Emrullah Efendi (d. 1859, Luleburgaz ? o. 14 A?ustos 1914, ?stanbul ), Osmanlı e?itimcisi, siyasetci, felsefeci.

II. Me?rutiyet doneminde iki defa Maarif Nezareti (Milli E?itim Bakanlı?ı) gorevine getirilen Emrullah Efendi, yakın gecmi? Turk e?itim hayatının onemli ?ahsiyetlerinden birisidir. ?ttihat ve Terakki Cemiyeti 'nde etkin bir isimdi. E?itim tarihinde “ Tuba A?acı Nazariyesi ” adlı fikir sistemi ile tanındı. Bu fikir sistemi, Emrullah Efendi'nin olumunden sonraki yıllarda siyaset ve kultur hayatının onemli tartı?ma konularından birisi olmu?tur. ?aka amacıyla soyledi?i “ ?u mektepler olmasaydı maarifi ne guzel idare ederdim ” sozu unutulmamı?tır. ^[1]

Ya?amı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1858'de Luleburgaz 'da dunyaya geldi. Babası, Tuccar Ali Efendi idi. Luleburgaz'daki ilk ve ortao?reniminin ardından ?stanbul 'a gelerek Mekteb-i Mulkiye'yi bitirdi. Yanya (1882) ve Selanik (1884) Maarif Mudurluklerinin ardından Halep 'te Maarif Mudurlu?u ve idadi o?retmenli?i yaptı. 1891'de Aydın Maarif Muduru oldu. Aydın’da gorev yapmakta iken siyasi nedenlerle iki arkada?ı ile birlikte ?svicre ’ye kactı. Birkac ay sonra yurda donmek zorunda kaldılar (1893). Emrullah Bey'in mudurlu?un veznesinden aldı?ı parayla kactıkları iddia edildi?inden tutuklansalar da ^[2] Avrupa’ya birlikte kactı?ı arkada?larından Tevfik Nevzat'ın padi?ah II. Abdulhamit 'e yazdı?ı, affedilmelerini isteyen iki ?iir sonucu Sultan, yurda donu?lerine izin verdi.

1896-1900 arasında ?kdam Gazetesi'nde makaleler kaleme aldı. " Mu­hi­tu’l-Maa­rif (Maarif Ansiklopedisi) " adlı bir ansiklopedi hazırlamaktaydı. Bu ansiklopediye yonelik yazılarını ?kdam'da yayımladı. Kendi adını de?il, " Ulum-ı li­sa­niy­ye mu­har­ri­ri " takma adını kullandı. Batı'nın anla?ılması icin felsefi kavramların tercumesine onem verdi. ?slam felsefesinin kavramlarıyla Batı felsefesini ifade etmeye calı?tı. ^[3] Ulkenin ilk genel ansiklopedisi olan Muhitu'l- Maarif'in sadece ilk cildini yayımlayabildi(1902).

1900'da Meclis-i Maarif uyeli?ine getirilen Emrullah Efendi, 1906'da Konya Hukuk Mektebi 'nin ilk muduru olarak gorevlendirildi. Me?rutiyetin ilanından sonra Mektebi-i Sultani (Galatasaray Lisesi) muduru olarak atandı ancak bu gorevi sadece 10 gun surdu (30 Temmuz-10 A?ustos 1908), Maarif Meclisi ?lmi Daire Ba?kanllı?ı yaptı. Turkculuk Hareketi’nde orgutlenmenin ba?langıcını olu?turan Turk Derne?i 'nin kurucuları ve idarecileri arasında bulundu. 16 Aralık 1908'de Kırkkilise (Kırklareli) mebusu olarak Osmanlı parlamentosuna girdi.

Me?rutiyet'in ilanından sonra 10 ay icinde 7 kez maarif nazırı de?i?mi?, hicbiri gorev yapamamı?tı. ^[4] 12 Ocak 1910’da Emrullah Efendi, Maarif Nazırı oldu. Aynı yıl Darulfunun Edebiyat ?ubesi’nde ders vermeye ba?ladı. Muhitil Maarif adlı ansiklopedinin ilk cildini hazırlayıp yayımladı. Bakanlı?ı sırasında yaptı?ı i?ler cok ele?tirildi, hakkında sık sık istifa dedikodusu cıktı. Sonunda 21 ?ubat 1911’de gercekten istifa ettiyse de aynı yılın Aralık ayında tekrar bu goreve geldi. 21 Temmuz 1912'de Bakanlar Kurulu'nun istifasına kadar gorevde kaldı. Divan-ı Harbi Orfi (Sıkıyonetim) tarafından Kasım ayında tutuklanıp Darulfunun olayları nedeniyle sorguya cekildi. 1913 yılında Hikmet-i Nazariye (felsefe) derslerini vermekte oldu?u Darulfunun’da Usul-u Tedris ve Terbiye o?retmenliklerini de uzerine aldı. ?lk cildini olu?turdu?u ansiklopediyi tamamlamak icin u?ra?tı ama omru yetmedi. Daha once yayımlanmı? olan ilk cildi duzeltilerek 1914'te " Yeni Muhitu'l Maarif " adıyla yayımlandı. 14 A?ustos 1914 gunu Ye?ilkoy’deki evinde ya?amını yitirdi. Kabri, Fatih Camii avlusundadır.

Tuba A?acı Nazariyesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Emrullah Efendi’ye gore devletin en onemli gorevlerinden birisi ilmi himaye etmektir ^[5] . ?lim yukarıdan ba?lar. Once elit bir kadro yeti?tirmeli, onlar ilkokul ve ortaokul o?retmenlerini, onlar da cocukları ve gencleri e?itmelidir. Cenneteki tuba a?acının da koku yukarıda oldu?u icin “ Tuba A?acı Nazariyesi ” olarak anılan bu goru?, ?ttihat ve Terakki Fırkası ’nın ideolo?u olan Ziya Gokalp ’i de etkilemi? ve partinin e?itim politikasının onemli bir ilkesi olmu?tur.

Emrullah Efendi'nin goru?lerine katılmayanların ba?ında Turk e?itim tarihinin bir ba?ka onemli ismi olan devrim Darulmuallim Muduru Mustafa Satı Bey gelir. Satı Bey’e gore, tuba a?acı gibi tepeden kurulu? ve tepeden beslenme Osmanlı'nın sa?lıklı bir e?itim sistemi kuramayı?ının nedenidir. Yuksek o?renimini guclendirmek icin sadece o?retim elemanlarını de?il, o?rencisini de iyi hazırlamalıdır.

Mekteb-i Sultani Olayı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Emrullah Efendi’nin bakanlı?ı sırasında cıkan buyuk tartı?malardan birisi donemin Mekteb-i Sultani muduru Tevfik Fikret ile olan tartı?masıdır. 1910 yılı ba?larında Emrullah Efendi bir genelge yayınlayarak kasten derslere gelmeyen o?retmenlerin maa?larından kesinti yapılmasını istemi?, Tevfik Fikret, bu genelgeyi Mekteb-i Sultani’de uygulamayıp istifa etmi?ti. Yerine Salih Zeki Bey atandı. Atama yazısında “ bir ?air yerine bir alim ” ifadesinin kullanılması, buyuk tepki yarattı. Kimi o?retmenler ve o?renciler okuldan ayrıldılar. Konu, ?ttihat ve Terakki Fırkası ’nda ve Meclis-i Mebusan 'da tartı?ıldı ve basının gundemine oturdu. Emrullah Bey, bakanlı?a ba?lı bir okul olan Mekteb-i Sultani'ye bakanlı?ın genelgelerini uygulamada ayrıcalık tanınamayaca?ı konusunda ısrarlı oldu ve Tevfik Fikret, kesin olarak okuldan ayrıldı.

Eserleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Osmanlı ?ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin 1327 Senesi Dorduncu Kongresinde Tanzim Olunan Siyasi Programa Dair ?zahname, Konstantiniyye 1330.
• Yeni Muhitu'l-Maarif (Ansiklopedi), ?stanbul 1317.

Gazetelerde de pek cok yazıları cıkmı?tır. Bunlardan onemli olan bazıları ?unlardır:

• "Usul-u terbiye ve tedris", Mirat-ı Maarif gazetesi 3, (28 Kanunusani 1324), s. 37-38.
• "Tedrisat-i ibtidaiyye", Mulkiye gazetesi 23 (1326), s. 42-64; 24 (1326), s. 32-50.
• "Terbiye ve esasları", Sırat-ı Mustakim gazetesi, 16 (1326) s. 248-250 (Konferans notları) .
• "?lm-i terbiye ve tedris", Ummet gazetesi, 1/6 (13 Haziran 1326), s. 14-15; 1/7 (24 Haziran 1326), s. 15; 1/8 (2 Temmuz 1326) s. (Emrullah Efendi'nin Darulfunun'da verdi?i derslerde tutulan notlardan)
• "?dare-i vilayet", Yeni Muhitu'l-Maarif gazetesi, 14 Nisan 1327. s. 6-13; 25 Mayıs 1327. s. 1-5.
• "Patrikhanelerin mustediyatı - Tedrisat mes'elesi ve Tanin gazetesi", Yeni Muhitu'l-Maarif gazetesi, 20 A?ustos 1327. s. 1-13.
• "Darulfununda inzibat" ("Darulfunun inzibatına muteallik Nizamname layihasının esbab-i mucibe mazbatası"), Tanin gazetesi, 7 Mart 1912.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]