USD
cinsinden GSY?H (nominal) boyutuna gore dunya ekonomilerinin haritası,
Dunya Bankası
, 2014.
[1]
Gayri safi yurtici hasıla
(
GSY?H
), bir
ulke
[2]
veya ulkeler tarafından belirli bir zaman diliminde uretilen ve satılan tum
nihai malların
ve hizmetlerin
piyasa de?eri
’nin
[3]
parasal
bir
olcu
’sudur.
[4]
[5]
[6]
GSY?H, co?unlukla tek bir ulkenin hukumeti tarafından ekonomik sa?lı?ını olcmek icin kullanılır.
[2]
Karma?ık ve subjektif do?ası nedeniyle, bu olcu genellikle guvenilir bir gosterge olarak kabul edilmeden once gozden gecirilir.
[7]
Bununla birlikte,
Ki?i ba?ına du?en GSY?H (nominal)
, ulkelerin
ya?am maliyeti
ve
enflasyon oranları
’ndaki farklılıkları yansıtmaz; bu nedenle,
satın alma gucu paritesine (SAGP)
gore ki?i ba?ına du?en GSY?H tabanını kullanmak, ulkeler arasındaki
ya?am standartları
‘nı kar?ıla?tırmada daha yararlı olabilirken, nominal GSY?H uluslararası pazarda ulusal ekonomileri kar?ıla?tırırken daha yararlı olabilir.
[8]
Toplam GSY?H, ekonominin her bir endustrisinin veya sektorunun katkısına da bolunebilir.
[9]
GSY?H'nın bolgenin toplam nufusuna oranı, ki?i ba?ına du?en GSY?H'dır (Ortalama Ya?am Standardı olarak da adlandırılır).
Bu tanımda belli bir zaman; bir ay, uc ay ya da bir yıl olabilir. GSY?H genellikle bir yıl icin ele alınır. Nihai mal ve hizmetler ise, uretilen toplam mal ve hizmetlerden uretim icin kullanılan ara mallar du?uldukten sonra geriye kalan de?erdir. GSY?H verilerini bulmak icin ?u formul uygulanır:
- GSY?H =
Tuketim
+
Yatırım
+ devlet harcamaları + (
ihracat
?
ithalat
).
GSY?H’den
amortismanlar
(
sermayenin
a?ınma ve eskime payı) cıkarıldı?ı zaman safi yurt ici hasıla elde edilir. “Gayrisafi”, sermaye sto?una amortismanın eklenmi? oldu?unu ifade eder.
Safi yurt ici hasıladan
dolaylı vergiler
cıkıp
subvansiyonlar
eklendi?i zaman yurt ici gelir elde edilir.
Yurt ici gelire, net dı? dunya faktor gelirleri eklendi?i zaman
milli gelir
elde edilir.
Milli gelire, transfer odemeleri eklenip
kurumlar vergisi
, da?ıtılmayan kurum karları ve sosyal sigortalar kesenekleri cıkarıldı?ı zaman ki?isel gelir elde edilir.
Ki?isel gelirden, ki?isel gelir vergisi cıkarıldı?ında da harcanabilir ki?isel gelir elde edilir.
Yukarıdaki e?itlikte, tuketim ve yatırım, nihai mal ve hizmetler icin yapılan harcamalardır. E?itli?in ihracat eksi ithalat kısmı ise harcamaların yurt icinde uretilmemi? kısmını (ithalat) du?up yurt ici uretimin iceride tuketilmemi? kısmını (ihracat) eklemek suretiyle dengeler. ?ktisatcılar (
Keynes
’ten bu yana), genel tuketim kavramını, ozel tuketim ve
kamu sektoru
tuketimi olmak uzere ikiye bolmeyi tercih etmi?lerdir.
Bu nedenle GSY?H ?u ?ekilde ifade edilir.
GSY?H =
ozel tuketim
+
yatırım
+
devlet harcamaları
+ net ihracat
Ya da basitce GSY?H=T+D+Y+X-M (X-M, ihracat eksi ithalatı ifade eder).
2010 verileriyle ulkelere gore GSY?H bazlı kalkınma hızları
T, Y, D ve (X-M) de?i?kenleri:
- T ozel tuketim ya da tuketici harcamaları olarak anılır. Ev halkının yemek, kira, ilac gibi en ki?isel harcamalarıdır.
- Y sermaye cinsinden i?le ilgili yatırımlardır. Orne?in yeni bir fabrika binası in?aatı, bir yazılım alımı ya da makine, techizat alımları gibi harcamalar i?le ilgili yatırım olarak anılır. GSY?H icin ‘yatırım’ ozellikle finansal olmayan urunlerin alımıdır.
makroekonomide
finansal urunlerin alımı
tasarruf
olarak sınıflandırılır (GSY?H tasarruflardan de?il harcamalardan olu?ur). Ayrım (teorik olarak) oldukca acıktır: e?er
para
geri odeme yukumlulu?u olmaksızın mal ve hizmetlere donu?turulebiliyor ise, bu bir yatırımdır. Orne?in,
tahvil
ya da
hisse senedi
alımlarında paranın sahipli?i nominal olarak el de?i?tirir ve bu transfer odeme GSY?H toplamının dı?ında tutulur. Konu?ma dilinde bu turu harcamaların yatırım olarak anılmasına kar?ın, iktisadi acıdan bu harcamalar bir yer de?i?tirmedir ve reel ekonomi ya da GSY?H formulunun bir parcası de?ildir.
- D nihai mal ve hizmetler icin yapılmı? devlet harcamalarının tamamıdır.
devlet memurlarının
ucretleri, askeri amaclı silah alımları ve devlet tarafından yapılan her turlu benzeri yatırım harcamasını icerir. Sosyal sigorta ya da i?sizlik yardımı gibi transfer odemelerini icermez. GSY?H’nin butunu icerisindeki devlet harcamalarının nispi buyuklu?u iktisadi acıdan oldukca onemlidir.
- (X-M) bir ekonomi icerisindeki net ihracattır (ihracat-ithalat). GSY?H, di?er ulkelerin tuketimi icin uretilmi? mal ve hizmetleri de kapsar. Bu nedenle ihracatın tamamı GSY?H’ye eklenir. Buna kar?ın ithalat GSY?H’den cıkarılır cunku yurt dı?ından alınan mal ve hizmetler halihazırda T, Y ve D’ye dahil edilmi?tir. Yabancı ulkelerden yapılan tedarikin yurt ici olarak hesaplanmasını engellemek amacıyla cıkarılırlar.
T, Y, D ve (X-M)’e ornekler:
Doluluk oranını artırmak amacıyla bir otele yapılan yenileme harcamaları ozel yatırım iken, aynı sonuca hizmet edecek otel hisseleri alımı bir tasarruftur. Birinci durum GSY?H olcumune dahil edilirken (Y) ikincisi dahil edilmez. E?er otel binası aynı zamanda ozel bir ev ise, yenileme harcamaları tuketim olarak de?erlendirilir. E?er bir kamu kurulu?u aynı binayı kamu yararına bir hizmet icin alındı?ına ba?lı olarak T veya Y bili?enlerinde bir artı?a neden olur.
GSY?H’nin ulkeler arası farklılıklara gore kar?ıla?tırılabilir hale getirilmesi
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
Ki?i ba?ına GSY?H
, sıklıkla bir ekonomideki
ya?am standardının
bir gostergesi olarak kullanılır. Bu yakla?ımın sa?ladı?ı kolaylıklara kar?ın, GSY?H hakkındaki pek cok ele?tiri, onun bir ya?am standardı olarak kullanılmasına odaklanmaktadır.
Ki?i ba?ına GSY?H’nin bir ya?am standardı gostergesi olarak kullanılmasının en onemli nedeni, yaygın, duzenli ve sıkca olculuyor olmasıdır. Dunyanın butun ulkeleri bu olcumlemeyi hemen hemen aynı teknikle yapar, dolayısıyla her ulkede aynı ?eyin olculdu?une dair bir guven olu?mu?tur.
Buna kar?ın, GSY?H’nin bir ya?am standardı olcutu olarak kullanılmasının guclu?u ise, direkt bir ifadeyle, GSY?H’nin bir ya?am standardı olcutu olmamasıdır. GSY?H bir ulkedeki belli ekonomik aktiviteleri olcumlemeyi hedefler. GSY?H’nin bir ya?am standardı olcutu olarak kullanılmasının gerekcesini guclendiren arguman, (di?er de?i?kenlerin sabit kalaca?ını varsayarsak) genellikle bir ulkenin GSY?H’si yukselirken beraberinde o ulkedeki ya?am standardının da yukseliyor olmasıdır.
GSY?H’nin olcumlenmesi ve bir gosterge olarak kullanılmasına getirilen ele?tiriler
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
GSY?H’nin ekonomistler tarafından yaygın kullanılmasına kar?ın,
ya?am standardı
gostergesi olarak de?eri her zaman sorgulanmı?tır. Bu konuda alternatif olarak,
Birle?mi? Milletlerin
?nsani Geli?me Endeksi
gosterilir.
GSY?H’nin nasıl kullanıldı?ına dair yapılan ele?tiriler:
- GSY?H harcanan paranın kaydı olmayan
karaborsayı
ve para dı?ı ekonomiyi hesaba katmaz. Bu nedenle, ozellikle i? hayatının onemli bir kısmının kayıt dı?ı gercekle?ti?i ekonomilerde, olması gerekenin cok altında GSY?H de?erleri ile kar?ıla?ılabilir.
Barter
’ın yaygın kullanıldı?ı ekonomilerde de benzeri durumlarla kar?ıla?ılır.
- Yaygın ekonomik analizler, cevre, yardımcı i?ler ve kadınların calı?masını ihmal ederler. Cocuk bakıcılı?ı ya da ev temizlikcili?i gibi i?ler bu analizlerde yer almazlar. Yeni Zelandalı ekonomist Marilyn Waring calı?masında, bu konuyu, “odeme ile sonuclanmayan i?ler faktor edilebilecek olsa, odenmeyen i? gucunun u?radı?ı haksızlık bir parca telafi edilebilecek ve demokrasinin ihtiyac duydu?u politik saydamlık sa?lanabilecektir” ?eklinde vurgulamı?tır.
- GSY?H’nin hesaplanmasında kar?ıla?ılan farklılıklar, ulkeler arasında celi?kiler yaratmaktadır.
- GSY?H net bir de?i?im yaratmayan uretimleri ya da hasarların tamiri icin yapılanları da hesaba katar. Orne?in do?al bir felaketten ya da bir sava?tan sonra yapılan yeniden yapılanma buyuk bir ekonomik aktivite yaratarak GSY?H’nin sıcramasına neden olur. Buna kar?ın bu felaketlerin ya?anmamı? olması gercekte cok daha iyidir. Sa?lık hizmetlerinin ekonomik de?eri ise bir ba?ka klasik ornektir. Cok sayıda insanın hasta olması ve pahalı tedaviler gormesi arzu edilen bir ?ey de?ildir fakat gercekle?mesi GSY?H’nin buyumesine neden olur.
- Ya?am kalitesi (insanların mutlulu?u), mal ve hizmetlerden cok farklı ?eylerle belirlenir. Ya?am standardının olculmesi icin kullanılan alternatif olcum aracları dahi bu etkenleri hesaba katmazlar.
- ?irketlerin uluslararası ticari faaliyetleri GSY?H’nin de?erini saptıran bir ba?ka etkendir. Orne?in Avrupalı ve Amerikalı ?irketler vergilerden tasarruf etmek amacı ile alım satım faaliyetlerinin bir kısmını
?svicre
ya da
?rlanda
gibi ulkelerden gecirirler. Boylece vergilerden tasarruf elde ederken bu faaliyeti yaptıkları ulkelerin GSY?H’sinin yukselmesine neden olurlar.
- Ulkelerin ucuz ve kısa omurlu mallar ya da pahalı fakat uzun omurlu mallar alma alı?kanlıkları da GSY?H’nin olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Bu konuda kesin bir ayrım elde etmek zor olmakla birlikte, bazı durumlarda, pahalı fakat kalite malların uzun vadede kısa omurlu mallardan daha ucuz olabilir. Boyle durumlarda alı?kanlıkların kısa omurlu mallara yonelmesi GSY?H’nin yukselmesine neden olur iken aynı davranı? bicimi moda, teknoloji de?i?imi gibi nedenlerle sık yenilenme ihtiyacı duyulan mallarda ise GSY?H’nin du?mesini sa?layabilir.
- Japonya
gibi vatanda?ları tasarrufa e?ilimi ulkelerin GSY?H’si du?u? e?ilimine girerken vatanda?ları, parası olmadı?ı halde borc alarak harcama e?ilimli,
Turkiye
gibi ulkelerin GSY?H’si buyume yonunde etkilenecektir. GSY?H’nin hesaplanı?ında birikmi? tasarruf ya da borclar hesaba katılmazlar.
- GSY?H
buyumenin surdurulebilir
olup olmadı?ını olcemez. Bir ulke do?al kaynaklarını cok hızlı bir ?ekilde tuketerek ya da yanlı? yatırımlar yaparak gecici bir sureyle yuksek GSY?H’ye sahip olabilir. Orne?in gecmi?te yuksek fosfat kaynakları nedeniyle dunyanın en yuksek ki?i ba?ına milli gelirine sahip ulkesi olan
Nauru
, 1989’dan sonra, kaynakların tukenmesi ile milli gelirinde hızlı du?u? ya?amı?tır. Sanayile?meksizin petrol zengini olan ulkeler, gelecekte petrol kaynaklarının tukenmesi ile bugunku yuksek GSY?H’lerini surduremeyeceklerdir. Du?uk tasarruf oranları ve yuksek tuketim harcamaları nedeniyle, ekonomiler, ?i?irilmi? hisse fiyatları ya da ?i?irilmi? ev fiyatları gibi varlık balonları ile kar?ı kar?ıyadırlar. Do?anın kirletilerek yok edilmesi pahasına yuksek ekonomik buyume ya?ayan
Cin
gibi ulkeler, odenmesi cok zor, tekrar temizleme bedellerini, GSY?H hesaplarına dahil etmemektedirler.
- GSY?H’nin yıllık buyumesi, yıllara gore, uretim cıktısının kalitesindeki objektif de?i?imi hafife alan
GSY?H deflatoru
ile duzeltilmektedir. Deflator, subjektif deneyimlere dayandı?ı icin, teknoloji ve kalite seviyelerindeki iyile?melerin, ne dereceye kadar, gercek ya?am standardını yukseltebilece?ini olcmek konusunda yetersiz kalacaktır.
- GSY?H, fakirle zengininin gelirleri arasındaki e?itsizli?i hesaba katmaz.
Bazı iktisatcılar, yukarıdaki ele?tirilere cozum uretmeye calı?an, Akıllı Geli?me Gostergesi adı altında, GSY?H’nin bir ikamesini yaratmaya calı?mı?lardır. Dunyanın en mutlu toplumu oldu?unu iddia eden
Bhutan
gibi bazı ulkeler ise,
Gayrisafi milli mutluluk
kavramının bir ya?am standardı olarak avukatlı?ını yapmaya calı?maktadır.
Ulkelerin GSY?H’lerine gore sıralandı?ı listeler
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]