Ele?tirel du?unme (kritik du?unme) akıl yurutme, analiz ve de?erlendirme gibi zihinsel sureclerden olu?an bir du?unme bicimidir. Ele?tirel du?unme yerine kimi zaman tartı?ma mantı?ı ya da bicim dı?ı ( enformel ) mantık terimleri de kullanılmaktadır. Sorgulama ve ?uphecili?e dayanan ^[1] ele?tirel du?unme sa?duyu ve bilimsel kanıtlarla uyu?an net hukumlere varmak icin somut veya soyut konular uzerinde du?unme sureclerini de icermektedir. Bu yonuyle di?er bir du?unme bicimi olan yaratıcı du?unmeyi tamamlamaktadır.

Ele?tirel du?unurler tum duyulardan, yazılı veya sozlu ifadelerden, gozlem , deney ve akıl yurutmeden elde ettikleri verileri bir araya getirirler. Ele?tirel du?unme bireyin tartı?maları safsatalardan ayırabilmesine, yargılama yetisinin gucune, inanclarının ?ekillenmesine, ye?lemelerinin ve eylemlerinin do?ru ve gecerli olmasına onemli katkıda bulunur.

Ele?tirel du?unce ozellikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Geli?tirilen bir argumanın, ne denli ele?tirel du?unme urunu oldu?unu anlamak icin bir dizi olcute gereksinme bulunmaktadır. Bu olcutlere gore bir argumanı inceleyerek, argumanın ula?tı?ı sonucların sa?lamlı?ının duzeyi hakkında fikir edinmek mumkundur. Ele?tirel du?unceyi ele?tirel olmayan du?unceden ayırmayı sa?layan ba?lıca du?unce ozellikleri ?unlardır:

• ?lgililik: Geli?tirilen arguman ve argumanı meydana getiren ogeler ele alınan konuya ili?kin olmalıdır.
• Gecerlilik: Argumanı te?kil eden onermeler sa?duyu, veri, bilgi ve kanıta dayalı olarak savunulabilir ve gecerlenebilir olmalıdır.
• Acıklık ve anla?ılabilirlik: Argumanı meydana getiren onerme ve cıkarımlar herhangi bir yanlı? anlamaya veya anlam karma?asına meydan vermemelidir.
• Dengelilik (geni?lik ve derinlik): Argumanı meydana getiren onermelerin kapsamı ve ayrıntı duzeyi yeterli olmalıdır.
• Mantıklılık : Onermeler do?ru bicimde sıralanmalı ve birbirleri ile do?ru olarak ili?kilendirilmeli, arguman uygun bir mantık silsilesi izlemelidir.
• Do?ruluk: Argumanın sonunda varılan sonuclar, argumana temel olu?turan veri, bilgi, kanıt ve varsayımlar tarafından desteklenmelidir.
• Adillik: Arguman konunun payda?ları arasında?ozellikle sa?duyu ve bilgi sahibi olanlarda?guvenilirlik ve adalet hissi uyandırmalıdır.

Ele?tirel du?unme sureci [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ele?tirel du?unme sureci be? a?amadan olu?makta ve ele alınacak konunun belirlenmesi ile ba?lamaktadır. Ardından konu ile ilgili veri, bilgi ve kanıtlar toplanmakta; farklı argumanlar ve bakı? acıları incelenmekte; incelenen argumanların dayandı?ı varsayım, veri, bilgi ve kanıtlar gozden gecirilmektedir. ?kinci a?amada elde edilen bulgular ucuncu a?amada bir de?erlendirmeye tabi tutulmakta, gereksiz ya da gecersiz olanlar ayıklanmaktadır. Kalanlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar saptanmakta, ba?lantılar ve ili?kiler tanımlanmaktadır. Dorduncu a?amada kalan veri, bilgi ve kanıtlar mantıksal bir cerceveye oturulmaktadır. Be?inci ve son a?amada ise mantık cercevesi icerisinde varılan sonuclar sunulmakta; sonucların gecerlili?i ve sa?lamlı?ı hakkında bir yargıya varılmaktadır.

Ele?tirel du?unme becerileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ele?tirel du?unurler ele?tirel du?unme sureci boyunca, ele alınan konuyu yeterince sa?lam bicimde tartı?abilmek icin bir dizi beceriye gereksinme duymaktadır. Ba?lıca ele?tirel du?unme becerileri ?unlardır:

• Ayıklamak : Bir argumanı olu?turmak uzere bir araya getirilmi? tumce ya da onermelerden hangisinin gecerli oldu?unu belirlemek; kalanları kullanmamak.
• Ba?lantılandırmak : Bir argumanı olu?turmak uzere bir araya getirilmi? tumce ya da onermeleri do?ru ba?lacları kullanarak birbirleri ile mantıksal olarak ili?kilendirmek.
• Benzetmek : Bir argumanda betimlenen ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki benzer ozelliklerin, bu benzerliklerin gucunun ayırdına varmak.
• Cozumlemek : Karma?ık bir konuyu uygun bicimde alt konulara bolerek konunun daha iyi anla?ılmasını sa?lamak.
• Ele?tirmek : Bir argumana konu olan ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar hakkında ya da argumanı olu?turan onermeler hakkında olumlu ya da olumsuz bir yargıya varmak.
• E?le?tirmek : Bir argumana konu olan ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasında ya da argumanı olu?turan onermeler arasında ilinti kurmak.
• Hipotez olu?turmak : Ortada yeterli veri , bilgi ve kanıt yokken, bir arguman olu?turabilmek amacı ile varsayımda bulunmak ya da acıklama onermek.
• Kar?ıla?tırmak : Bir argumana konu olan tumceler ya da argumanda betimlenen ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki ortak ozellikleri ve farklılıkları de?erlendirmek ve belirlemek.
• Kumelendirmek : Bir argumanda betimlenen ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramların aralarındaki benzer ozellikleri saptamak; bu benzerlikleri kullanarak onları gruplamak.
• Neden-sonuc ili?kisi kurmak : Biribirini izleyen iki olgudan, ardılın onculu hangi neden veya nedenlerden izlemesi gerekti?ini gecerli ve sa?lam bir bicimde acıklamak.
• Ongormek : Gecmi?e ya da bugune de?in veri, bilgi ve kanıtlardan yola cıkarak gelecekte ne olaca?ını onceden kestirmek.
• Oruntu ve istisnaları belirlemek : Bir argumanı olu?turan ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramlarda yinelenen ozelliklerin ayırdına varmak ve?varsa?istisnaları belirlemek; istisnalardan yola cıkarak oruntunun genelli?i hakkında yargıya varmak.
• Plan yapmak : Dune ve bugune de?in veri, bilgi ve kanıtlardan yola cıkarak; ve kar?ıla?ılabilecek belirsizlikleri de goz onune alarak gelecekte ne ya da neler yapılması gerekti?ine ili?kin karar vermek.
• Sentezlemek : Bir argumanı olu?turan ve kimi zaman biribiri ile ilintisiz ya da celi?kili gorunen veri, bilgi, kanıt ve tumcelerden yola cıkarak genel ya da ozgun bir sonuca varmak.
• Sınıflamak : Onceden belirlenmi? olcutlere gore bir argumanda betimlenen ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramlardan ortak ozellikler gosterenleri gruplamak.
• Sıralamak : Onceden belirlenmi? bir olcute gore bir argumanı meydana getiren tumceleri ya da argumanda betimlenen ki?i, nesne, eylem, olgu ya da kavramları sıraduzensel olarak dizmek.
• Tumdengelimsel (deduktif) cıkarım yapmak : Bir genellemeden yola cıkarak, belirli bir ki?i, nesne, eylem ya da olguya veya bunlardan olu?an bir gruba de?in cıkarımda bulunmak.
• Tumevarımsal (enduktif) cıkarım yapmak : Gozlem, deney ya da ara?tırma yolu ile toplanan veri, bilgi ve kanıtlara dayanarak bir ki?i, nesne, eylem ya da olguya veya bunların meydana getirdi?i bir gruba de?in genelleme yapmak.
• Veri, bilgi ve delil toplamak : Bir hipotezi kanıtlamak, bir konuda arguman geli?tirmek ya da geli?tirilmi? bir argumanı ku?kuya olabildi?ince yer bırakmayacak ?ekilde desteklemek uzere, konu ile ilgili gercekleri gozlem, olcum, deney ya da ara?tırma yolu ile bir araya getirmek.

Du?unme ce?itleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ele?tirel du?unmenin gelece?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

McKinsey Kuresel Enstitusu (MGI) tarafından geli?tirilen modelde 5 ana 25 alt kategoride bircok yetkinli?in gelecekte ne kadar onemli olaca?ının analizi yapılmı?tır. Bu analizin sonucunda ileri duzey okur-yazarlık ve ele?tirel du?unme yetkinlikleri icin 2030 yılında daha cok onemli olaca?ı gozlemlenmi?tir. Grafikteki de?i?imde artı? gorulmu? ki aynı grafikte negatif e?ilime sahip yetkinlikler de vardır.De?i?im yuzdesindeki fark di?er bazı yetkinliklere gore az olsa da gelecekte daha bilincli ve ele?tirel du?unen bireylere ihtiyac olaca?ı gorulmektedir. ^[2]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Ele?tirel teori
• Ele?tirel okuma
• Ele?tiri
• Ele?tirel psikoloji
• Ele?tirel rasyonalizm
• Ele?tirel gercekcilik
• Ele?tirel hukuk calı?maları
• Ele?tirel ırk teorisi (ABD)
• Okuryazarlık

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kitaplar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Allen, M. (2004). Smart Thinking: Skills for Critical Understanding and Writing. 2. Basım. Oxford University Press.
• Browne, M. N. ve S. M. Keeley. (2009). Asking the Right Questions: A Guide to Critical Thinking. 9. Basım. Prentice Hall.
• Moore, B. N. ve R. Parker. (2008). Critical Thinking. 9. Basım. McGraw-Hill.
• Ozdemir, O. (2008). Ele?tirel Du?unme. Kriter Yayınları.
• Sinnott-Armstrong, W. ve R. J. Fogelin. (2009). Understanding Arguments: An Introduction to Informal Logic. 8. Basım. Wadsworth.
• ?ahinel, S. (2002). Ele?tirel Du?unme. Pagem A Yayıncılık.
• Tittle, P. (2011). Critical Thinking: An Appeal to Reason. Routledge.
• Walton, D. N. (1989). Informal Logic: A Handbook for Critical Argumentation. Cambridge University Press.
• Wright, L. (2001). Critical Thinking: An Introduction to Analytical Reading and Reasoning. Oxford University Press.

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Berber, F., F. Akbulut, H. Maden, M. Gezer ve ?. Keser. (Tarihsiz). Du?unme ve Ele?tirel Du?unme: Ozel O?retim Yontemleri Dersi Ara?tırma Raporu. Suleyman Demirel Universitesi, Teknik E?itim Fakultesi, Elektronik-Bilgisayar E?itimi Bolumu, Bilgisayar Sistemleri O?retmenli?i. 07.10.2011 tarihinde http://tins116.cankaya.edu.tr/uploads/files/dusunmeveelestireldusunme.pdf17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ba?lantısından eri?ildi.
• Argumentation and Critical Thinking Tutorial
• Argument Mapping
• Critical Thinking Core Concepts
• Critical Thinking Web 18 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• Critical Thinking: What Is It Good for?
• Foundation For Critical Thinking 26 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• The Socratic Method and Critical Thinking 18 Mayıs 2016 tarihinde Portuguese Web Archive sitesinde ar?ivlendi