Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Dolly
(5 Temmuz 1996 ? 14 ?ubat 2003), nukleer transfer sureci kullanılarak yeti?kin somatik bir hucreden klonlanan ilk hayvan olan
koyun
.
Dolly; Ian Wilmut, Keith Campbell ve
Edinburgh Universitesi
'nin Roslin Enstitusundeki bilim adamları ile ?skocya'daki Edinburgh’nun yakınlarındaki biyoteknoloji fabrikası
PPL Therapeutics
tarafından klonlandı. Dolly’nin klonlanması icin gerekli finansman PPL Therapeutics ve Tarım Bakanlı?ı tarafından sa?landı. Dolly, 5 Temmuz 1996’da do?du ve ilerleyen akci?er hastalı?ı nedeniyle 6 ya?ına kadar ya?adı. Dolly BBC News ve Scientific American’ı da kapsayan kaynaklar tarafından “dunyanın en unlu koyunu” olarak adlandırıldı. Dolly’nin klonlanmasında donor olarak kullanılan hucre meme bezinden alındı ve boylece vucudun spesifik bir bolgesinden alınan hucrenin butun bir bireyi yeniden yaratabilece?i ve sa?lıklı bir klonun uretilebilece?i kanıtlanmı? oldu. Dolly’nin ismiyle ilgili ise Wilmut ?u acıklamayı yaptı: “Dolly bir meme bezi hucresinden turetildi ve biz Dolly Parton’ınkilerden daha etkileyicisini du?unemedik.”
Dolly uc annenin kullanılması sonucu 5 Temmuz 1996'da do?du (bir tanesi yumurta hucresinin eldesinde, bir di?eri genetik materyal eldesinde ve ucuncusu ise klonu ta?ımada gorevliydi). Yeti?kin bir vucut hucresinden alınan hucre nukleusunun, dollenmemi? fakat geli?mekte olan ve cekirde?i cıkarılmı? bir yumurta hucresine transfer edildi?i Somatik Hucre Nuklear Transfer tekni?i kullanılarak uretilmi?tir. Daha sonra bu melez hucre, bolunmesi icin elektrik ?oklarıyla uyarıldı ve blastosist evresine geli?ti?inde ta?ıyıcı bir anneye nakledildi. Dolly yeti?kin bir memeliden alınan hucre ile uretilen ilk klondur. Dolly’nin varlı?ı 22 ?ubat 1997'de halka duyuruldu. Bu durum medyada buyuk dikkat uyandırdı. Koyun ile oynayan ?skoc bilim adamları televizyonda yayınlandı ve TIME dergisi koyun Dolly’i baz alan ozel bir rapor hazırladı. Science dergisi Dolly’yi “yılın bulu?u” olarak gosterdi. Dolly klonlanan ilk canlı olmasa bile medyada buyuk dikkat uyandırdı cunku o yeti?kin bir hucreden klonlanan ilk canlıydı.
Klonlama surecini anlatan bir resim
Dolly tum hayatını Edinburgh’teki Roslin Enstitusu’nde gecirdi. Burada bir Galler da? kocu ile ciftle?tirildi ve toplamda 6 kuzu dunyaya getirdi. ?smi Bonnie olan ilk kuzu 1998 Nisan’ında do?du. Bir sonraki yıl Dolly, isimleri Sally ve Rossie olan ikiz kuzuları ve bundan sonraki yıl da Lucy, Darcy ve Cotton ucuzlerini dunyaya getirdi. 2001 Sonbahar’ında 4 ya?ındayken, Dolly’de artrit meydana geldi ve yurumesi aksamaya ba?ladı fakat bu durum anti-enflamatuvar ilaclarla ba?arılı bir ?ekilde tedavi edildi.
14 ?ubat 2003'te, Dolly otanazi edildi cunku ilerleyen bir akci?er hastalı?ına ve a?ır artrite sahipti. Dolly gibi bir Finn Dorset koyununun 11 veya 12 ya?ına kadar ya?aması bekleniyordu ancak Dolly yalnızca 6 ya?ına kadar ya?ayabildi. Otopsi sonucları gosterdi ki Dolly, JSRV isimli bir
retrovirusun
neden oldu?u ve koyunlar arasında sıkca gorulen, Jaagsiekte olarak adlandırılan bir ce?it akci?er kanserine sahipti. Roslin bilim insanları bu durumun Dolly’nin bir klon olmasıyla alakası olmadı?ı goru?unde birle?tiler ve akci?er hastalı?ına sahip olan di?er koyunlar aynı hastalıktan olduler. Kapalı alanlarda tutulan koyunlar icin bu tur akci?er hastalıkları ozel bir tehlike te?kil eder ve Dolly guvenlik nedeniyle iceride uyumak zorundaydı. Dolly’nin olumunun, klonlandı?ı canlıyla aynı ya?ta yani 6 ya?ında do?du?uyla ilgisi oldu?unu soyleyen bazı spekulasyonlar vardı. Bu fikre dayanan temellerden biri ya?lanma surecinin tipik bir nedeni olan telomerlerinin kısa olu?uydu. Roslin Enstitusu yaptı?ı yo?un sa?lık taramalarının Dolly’de ya?lanmayla ilgili herhangi bir anormallik acı?a cıkarmadı?ını belirtti.
Dolly’nin ba?arılı bir ?ekilde klonlanabilmesi sonucu, icerisinde atların ve bo?aların da oldu?u daha bircok buyuk memeli hayvan klonlandı. Argali (da? koyunu) klonlanması giri?imi canlı embriyo vermedi. Banteng bo?ası klonlanması giri?imi tıpkı muflon (yabani koyunun bir turu) gibi daha ba?arılıydı, iki giri?imde canlı dol verdi. Bu ?ekilde gercekle?tirilen hucrelerdeki bu yeniden programlama i?lemi mukemmel de?il ve nuklear transfer ile uretilen embriyolar sıklıkla anormal geli?meler gosteriyorlar. Memeli klonlaması yapmak yuksek oranda verimsiz (Dolly 277 denemeden sonra geli?meyi ba?arabilen tek kuzuydu). Dolly’nin klonlanmasını sa?layan takımın ba?ı olan Wilmut, 2007'de, nuklear transfer tekni?inin insanlarda kullanılmasının asla yeterince verimli olamayaca?ını acıklamı?tır.
Klonlama belki koruma altında olan turlerde ve soyu tukenmi? olan canlıların yeniden uretilmesinde kullanılmak icin bir arac olabilir. Evcil hayvanların klonlanması gelecekte transgenik ciftlik hayvanlarının uretilmesinde onemli olabilir.
