde
, yetkili organlarca meydana getirilen
hukuk
kurallarıdır. Yasalar,
tuzukler
,
yonetmelikler
birer hukuk kuralıdır. Yururlukte olan hukuk kurallarının tumune
mevzuat
denir. Dar anlamında yasa, yasama organınca yapılan yasa adıyla gercekle?tirilen i?lerdir.
Hukuk
kar?ılıklı hakları ifade eden ust mefhumdur, yasa ise bu hakları koruyan ve belirleyen kuralları ifade eder.
Yasa, yazılı veya yazısız olabilir. Yazılı yasaların en unlusu MO 1700'lerde yapılmı?
Hammurabi yasaları
'dır.
Roma hukuku
,
Cermen hukuku
,
Katolik hukuku
,
?slam hukuku
yazılı yasalara dayanır. Ca?da? yasaların yazılı olu?u
Fransız Devrimi
'nden sonra geli?mi?tir. Onemli yazılı yasalara
Kod
(code) denilmektedir. Toplumu Kod'larla yonetmeye
Kodifikasyon
denilir ve Kıta Avrupa'da gecerlidir.
Medeni yasa
'lar birer Kod'dur. ?slam dunyasında
Mecelle
ve
yasa-ı Esasi
ilk kodlardır.
Turkiye
'de yasa koyma yetkisi
TBMM
'nindir.
Anayasa
madde 88'e gore yasa teklif etmeye ("Bakanlar Kurulu ve" ve deyimi, 21.1.2017-6771/16 md. ile cıkarılmı?tır) milletvekilleri yetkilidir. Bunun dı?ındaki ki?i ve kurumlar, yasa isteklerini meclise iletebilirler.
Cumhurba?kanı
, yasa teklif edemez, cunku cumhurba?kanı secildikten sonra TBMM uyeli?ini kaybeder. yasalar cumhurba?kanına sunulur ve cumhurba?kanı yayınlarsa yururlu?e girer. Yayınlamazsa (
butce yasası
haric), gerekcesiyle meclise iade eder (15 gun icinde). Meclis yasası aynıyla tekrar kabul ederse, artık cumhurba?kanı o yasası yayınlar. Meclis, yasa yaparken
anayasa
ve ictuzuk hukumlerine uyar. yasalar TC
Resmi Gazete
'de (kurulu?u 7 Ekim 1920) yayınlanırsa yururlu?e girer. yasalar, hangi tarihte yururlu?e gireceklerini co?unlukla sondan bir onceki maddelerinde belirtirler. E?er bir yururluk tarihi belirtilmemi? ise yasalar, Resmi Gazete' de yayınlandı?ı gun yururlu?e girer. 15 Temmuz 2018'den once, Resmi Gazete'de yayınlandı?ı gunu izleyen gunden itibaren 45 gun sonra yururlu?e girerdi. Ba?bakanlık,
Dustur
adıyla yasaları derlemekte, her yasama yılında bir cilt yayınlamaktadır. yasalar, mevzuat bilgi sistemleriyle
internette
yayınlanmaktadır. Meclisin yayınladı?ı iki yasa dergisi bulunmaktadır:
Tutanak Dergisi
,
yasalar Dergisi
.
Meclis, gecmi?e yonelik suc iceren yasa yapamaz.
Secim yasası
de?i?iklikleri, yururluk tarihinden ba?layarak 1 yıl icinde olacak secimlerde uygulanmaz. yasalar: yasa, tuzuk, yonetmelik,
KHK
,
TBMM ?ctuzu?u
,
?ctihadı Birle?tirme Kararları
, mahkeme kararları,
ictihatlar
, orf ve adet, tebli?, genelge, yonerge adlarını ta?ır.
Her yasasın bir sıra numarası olur. yasalar bu no ile anılır. Ancak, cumhuriyet oncesinden kalan yasalar adlarıyla anılır. 1920-1960 arasındaki yasalar 1-7480 arası no ta?ır. 27 Mayıs 1960-1 Kasım 1961 arasındaki yasalar 1-375 arası no ta?ır. 1961'den gunumuze kadar gelen yasalar 1'den ba?lar ve son olarak 5000'leri a?mı?tır. Bu durumda aynı no'lu iki yasa olabilir. Bu nedenle yasalar mehaz verilirken tarihi ve no'su birlikte verilir. Anayasaya gore, bazı konular ancak yasala duzenlenebilir (ceza, antla?malar, yargıc ve savcı atamaları gibi). yasalar, anayasaya aykırı olamaz ve bu kural yargı denetimi duzeniyle denetlenir. yasalar, bireylerce anla?ılabilir ?ekilde olur ve anla?ılabilir dille yazılır.
TC Anayasasının
ilk 3 maddesi de?i?tirilemez. Butun yasalar anayasa denilen temel yasa goredir. Bir yasa, ba?ka bir yasala veya mahkeme kararıyla yururlukten kalkar. Sureli yasalar ise kendili?inden kalkar (Butce yasası gibi).
Anayasa Mahkemesi
'nin yasa iptalleri Resmi Gazete'de yayınlandı?ı anda o yasa yururlukten kalkar. Bazı yasalar yururlukte olmasına ra?men i?ler de?ildir (
Milli Korunma yasası
gibi). Bazıları ise yururluktedir; ama fiilen uygulanmaz: Mesela yasalara gore 6-14 ya?ları arasındaki her cocu?un e?itimi zorunludur; ama uygulamada okula gitmeyen pek cok cocuk vardır. Yasalar, sadece yasa haline gelmekle yasa olmaz, uygulamada duzenlenme hataları, toplum gercekleriyle ba?da?mama, uygulama icin gerekli tedbirlerin alınmaması, yasası uygulayanlardaki aksaklıklar, arac eksikleri, halkın benimsememesi gibi sebeplerle ka?ıt uzerinde kalabilir. yasasız
suc
olmaz.
Antla?malar
, yasadır ve Anayasa Mahkemesi'ne goturulemez. Yerel yasalar uluslararası yasa celi?irse, uluslararası yasa esas alınır. Antla?malar, mecliste bir yasa uygun bulunursa onaylanır. Yasaları yasama organı yapar, ancak yurutme organı yasa gibi KHK'ler yapabilir. KHK'ler de Resmi Gazete'de yayınlanarak yururlu?e girer. Ola?anustu haller dı?ında KHK'ler Anayasa Mahkemesi denetimine acıktır. Yuretme organı tuzuk cıkarabilir; tuzuklerin iptali icin
Danı?tay
'da dava acılır. Bir di?er yasa olan yonetmelikleri, yurutme organı dı?ında kamu tuzel ki?ileri de cıkarabilir, bunlar da idari yargıya acıktır, kamusal yonetmelikler Resmi Gazete'de yayınlanır.
Yasalar birbiriyle celi?emez. Yasa hiyerar?isinde Anayasa en ba?tadır. Aynı tur yasalar e?it guctedir. Yasa hiyerar?isi ?oyledir: Anayasa, yasa, KHK, tuzuk, yonetmelik, ictihad. Bunlar arasında celi?ki olursa yargı organları (
Danı?tay
ve
?dare Mahkemeleri
), yasaları denetleme gorevi gibi denetler.