Ozgur Ansiklopedi Vikipedi 'nin Kabardeyce (kbd) surumu

Kabardeyce
Do?u Cerkescesi
Адыгэбзэ
Telaffuz	ad?g?bz?
Bolge	Kuzey Kafkasya
Etnisite	Cerkesler
Donem	2002 [1]
Dil ailesi	Kuzeybatı Kafkas dilleri Cerkes dilleri Kabardeyce
Yazı sistemi	Kiril alfabesi
Resmi durumu
Resmi dil	Kabardino-Balkarya Karacay-Cerkesya
Dil kodları
ISO 639-2	kbd
ISO 639-3	kbd
Kabardeyce'nin Kafkasya'daki da?ılımı.

Kabardeyce, Kabardey Cerkescesi veya Do?u Cerkescesi ^{[2] [3]} (Kabardeyce: Къэбэрдей Адыгэбзэ, Qabardey Adı?ebze ; Adigece : Къэбэртай Адыгабзэ, Qabartay Adı?abze ), co?unlu?u Kabartay-Balkarya 'da ya?ayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konu?tu?u Cerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile kar?ılıklı anla?ılabilirlik duzeyi yuksektir. Kabardeyce, Rusya 'ya ba?lı Kabardey-Balkar ve Karacay-Cerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmi diller arasındadır. Bunun dı?ında Suriye , Urdun , Turkiye ve Rusya 'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konu?ulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konu?tu?u tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 oncesinde Arap alfabesini , 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmı?tır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, di?er tum Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karı?ık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dort ana lehcesi vardır.

Lehceleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kabardey-Balkar Cumhuriyeti ve Karacay-Cerkesya Cumhuriyeti'nde konu?ulan asıl "Kabardeyce", Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti ile Stavropol Kray 'da konu?ulan Mozdok, Karacay-Cerkes Cumhuriyeti'ndeki iki koyle Krasnodar Kray 'daki iki koy ve Adigey'deki bir koyde (Vılap koyu) konu?ulan Besleney ya da Besnıy ve Adigey 'deki uc koyde (Ko?habl, Ble?epsın, Fedz ya da Hodz)konu?ulan Kuban (Kabardeyce: Hajret Qeberdeyıbze) lehcelerine ayrılır. Edebiyat dili Baksan lehcesine dayanır.

Kabardeycenin, yazı dili olan Baksan lehcesi dı?ında uc lehcesi daha vardır: "Terek a?zı" (Terek Irma?ı boyunda konu?ulur), "Malka a?zı" (Malka Irma?ı boyunda konu?ulur) ve "Kuban-Zelencuk a?zı" (Karacay-Cerkes Cumhuriyeti'nde konu?ulur).

• Kabardeyce
  • Batı Kabardey grubu
    • Kuban
    • Kuban-Zelencuk
  • Orta Kabardey grubu
    • Baksan (standart de?i?ke)
    • Malka
  • Do?u Kabardey grubu
    • Terek
    • Mozdok
• Besleney

Ortografi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkceden Kabardeyceye gecen alıntılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkceden Kabardeyceye gecen Turkce kokenli sozler ile Turkcenin aracılı?ıyla Arapca ve Farscadan gecen sozlerden bir kısmı ?oyledir:

Yurt dı?ında Kabardeyce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kabardeyce,bugun, 1864 Adıge surgunu sonucu, bir gocmen dil olarak Turkiye , Suriye , Urdun , ABD ve AB ulkelerinde de konu?ulur. Turkiye'de en cok Kayseri ( Uzunyayla yoresi), Sivas , Tokat , Amasya , Corum , Kahramanmara? , Adana , ?cel , Ankara , Eski?ehir , Balıkesir ( Bandırma 'nın Yeni Sı?ırcı mahallesi) ve daha ba?ka yerlerde de konu?ulur.

Kabardeyce, Rusya dı?ında Urdun'deki "Emir Hamza Okulu" adlı ozel bir okulda secmeli bir ders olarak da okutulmaktadır.

Kabardeyce, diasporadaki bircok internet radyo-tv yayını dı?ında, Turkiye'de yasak dil kapsamından cıkartılmı? olarak 2004'ten beri her hafta Per?embe gunleri radyo ve tv'den yayınlanmaktadır (Radyo 1, sabah 6.30; TRT-3, sabah 07.30). Kafkasya'daki Kabardeyce radyo-tv yayınları 2003'te kaldırılmı?; ancak yeni devlet ba?kanı Arsen Kanoko 'nun cabasıyla, 2006 yılı ile birlikte Kabardeyce ve Balkarca yayınlar yeniden ba?latılmı?tır.

Kabardeyce 1924 yılına de?in Arap , ardından 1936 yılına de?in Latin , 1936'dan beri de Kiril alfabesini kullanmı?tır.

Rusya Federasyonunda Kabardeyce e?itimi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kabardeyce Nalcik ve Cerkessk 'teki devlet universitelerinin ilgili bolumleriyle, buralardaki bilimsel ara?tırma enstitulerinde incelenmekte ve o?retilmektedir. Kafkasya'da Kabardeyce e?itim, giderek zayıflamı? olmakla birlikte yine de 1960 yılına de?in surmu?; 1960 yılında, kucuk dil ve kulturleri buyuk dil olan Rusca icinde eritme politikası olan "Buyuk Ulku" uygulaması gere?i, oteki kucuk Sovyet dilleri gibi Kabardeyce ve Balkarca e?itim de kaldırılıp Rusca e?itime gecilmi?; 1985'te Mihail Gorbacov 'un ba?a gecmesinin ardından getirilen demokratikle?tirme programı gere?ince, Rusla?tırma anlamındaki "Buyuk Ulku" politikasına son verilerek, 1990-1991 ve 1991-1992 e?itim-o?retim yıllarında, butun temel dersleri kapsar bir bicimde, Kabardeyce ve Balkarca e?itim ba?latılmı?; ancak RF Devlet Ba?kanı Boris Yeltsin yonetimi doneminde, yani 1992-1993 e?itim-o?retim yılı ile birlikte Kabardeyce ve Balkarca e?itimde kısıtlamaya gidilmi?, Kabardeyce ve Balkarca dillerinde e?itim iki secmeli ders ile (Adıgece, Adıge edebiyatı) sınırlanmı?tır. ?imdi,Kabartay-Balkar ve Karacay-Cerkes cumhuriyetlerinde, Kabardeycenin konu?uldu?u yerlerdeki ilk (1-4.sınıflarda Adıgece) ve orta dereceli (5.sınıf ve ustu sınıflarda Adıge edebiyatı) okullarda secmeli ders olarak (okul ve sınıfına gore haftada 2 ile 3-4 ders saati tutarında) okutulmaktadır.

Ancak 2007-2008 e?itim-o?retim yılından ba?lanmak uzere, Kabartay-Balkar Cumhuriyeti'nde Devlet Ba?kanı Arsen Kanoko 'nun verdi?i destekle, Ruscanın yanında birer resmi dil olan Kabardeyce ve Balkarcanın da, bir "pilot uygulama" olarak 20 kadar okulun ilk sınıflarında okutulmasına karar verilmi? ve bilgisayar olanaklarıyla uc aylık ilk e?itim donemi ders kitapları da hazırlanmı? ve uygulamaya konmu?tur. Dort yıl surecek bir kademeli geci? programı sonunda, butun okullarda Kabardeyce ve Balkarca e?itime geci? sureci tamamlanmı? olacaktır. ^[4]

Kabardeyce olarak aylık "O?hamaho" (1уащхьэмахуэ) edebiyat dergisi ile pazar gunleri dı?ında "Adıge psatle" (Адыгэ псалъэ/Adyghepsale;internetten de) gazetesi (Nalcik) yayınlanmaktadır.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]