Irak Yahudileri
????? ????? / ??????????

Onemli nufusa sahip bolgeler
?srail	~400.000
ABD	15.000 [1]
Birle?ik Krallık	6500 [2]
Irak	<50 [3] [4]
Diller
?branice , Li?ana Deni , Li?anid No?an , Yahudi Aramicesi , Yahudi Irak Arapcası , Kurtce , ?ngilizce
Din
Musevilik

Irak Yahudileri ( ?branice : ????????? ?????????) Irak 'ta do?mu? veya onların cocukları olan Yahudilerdir . Yahudilerin Irak topraklarındaki varlı?ı MO 586'daki Babil Surgunu ile belgelenmi?tir. Irak Yahudileri dunyanın en eski topluluklarından olup tarihi onemi en yuksek Yahudi cemaatlerinden biridir.

Ezra , Babil Yahudi cemaatinin uyelerinden biriydi ve onun Judea 'ya donu?u, Yahudi ibadet sistemindeki onemli de?i?iklerle ba?da?tırılır. Talmud , bugun Irak olarak du?unulen Babil 'de bir araya getirilmi?tir. ^[5]

Babil doneminden ?slam halifelerinin yukseli?ine kadar, Babil, Yahudi e?itiminin merkezi oldu. Mo?ol istilası ve Orta Ca? 'da ?slami donemdeki ayrımcılıklarla cemaat du?u?e gecti. ^[6] Osmanlı ?mparatorlu?u doneminde Irak Yahudileri daha ba?arılı oldular. 19. yuzyılın ikinci yarısında cemaat, okullar kurmaya ba?ladı. ^[7]

20. yuzyılda Irak'ın ba?ımsızlı?ını kazanmasında onemli rol oynayan yakla?ık 120.000 Yahudi 1948 Arap-?srail Sava?ıyla zulume u?rayınca hemen hemen hepsi ulkeyi terk etti. ^[8] Co?u yeni kurulan ?srail 'e goc etti, bugun ise Irak'ta 100'den az Yahudi kalmı?tır.

Antik ca? [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tora 'da Babil ?ehri ve Babil ulkesi her zaman acıkca ifade edilmemi?tir, genelde her ikisi icin de aynı isim kullanılmı?tır. Bazı pasajlarda Babil toprakları icin ?inar ve surgunden sonra Kaldea dendi?i gorulur. Tekvin 'de Babil, Bavel , Uruk , Akad ve Kalne'yi kapsayan yer olarak tasvir edilir ve Nimrod'un krallı?ının ba?ladı?ı yerdir. Burada Babil Kulesi bulunmaktaydı ve hukumdar Amrafel 'in makamıydı.

Tarihi kitaplarda Babil isminin sıkca ima edildi?i gorulur ( Krallar kitabı 'nda en az 31 kere bahsedilmi?tir) fakat buradaki Babil'in ?ehir mi yoksa ulke mi oldu?u belirsizdir. Bu imalar ?srailo?ullarıyla ba?ta Marduk-baladan ve Nebukadnezar olmak uzere Babil krallarının temasından kaynaklanmaktadır. Tarihler , Ezra ve Nehemya kitaplarında Kiros 'a odaklanılmı?tır fakat Nebukadnezar ve Artah?asta 'ya atıfta bulunur.

?srail'in ?iirsel edebiyatında Babil onemli bir rol oynamazken Peygamberler kitabında ise bunun aksi soz konusudur. Ye?aya kitabında "uzak diyar" olarak gorulen Babil'den "kulfet" olarak bahsedilir. Babil hayatı ve tarihi acısından kaynak olarak Yeremya kitabı rakip tanımamaktadır. Yeremya'nın Nebukadnezar hukumdarlı?ı ile ilgili yazdıkları, yakın tarihte, Babil tarihinin aydınlatılmasına ı?ık tutmu?tur.

Antik ca?ın sonu ve Babil surgunu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

MO 6. yuzyılda, Yehuda Krallı?ı 'ndaki Yahudiler Nebukadnezar tarafından uc kere Babil'e surgune gunderildi. Bu uc farklı olay Yeremya kitabı 'nda yer almaktadır. ^[9] Surgunlerden ilki, Kral Yehoyakin 'in harac vermeyi kesmesinin ardından Kudus Tapına?ı 'nın kısmen ya?malanmasıyla gercekle?ti. ^[10] Bundan 11 yıl sonra Nebukadnezar tarafından tahta gecirilen Sıdkiya hukumdarlı?ında, Judea'da ayaklanma gercekle?ti, bunun sebebi Mısır ordularının yakınlı?ından do?an cesaretlenme olabilir. ?ehir yerle bir edildi ve tekrar kovulmalar gercekle?ti. ^[11] Son olarak, bundan 5 yıl sonra, Yeremya ucuncu bir surgunun gercekle?ti?ini yazmaktadır. Pars Kral Kiros 'un Babil'i yenmesiyle MO 537'de Yahudilere anavatanlarına donme izni verildi; 40,000'de fazla Yahudinin bu ayrıcalıktan yararlandı?ı soylenmektedir.

Tora 'da, Yahudilerin Babil'e olan surgunleriyle ilgili fazla detay bulunmamaktadır; bazı kaynaklar bu eksikli?i bolgesel efsane ve geleneklerle ortmeye calı?maktadır. Bu sebeple, "Kucuk Tarihce" olarak da bilinen Seder Olam Zutta 'da tarihi devamlılı?ı sa?lamak icin surgundeki liderlerin soyunu Yekoniya 'ya dayandırmaktadır; Yekoniya'nın kendisi de surgune gonderilmi?ti. "Kucuk Tarihce", Zerubbabel'in Yunan doneminde Judea'ya dond?unu yazsa da bu tarihi bir gerceklik olarak kabul edilemez. Babil surgununde dahi David hanedanlı?ından olanlar liderlik yaptı. Makkabi ayaklanması sırasında Judea'lı soylu aile Babil'e goc etti.

Yunan donemi (MO 300'ler - MO 160) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Buyuk ?skender 'in seferleriyle Do?u'daki Yahudiler ile bilgiler batı dunyasına ula?tı. ?skender'in ordusundaki bircok Yahudi, dini sebeplerden dolayı, Babil'deki Belus tapına?ın onarımına katılmayı reddettiler. MO 312'de I. Selevkos Nikator 'un tahta cıkması, Yahudiler, Suriyeliler ve resmi olarak Partlar tarafından yeni bir ca?ın ba?langıcı olarak kabul edildi. Bu Selevkos ca?ı batıda kaldırılmasına ra?men do?uda uzun bir sure devam etti. Nikator'un Dicle'de kurdu?u Selevkiya ?ehri hahamlar tarafından "Buyuk" ve "Kucuk Tarihce" kitaplarında bahsedilmektedir. ^[12] Babil'de, Yahudilerin Galatyalılara kar?ı kazandı?ı zafer ^[13] Selevkos Kallinikus veya III. Antiokus doneminde gercekle?mi? olmalıdır.

Partlar donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yahudi kaynaklarda Partların etkisi hatta "Part" ismi gecmemektedir. "Kucuk Tarihce"de ise Arsak hanedanlı?ından Ermeni prens Sanatrokes, ?skender'in ardıllarından biri olarak gosterilir. Asya prensleri icinde, Yahudilerle ilgili Roma fermanlarının Arsak'a ula?tı?ı ^[14] bilinmektedir fakat bunun hangi Arsak oldu?u belirtilmemi?tir. Bundan kısa bir sure sonra, Part-Babil ulkesi bir Yahudi prensin ordularınca ci?nendi; Suriye kralı Antiokus Sidetes, muttefi?i I. Hurkanus ile Partları MO 129'da Buyuk Zab 'da yendi; kral ?avuot ve ?abat sebebiyle iki gun mola verdi. MO kukla-kral II. Hurkanus , Partların eline du?tu ve Partların gelenekleri gere?i, Hurkanus'un krallı?a uygun olmaması icin kulakları kesildi. Gorunu?e gore Babil'deki Yahudilerin surgundeki Hurkanus icin ba? rahiplik kurma iste?i vardı ve e?er bu gercekle?seydi surgundeki Yahudiler Filistin'den ba?ımsız olacaktı. Fakat bunun tam tersi oldu: Filistin'dekiler Ananel isimli bir Babilli Yahudiyi ba? rahip yaptı ve bu Babilli Yahudilerin ho?una gitti. Yine de, Babilin de icinde bulundu?u diyasporadaki Yahudiler festivallerde Kudus 'e hac icin gitmeleri gerekti?inden hicbir zaman Filistin'den ba?ımsız olamadılar.

Partların Yahudilere kar?ı ne kadar ozgurlukcu olu?una ornek olarak, Yahudilerin kucuk bir korsan devleti olan Nehardea'ya izin vermesi gosterilebilir. Bir ba?ka ilginc olay ise Adiabene kralının Yahudili?e gecmesidir. Bu olaylar Part krallarının hem ho?gorulu oldu?unu hem de zayıf olduklarını gostermekteydi. Babil Yahudileri , Yahudiye 'deki dinda?larıyla aynı goru?te olduklarından onlarla birlikte Vespasian 'a kar?ı sava?mak istiyordu; fakat sava?a ba?lamak icin Trajan onderli?indeki Romalıların Partlara saldırmasını beklediler. Babil Yahudilerinin ayaklanması, Roma'nın Babil'i henuz ele gecirmedi?ini gosteriyordu. Philon buradaki yuksek sayıdaki Yahudilerden bahsediyordu; ?uphe yok ki Yahudi nufusu Kudus'un du?mesinden sonra artmı?tı. Babil , Kudus'un du?mesinden sonra Yahudilerin merkezi haline gelmi?ti. ?uphesiz, Bar Kohba ?syanı 'nın huzunle bitmesi bolgedeki Yahudi nufusunu arttırdı.

Devam eden Roma-Pers Sava?larında , Yahudilerin, tapınaklarını yıkan Romalılardan nefret etmek ve bu nedenle Partların safhasında yer almak icin bircok gecerli sebebi vardı. Belki de bu nedenlerle, Babil Yahudileri, ozellikle David hanedanlı?ından gelenler, sundukları hizmetlerden dolayı, Part kralları tarafından durumları yukseltildi; bu zamana kadar sırf "vergi toplayıcıları" olanlara prensli?e yakı?ır bir onursal unvan olan, "Surgundekilerin lideri" anlamına gelen " Re? Galuta " denmeye ba?landı. Dı? etkiler olmadan kendi ic i?lerini geli?tirebilmek icin merkezi otorite verildi.

Yahudili?in merkezi olarak Babil (219 - ~1050) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kudus 'un du?mesinden sonra Babil, bin yıldan fazla sureyle Yahudili?in merkezi haline geldi. Rabbi Abba Arika ya da kısaca Rab, 70 yılındaki Kudus Ku?atmasının ardından Yahudili?in devam etmesindeki kilit isimlerden biri oldu. Rab, 219'da Filistin'den ayrılıp Babil'deki evine dondu, bu, Babil Yahudili?inde bir akımın ba?langıcı olarak kabul edilir; Babil Akademisi asırlar boyunca egemen bir rol oynadı. Nehardea 'daki Babil Akademisini arkada?ı Samuel'e bırakan Rab, Sura Akademisini actı. Boylece, Babil genelinde birbirinden uzak ve ba?ımsız iki Akamedemi varlı?ını surdurdu. Rab ve Samuel benzer olarak goruldukleri icin iki akademi birbirine e?it derecede etkili olarak kabul edilmekteydi. Derslerinden cıkan yorumlar Babil Talmudu 'nun olu?masında etkili oldu. Cift liderli Babil Akademilerinin onyıllar boyunca uyum icinde var olması bir fenomen olarak gorulur ve bu donemde Babil Yahudili?i ?ekillenmi?tir.

Akademinin en onenmli eseri, cemaatin iki lideri olan Rav A?i ve Ravina 'nın 550'lerde duzenledi?i Babil Talmudu 'dur. Savoraim (Talmud sonrası hahamlar ) tarafından Talmud 250 sene boyunce duzenlenmeye devam etti; metnin buyuk kısmı 700'lerde tamamlandı. Mi?na ve Babil Gemarası Talmud Bavli yani Babil Talmudu'nu olu?turmaktadır.

Babil Talmudu, Rab ve Samuel'in kurdu?u akademilerde 3 asır boyunca geli?tirildi ve bunu takiben bir 5 asır boyunca azimle sahip cıkılıp okullarda o?retildi ve etkisi diyaspora Yahudileri tarafından kabul edildi. Sura ve Pumbedita ?ehirleri e?itim icin tek onemli ?ehirler olarak gorulur: ba?kanları ve bilgeleri tartı?masız otoritelerdi, verilen kararlar dort gozle beklenir ve hayatta olan her Yahudi cemaatince kabul edilirdi. Haggadistlerin dedi?ine gore "Tanrı, bu iki akademiyi, (Ye?aya'da gecen) sozun tutulması icin yarattı." ^[15] Pumbedita'daki akademi, ba? hahamın 1038'de oldurulmesiyle, Sura akademisi de bundan kısa bir sonra kapandı.

Sasaniler donemi (225 - 634) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Pers halkı dunya tarihine tekrar damgasını vurdu. I. Arde?ir , 226 kı?ında Arsak hakimiyetini yıkıp Sasani hanedanlı?ını kurdu. Kuzey ?ran'da ya?ayan Mitraizm ve Zerdu?tlu?un takipcileri olan ve Pehlevi dilini konu?an Partların aksine Sasaniler milliyetcilik uzerinde yo?unla?tılar ve heterodoks goru?lu Zerdu?t kilisesi kurup di?er inanclar uzerinde baskı kurdular.

I. ?apur 'un Yahudilere olan yakla?ımı dostaneydi. ?muel ile olan arkada?lı?ı sayesinde Yahudi cemaati avantaj sa?ladı. II. ?apur 'un annesi Yahudiydi, bu da Yahudi cemaatine bir takım avantajlar ve dini ozgurluk getirdi. Bu donemde ya?ayan Babilli Talmudist haham Rava ile arkada?tı. Bu arkada?lık sayesinde Pers ?mparatorlu?u'ndaki Yahudilere kar?ı konulan baskıcı kurallar hafifletildi. Rava, cabuk du?unen en ba?arılı o?rencisi Abaye'yi ?vur Malka (Kral ?apur) olarak ca?ırmaktaydı.

Hristiyanlar ve Yahudiler arada bir zulumlere maruz kalıyordu fakat Yahudiler ?sfahan gibi ?ehirlerde kompakt ?ekilde ya?adıkları icin genel zulumlerden Hristiyanlar kadar etkilenmediler. Genelde, iki zulum arasından uzun zaman gecerdi ve bu aralarda Yahudi o?retileri yukseli?e gecerdi. 5. yuzyılda Yahudiler, II. Yezdigirt ve I. Firuz hukumdarlıkları doneminde zulumlerle kar?ıla?tılar. ^[16]

?slami Arap donemi (634 - 1258) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?slam hakimiyeti altındaki Yahudiler , Hristiyanlar ve Zerdu?tculere yapılan ilk uygulama cizye ve gayri menkul vergisi harac 'tı. ?lk halife olan Ebu Bekir Irak'a unlu sava?cı Halid bin Velid 'i ve bir Yahudi olan (ve sonradan ?slam'a gecen) Ka'ab al-Ahbar 'ı yolladı ve ba?arıyla donduler.

Yahudiler, daha ılımlı muamele bekledi?inden Arapların bolgeyi fethetmelerini istemi? olabilir. Theophanes ve Abraham Zacuto'nun anlattı?ına gore, surgundeki Yahudilerin lideri Bostanai , Omer ibn Hattab 'ın guvenini kazanmı? kar?ılı?ında II. Husrev 'in kızı kendisine e? olarak verilmi?tir. Anlatılan hikayelerde Bostanai, ?ohretli, Arap generaller tarafından kendisine ayrıcalıklar tanınan biri olarak gosterilir; oyle ki sadece Muslumanların takmasına izin verilen "muhur yuzu?u"nun Bostanai tarafından takılmasına izin verilmi?tir.

Omer ve Osman'ın ardından ba?a Ali (656) gecti ve Yahudiler Muaviye 'ye kar?ı Ali'nin safhasında yer aldılar. Guney Arabistanlı Yahudi vaiz Abdallah ibn Saba , ?slam 'ı ovmu?, Muhammed 'in ortaya cıkı?ını Yahudilik hissiyatına oturtarak acıklamaya calı?mı?tır. Ali, Kufe 'yi ba?kent yaptı ve 641'de Arabistan Yarımadası 'ndan kovulan Yahudiler bu ?ehre yerle?ti. Muhtemelen bu gocmenler sayesinde Arapca Yahudi cemaati icinde daha bir oturaklı hale geldi. Yahudi tarihcelerine gore Ali Firuz ?abur 'u fethettikten sonra 90,000 Yahudi buraya yerle?ti. Sura Akademisi ba?kanı Mar ?shak, Sura'ya halifeyi ziyaret edince kendisine ayrıcalıklar tanındı.

Halifeli?in geneline kıyasla, Babil Yahudilerine verilen bir ce?it merkezi pozisyonla Babil'de Yahudi ya?amı devam etti. Bu donemde akademi ba?kanlarının buyuk etkileri ve otoriteleri vardı ve Yahudi cemaati gonullu olarak onları cemaat liderleri olarak benimsemekteydi. Fakat kısa bir sure sonra surgundeki liderler ile akademi ba?kanları arasında rekabet ba? gostermeye ba?ladı. Surgun liderleri safhasında yer alan Mar Yanka Pumbedita'daki akademi hahamlarına zulumler yapmaya ba?layınca hahamlar Sura'ya kacmak zorunda kaldı ve ancak Mar Yanka olunce (730) ?ehre geri donduler. "Arap doneminde surgun liderli?i satılı?a cıktı"; ^[17] ?erira asırlar sonra ovunerek Bostanai'nin soyundan gelmedi?ini belirtti. Arap efsanesinde Re? Galuta onemli bir ki?ilik olarak kalmaya devam etti; onların ruhları gorebildiklerine inanılmaktaydı.

Emevi halifesi Omer bin Abdulaziz (717-720) Yahudilere kar?ı zulumlerde bulundu. Valilerine emir verdi: "Hicbir kiliseyi, sinagogu yıkmayın veya yakmayın, ama yenisisin in?a edilmesine izin vermeyin." II. Isaac Iskawi (~800'ler), Harun Re?id 'den (786-809) resmi muhrun ta?ınması onayını aldı. Harun, imparator ?arlman ile bulu?tu?unda Yahudi Isaac da oradaydı. Dendi?ine gore Charles (muhtemelen Dazlak Karl ) "Babil kralı"ndan kendisine asil soydan birisini vermesini istedi; cevap olarak halife ona Rabbi Mahir'i verdi; bu Babil Yahudileriyle Avrupa Yahudileri arasında kurulan temasın ilk a?amasıydı. Yahudilerin, Yahudi olduklarını gosteren sarı arma takmaları kanunu Harun zamanıda yururlu?e girmi? olsa da Yahudiler Arap kulturunden olumlu olarak etkilenmi?tir; Harun doneminden ba?layak ardıllarının donemlerinde dahi (ozellikle Al-Mamun (813-833)) Yahudiler bilime e?ilim gosterdiler.

Araplar gibi Yahudiler de azimle bilgi yayma taraftarıydı, bu sebeple Yunan ve Latin eseleri, genelde Bilgelik Evi 'nde tercume etmi?ler ve korumu?lardır. Dini felsefe calı?malarıyla ilgilendiler ( kelam ), genelde Mutezile ile hemfikir oldular ve insanın ozgur iradesine inandılar. Ote yandan, hukumet Yahudileri a?a?ılamak icin elinden geleni yaptı. Butun kafirler - Magi, Yahudi ve Hristiyanlar - Mutevekkil tarafından arma giymeye mecbur edildiler; ibadet yerlerine el konulup camile?tirildi ; devlet gorevlerinden ihrac edildiler ve evlerinin de?erinin %10'unu vergi olarak odemeye zorlandılar. Mutadil'in (891-902) dedi?ine gore Yahudiler devlet hizmetcileridir ve Hristiyanlardan sonra gelir.

Mo?ol donemi (1258 - 1534) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Halifeli?in son gunlerinde Mo?ol ?mparatorlu?u yukseli?e gecti. Bar Hebraeus 'a gore, Mo?ol kabileleri kafirler, Yahudiler ve Hristiyanlar arasında ayrım gozetmemekteydi; Marco Polo 'nun anlattı?ına gore Buyuk Han Kubilay Han 'ın ordularında Yahudiler bulunmaktaydı. 1258'de Halifeli?i yıkan ve 1260'ta Filistin'i fetheden Hulagu Han Muslumanlara, Yahudilere ve Hristiyanlara kar?ı ho?goruyle yakla?tı. Mo?ol hakimiyeti altındaki rahipler cizye odemekten muaf edildiler. Hulagu'nun ikinci o?lu Ahmet Tekuder ?slam'ı benimsedi fakat ardılı Argun Han (1284-91) Muslumanlardan nefret etti ve Yahudilerle Hristiyanlara dostca davrandı; ba? danı?manı Ba?datlı Yahudi bir doktor olan Sa'd al-Daula 'ydı. Han'ın olumunun ve danı?manın oldurulmesinin ardından Muslumanlarla Yahudiler arasında catı?malar ba?ladı. Gayhatu 'nun maliye bakanı Re?id al-Daula isimli bir Yahudiydi. Gazan Han ise Muslumanlı?a gecip Yahudileri ikinci sınıf vatanda? yaptı. Irak uzerinde hakim olan Mısır sultanı Nasır aynı kanunları 1330'da yururlu?e sokup yeni kısıtlamalar getirdi. Mo?olların Yahudilere kar?ı ofkeli tavırları nedeniyle yerli Yahudiler ba?ka yerlere kacmak zorunda kaldı.

Mo?ol istilaları nedeniyle halihazırda bulunan Yahudi cemaati ya yok oldu ya kactı; sonradan olu?an Yahudi cemaati, ba?ta Halep olmak uzere, di?er yerlerden gelen gocmenlerle kuruldu. Bu nedenle Irak Yahudilerinin tarihi sureklilik gostermemektedir. ^[18]

Osmanlı hakimiyeti (1534 - 1918) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bazı el de?i?tirmelerden sonra Mezopotamya ve Irak en sonunda Osmanlı Turklerinin eline gecti; Sultan II. Suleyman , 1534'te Tebriz ve Ba?dat'ı Perslerden alınca Yahudi ya?amında geli?meler ba?ladı. Persler 1623'te bolgeyi tekrar fethedince Yahudiler icin durum cok daha kotule?ti, oyle ki Turkler Irak'ı 1638'de tekrar ele gecirdi?inde ordularında Yahudiler vardı, bazı kaynaklara gore Yahudiler ordudaki askerlerin %10'unu olu?turuyordu. Osmanlı'nın Irak'ı tekrar fethetmesi bir bayram olarak kabul edildi: "Yom Nes" (mucize gunu)

1743'te gercekle?en veba salgını nedeniyle Ba?dat Yahudilerinin buyuk bir kısmı ve hahamların hepsi oldu. Hayatta kalan Ba?dat Yahudi cemaatin Halep'teki cemaatten bir hahamba?ı gondermelerini isteyince cemaatin ba?ına Rabbi Sadka Behor Huseyin gecti. ^[19] Bu atamanın etkisi olarak Irak Yahudileri Sefarad kulturu icinde asimile oldu.

Zamanla, bolgedeki merkezi Turk kontrolu bozulmaya ba?layınca Yahudilerin durumu kotule?ti fakat nufus artmaya devam etti. Bu bozulmaya ornek olarak Daud Pa?a'nın Yahudilere kar?ı olan zulmu gosterilebilir, boylece aralarında David Sassoon 'un da bulundu?u co?u Yahudi bolgeden kactı. 1884'te Ba?datta 30,000, 1900'de ise 50,000 Yahudi vardı. Cemaat, Yahudi tarihinde onemli kabul edilen hahamlar cıkarmı?tır; Ben ?? Hay olarak da bilinen Yosef Hayim ben Eliyahu Mazal-Tov buna bir ornektir.

Modern Irak (1918'den bugune) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Sosyolog Philip Mendes'in iddiasına gore, 1930'lar ve 1940'lardaki anti-Yahudi olaylar gercekle?meden once Yahudiler kendilerini ayrı bir ırk veya milletten ziyade Yahudili?e inanan Araplar olarak goruyordu. ^[20] Buna ek olarak, ilk ??ci Siyonizm Avrupa Yahudilerine odaklanmı?tı cunku Irak Yahudileri tarımla ilgilenmiyordu. Sonuc olarak "II. Dunya Sava?ı'na kadar, az sayıda Irak Yahudisi sosyalist ideale ilgi duydu?u icin Siyonizm ilerleme kat edemedi." ^[21]

1918'deki ?ngiliz Mandası kontrolunden 1932'de ba?ımsızlık kazanılıncaya kadar, e?itimli Yahudiler kentsel ya?amda onemli roller aldılar. Irak'ın ilk maliye bakanı Yahudi olan Ezekiyel Sason idi ve Yahudiler yargı ve posta sisteminin geli?tirilmesi icin onemliydi. 1947 Ba?dat Ticaret Odası kayıtlarında 19 uyenin 10'unun Yahudi oldu?u gozukmektedir. 1930'larda Ba?dat'ın yeni acılan radyosundaki muzik grubu co?unlukla Yahudilerden olu?uyordu. Irak meclisinde Yahudi temsilciler vardı, bircok Yahudi burokraside onemli yerlerde yer alıyordu, bu da Irak halkının zoruna gitmekteydi.

1930'larda Irak Yahudilerinin durumu kotuye gitmeye ba?ladı. Onceden Irak Arap milliyetcileri Irak Yahudilerini yanda? Araplar olarak gorurken Nazi propagandaları ve Filistin Mandası anla?mazlı?ı nedenleriyle bu goru? de?i?ti. Irak Yahudileri vatanlarına olan sadakati gostermeye calı?ırken ayrımcılı?a ve sert kanunlara maruz kalıyordu. 27 A?ustos 1934'te Yahudiler devlet gorevlerinden alındı, kolej ve universitelere kota konuldu. Siyonist aktiviteler, Yahudi okullarda ?branice ve Yahudi tarihi o?retilmesi yasaklandı. Nazi yanlısı Ra?id Ali Geylani 'nin devrilmesiyle Ba?dat'ta 1 ve 2 Haziran 1941'de Farhud pogromu gercekle?ti ve 200 Yahudi olduruldu (bazı kaynaklar bunu daha yuksek gosterir), 2000 ki?i yaralandı ve 3 milyon dolarlık hasar meydana geldi. Aynı anda di?er ?ehirlerde ya?malamalar ba? gosterdi. Bunun ardından Filistin'den Siyonist temsilciler nefsi mudafaa o?retmeleri icin Irak Yahudilerine gonderildi. ^[21]

Irak Ba?bakanı Nuri Said Pa?a , "Yahudiler her zaman ?eytan kayna?ı ve Irak'a zarar olmu?tur. Casusdurlar. Irak'taki mallarını sattılar, icimizde onların i?leyebilece?i toprak yok. O zaman nasıl ya?ayabilirler? Irak'ta kalırlarsa ne yapacaklar? Hayır, hayır arkada?ım, imkanımız varken onlardan kurtulmamız bizim icin en iyisidir" demi?tir. ^[22] 1948'de ulkede sıkı yonetim ilan edildi ve Siyonizm sucunun cezası arttırıldı. Askeri mahkemeler Yahudilerin gozunu korkutmaktaydı, Yahudilerin kentsel hizmetleri feshedildi, universitlere kotalar konuldu, Yahudi i? yerlerine boykotlar yapıldı ^[23] ve ulkedeki en onemli anti-Siyonist Yahudi i?adamlarından biri olan ?efik Ades ?srail 'e mal satma suclamaları nedeniyle tutuklanıp idam edildi, bu olay Yahudi cemaatini ?oke etti. ^[24] ?laveten, di?er Arap Birli?i ulkeleri gibi, ?srail'i guclendirebilece?inden, Yahudilerin yasal yollarla ?srail'e goc etmesini yasakladı. Fakat yo?un diplomatik baskılar nedeniyle fikirlerini de?i?tirdiler. Hukumetin anti-?srail gerekcelerle Yahudiler uzerinde baskı kurması ve halkın antisemit hareketleri Yahudiler uzerinde korku ve belirsizlik hissi yarattı. "?stisnalar dı?ında sadece Yahudiler saat takardı. Pahalı bir saat oldu?unu anlayan polis adama saati sorma bahanesiyle yakla?tı. Adamın Yahudi oldu?una kanaat getirince saatini elinden alıp adamı goz altına aldı. Hakime, saatte bir tel oldu?unu ve boylece Filistin'deki Siyonistlere askeri sırları aktardı?ı sırada sucustu yakaladı?ını soyledi. 'Kanıt'ı incelemeden ve sorgulamadan hakim Yahudiye cezasını verdi ve odul olarak saat polise verildi." ^[25]

1949'da, bircok tutuklamalara ra?men, Irak'ta yeraltı Siyonist orgutu kuvvetli bir ?ekilde yerle?ti. Siyonistler Irak Yahudilerini ayda 1000 ki?i olmak uzere Irak'tan ?srail'e yasadı?ı yollarla kacırıyordu. ^[26] Varlıkların ulkeyi terk etmesini engellemek icin, Mart 1950'de, vatanda?lıktan cıktı?ı surece Yahudilerin ulkeden cıkmasına izin veren kanun yururlu?e girdi. Ian Black'e gore bu kararın verilmesindeki itici guc ekonomikti, ulkeyi terk eden Yahudilerin varlıkları hazineye eklenecekti, ayrıca "sorunlu halk" olan Yahudilerden de boylece kurtulunacaktı. ^[27] ?srail ilk once bu kadar gocmeni kabul etmekte cekimserdi ^[28] fakat en sonunda Mart 1951'de Ezra ve Nehemya Operasyonu ile olabildi?ince Irak Yahudisi ?srail'e getirildi. Temsilciler tarafından Yahudilerin goc etmek icin kayıt olmaları te?vik edildi.

Mart 1950'deki goc yasasından bu yılın sonuna kadar 60,000 Yahudi Irak'tan ayrılmak icin kayıt oldu. Tutuklamalar ve Yahudilerin i?lerinden kovulmalarının yanı sıra bircok ki?inin olumune ve yaralanmasın sebep olan Nisan 1950'de ba?layan bombalamalar gocleri hızlandırdı. Kanunun suresinin dolmasına iki ay kala, 85,000 Yahudi kayıt olduktan sonra, Masuda ?emtov sinagoguna yapılan bombalı saldırıda 3 veya 5 ki?i oldu ve bircok ki?i yaralandı. Yasanın suresi Mart 1951'de dolmasına ra?men, hukumetin ulkeden ayrılmı? ve ayrılmamı? Yahudilerin malvarlıklarını dondurmasıyla kanunun suresi uzatıldı. Bunu takip eden birkac ay icinde birkac bin Yahudi dı?ında butun Yahudiler ulkeden ayrılmak icin kayıt yaptırdı. bunun akabinde gercekle?en bombalı saldırılarda fazla olum olmazken psikolojik olarak halkı etkiledi. Ezra ve Nehemya Opersayonu ile 120,000 dolayında Yahudi hava yoluyla ?ran ve Kıbrıs uzerinden ?srail'e nakledildi.

Bombalamaları gercekle?tirenlerin arkasında kimlerin oldu?u tartı?ma konusudur. Bombalamaların arkasında Yahudilerin oldu?u intibasına ra?men 1960'ta ?srail'in yaptı?ı gizli ara?tırmada ne emrin ?srail tarafından verildi?i ne de bunun icin gecerli bir sebebin oldu?u kanıtlanabildi. ^{[29] [30]} Bu soruya cevap hala bulunamamı?tır: Iraklı aktivistler atakların ?srail tarafından planlandı?ını savunmakta ve ?srail yetkilileri buna ?iddetle kar?ı cıkmaktadır. ^[31] Tarihci Mo?e Gat'ın acıklamasına gore, "?srail'e varan Iraklı Yahudilerin ortak inancına gore bombalar Siyonist ajanlar tarafından atılmı?tır." ^[32] Sosyolog Phillip Mendes, Gat'ın iddialarını desteklemektedir. ^[33]

Gazeteci Naeim Giladi 'ye gore bombalamalar "Yahudiler arasında korku yaratıp ?srail'e goc etmelerini sa?lamak icin Siyonist ajanlar tarafından i?lenmi?tir" ve bu goru? ?srailli Kara Panterler (1975), David Hirst (1977), Wilbur Crane Eveland (1980), Uri Avnery (1988), Ella ?ohat (1986), Abbas ?iblak (1986), Marion Wolfsohn (1980) ve Rafael ?apiro (1984)'nun da icinde bulundu?u anti-Siyonist yazarlar tarafından desteklenmektedir. Giladi, makalesinde CIA'nin kıdemli memuru Wilbur Crane Eveland'in "Ropes of Sand" kitabında olayları anlattı?ını yazmı?tır.

Mordechai Ben Porat 'ın bu olaylarda parma?ı oldu?unu belirten Iraklı gazeteci sonradan ozur diledi.

Irak yetkilileri bu olayları i?lemekle suclanan 3 yeraltı Siyonist orgut uyesini tutukladı. Bunlardan ikisi, ?alom Salah ?alom ve Yosef ?brahim Basri suclu bulunup idam edildi, yakalanan ucuncu ki?i ise uzun sureli hapis cezasına carptırıldı. Salah ?alom'un dedi?ine gore kendisine i?kence edildi?i icin sucunu "kabul etmek" zorunda kaldı ve Yosef Basri bu surec boyunca masumiyetini korudu.

Birkac yıl sonra Siyonist temsilcilerden Yehuda Tager bombalamaların Musluman Karde?ler tarafından yapıldı?ını, sonra da tutuklanan meslekta?larının suclulu?u uzerinde ?uphe etkisi yaratmak icin, Yosef Beit-Halahmi kendi inisiyatifiyle, ?srail'in emri olmadan, saldırıları organize etti?ini belirtti. ^[34]

Co?u Irak'ın ana ?ehirlerinde olmak uzere Yahudiler buyuk miktarda mal varlı?ını geride bıraktı. Cok sayıda gocmen Ma'abarot denilen ?srail'in multeci kamplarında bulunuyordu. Ezra ve Nehemya Operasyonu'nun ardından Irak'ta kalan 10,000 Yahudiden co?u Abdulkerim Kasım donemini ya?adı ve bu donemde durum iyile?meye ba?ladı, fakat Aref karde?ler ve Baas Partisi donemlerinde antisemitizm yine yukseli?e gecti ve en sonunda 1969'da 9'u Yahudi olmak uzere 14 Iraklı ?srail'e casusluk yaptı?ı gerekcesiyle yalan yere suclanınca geriye kalan Yahudilerin co?u da Irak'ı terk etti. ^{[35] [36] [37]}

1970'lere gelene kadar Irak'taki Yahudi nufusu her gun daha azaldı. 2004 itibarıyla ulkede 100'den az Yahudi kalmı?tı ve Irak anayasasında Yahudilerin bir azınlık grubu olarak kabul edilip edilmemesi tartı?ıldı. ^[38]

Ekim 2006'da, 12 ki?ilik Ba?dat Yahudi cemaatinin hahamı Rabbi Emad Levy , ya?amını "hapis hayatı"na benzetti. Dedi?ine gore, mezhep farklılıklarından kaynaklanan vah?et sebebiyle Yahudiler "kacırılma veya oldurulme korkusundan" evden dı?arı cıkamamaktadır. ^[39]

Son varsayıma gore Ba?dat'taki Yahudi nufusu 7 ^[40] veya 8'dir. ^[41] Irak'ta gorev alan Amerikan askerleri arasında 3 Yahudi din gorevlisi bulunmaktadır. ^[42]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 1950-1951 Ba?dat bombalamaları
• Ba?dadi Yahudiler (Bugun Hindistan ve Pakistan 'da ya?ayan Irak Yahudileri)
• Ezra ve Nehemya Operasyonu
• Farhud
• Irak'ta din
• Li?ana Deni
• Li?anid No?an
• Yahudi Ba?dat Arapcası
• Yahudi Irak Arapcası
• Yahudilerin Arap topraklarından toplu gocu

Bibliyografi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• A. al-'Arif, An-Nakba, 1947?1955, vol. 4 (Sidon and Beirut: Al-Maktaba al-'Asriya, 1960).
• E. Black, Banking on Baghdad ( Wiley , 2004).
• I. Black & B. Morris, Israel's Secret Wars (Futura, 1992).
• M. Gat, The Jewish Exodus from Iraq, 1948-1951 (Frank Cass, 1997).
• H. Haddad, Flight from Babylon ( McGraw-Hill , 1986).
• S. Hillel, Operation Babylon ( Doubleday , 1987). ISBN 0385235976
• N. Rejwan, The Jews of Iraq ( Weidenfeld & Nicolson , 1985).
• R. S. Simon, S. Reguer, M. Laskier, The Jews of the Middle East and North Africa in Modern Times ( Columbia University Press , 2003).
• N. Stillman, The Jews of Arab lands in modern times (Jewish Publication Society, 1991).
• C. Tripp, A History of Iraq ( Cambridge University Press , 2002)
• Nissim Rejwan, The Last Jews in Baghdad: Remembering a Lost Homeland ( University of Texas Press , 2004)
• Naim Kattan, Farewell Babylon (Souvenir Press, 2007)
• Marina Benjamin, Last Days in Babylon: The History of the Jews of Baghdad (Bloomsbury Publishing, 2007)
• Sasson Somekh, Baghdad, Yesterday: The Making of an Arab Jew , Ibis, Jerusalem, 2007

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Iraqi Jews Worldwide
• Iraqi Jews from Baghdad
• Foundation for Sephardic Culture 18 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• The Jewish Community of Baghdad 15 ?ubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• Iraq Jews hub at Iraqjews.org
• Tradition of the Iraqi Jews (mostly Hebrew, with links to recordings)
• Iraqi Jews genealogy
• Jewish Virtual Library 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . on the Jews of Iraq
• Babylonia 1 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . at Jewish Encyclopedia , 1906 ed.
• Iraqi Jews in Israel: Two Iraqi Jewish Museums in Israel at WZO
• A Story of Successful Absorption: Aliyah from Iraq at WZO
• The Forgotten Refugees: the causes of the post-1948 Jewish Exodus from Arab Countries (focuses on Iraq; also available at THE FORGOTTEN REFUGEES: the causes of the post-1948 Jewish Exodus from Arab Countries 5 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .)
• The Last Days in Babylon by Marina Benjamin The story of the Iraqi Jews told through the life of the author's grandmother
• Aiding the Enemy 20 Mayıs 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Iraq’s recent hatred for Jews makes it an odd place to celebrate Passover for American GIs, By T. Trent Gegax, Newsweek Web Exclusive, MSNBC
• 'It Is Now or Never' 24 ?ubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ., Iraqi Jews who were stripped of their citizenship and their homes over the past half century may finally get a chance to reclaim them, By Sarah Sennott, Newsweek, MSNBC

Filmler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 2002 - Forget Baghdad: Jews and Arabs - The Iraqi Connection . Yonetmen: Samir.
• 2005 - Forgotten Refugees
• 2007 - Baghdad Twist 21 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .. Yonetmen: Joe Balass.