Celile ( ?branice :  ????????? , romanize: ha-galil ; Arapca :  ?????? , al-jal?l ), ^[1] kuzey ?srail 'de bulunan bir bolgedir. Celile, geleneksel olarak Yukarı Celile ( ????? ?????? , romanize: ha-galil ha-elyon ; Arapca :  ?????? ?????? , al-jal?l al-a'alaa ) ve A?a?ı Celile ( ???? ????? , romanize: galil tahton ; Arapca :  ?????? ?????? , al-jalil al-asfal ) ?eklinde ikiye ayrılmı? tepelik bolgeye atfedilir. Gunumuzde, ?srail'deki Karmel Da?ı 'nın kuzeydo?usundaki bolgeyi kastetmek icin kullanılır.

Kuzeyde Antik Dan kentinden Hermon Da?ı 'nın yamaclarına, Lubnan Da?ı 'ndan guneyde Karmel Da?ı'nın sırtlarına ve Cenin 'in kuzeyindeki Fakua Da?ı 'na, do?uda Urdun Vadisi 'nden batıda Yizrael Vadisi 'ne ve Akdeniz kıyısında Akka kentine, guneydo?uda Bet ?ean 'dan kuzeydo?uda Taberiye Golu 'ne kadar uzanan, Hula Vadisi 'ni de icine alan bolgedir. Bu tanımlama ile, Celile bolgesi, ?srail'in Kuzey Bolgesi 'nin, Golan Tepelerinin ve Mena?e Tepelerinin buyuk kısmı ile cakı?ıktır. Ancak Kiryat Tivon 'u icine almaz. Batı Celile (?branice: ???? ??????? Galil Maravi) ismi, Yukarı Celile'nin batı kısımlarını, kıyılarını ve A?a?ı Celile'nin kuzeybatısını belirtmek icin kullanılmaktadır. Akka idari biriminin de buyuk kısmını icine almaktadır. Celile Sapı denilen bolge, ?srail’in kuzeydo?usunda kuzeye do?ru uzanmaktadır. Batısında Lubnan, Yukarı Celile’nin Hula Vadisi ve Ramot Naftali Da?ları vardır. Tarihsel olarak, Lubnan’ın guneyinde Litani Nehrinin do?u-batı yonunde aktı?ı kısımda, nehrin guneyinde kalan bolge de Celile’ye dahil kabul edilir.

Kokenbilim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bolge icin Celile ismine rastlanan en eski kaynak Tanah 'tır. ^[2] Celile'nin buyuk kısmı ile cakı?ık olan Naftali bolgesi, Vadedilmi? Toprakların on iki ?srail boyu arasında payla?tırılması sırasında Naftali boyuna du?en bolgedir. ^[3] Bolgenin Turkcedeki ismi Arapca el-Celil versiyonundan gelmektedir. Arapca isim de ?branice HaGalil' den ( ????? ) gelmektedir. Bunun kelime kokeni galil dir. Anlamı, "bir yerle?im bolgesi" veya "daire"dir. Kelimenin muzaf kalıpta kullanımı galil hagoyim ( ??????? ????????? ) Ye?eya 8:23'te gorulmektedir. ^[4]

Tarih [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Antik ca? [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bolgeye Celile ismini veren en eski kaynak, Tanah ’tır. Tanah’ta anlatıldı?ına gore Celile bolgesi, Naftali ve Dan oymaklarına tahsis edilmi?ti. Bununla birlikte, Dan oyma?ının mensupları, Filistin ’in her yerinde rastlanabilirdi. Bunun sebebi, Danlıların, yargılama goreviyle vazifeli olmaları ve bu yuzden de ?srailo?ullarının her yerle?im birimine da?ılmı? olmalarıydı. Tanah’ta Naftali’nin yer adı olarak gecti?i yerlerde, kastedilen bolge yakla?ık olarak Celile ile aynıdır. 1. Krallar’ın dokuzuncu babında, Suleyman Peygamber’in Sayda kralı 1. Hiram ’a Celile’de yirmi yerle?im yerini hediye etti?i anlatılır. 1. Hiram, kendisine verilen toprakları kabul etti ve buraları “ Kabul diyarı” olarak adlandırdı. Bu isim, “de?ersiz” anlamına gelmektedir. ^[5]

Celile, ?srail yurdunun butun kuzeyini kapsıyordu. Celile, Herod Tetrarkisi doneminde, ulkeyi meydana getiren uc bolgeden birisiydi. Roma hakimiyeti doneminde, Yahudiye eyaleti, Yehuda, Samiriye, Paralya ve Celile olmak uzere dort kısma ayrılmı?tı. Romalılar, MS 6'da Filistin'i i?gal ettiklerinde, bolgeyi Yahudiye eyaletine donu?turduler. Roma Yahudiyesi, Yehuda, Samiriye ve Edom 'dan olu?uyordu. Celile ise kısa bir donem eyaletin parcası olup, daha sonra yakla?ık iki ila uc asır boyunca, Yahudiye eyaletinden ayrıldı.

Hristiyanların geleneksel bilgilerine gore, Celile bolgesi Meryem ve Marangoz Yusuf 'un memleketi olarak gecer. Bolgedeki Nasıra kasabası, Meryem o?lu ?sa 'ya izafe edilir. Nasıra'ya atfen ?sa'ya " Nasıralı ?sa " da denir. Kitab-ı Mukaddes 'te ?sa 'nın cocuklu?unun gecti?i yerdir ve Hristiyanlıktaki en onemli hac merkezlerinden birisidir. Bununla birlikte ?sa'nın Filistin 'deki Beytullahim kasabasında do?du?una inanılır. Yeni Ahit 'i olu?turan uc sinoptik incil , ?sa'nın tebli?inin buyuk kısmını bu bolgede -ozellikle Nasıra'da ve Kefernahum 'da- gercekle?tirdi?ini anlatmaktadır. ^[6] Yeni Ahit'te, ?sa'nın bircok mucizesini Celile bolgesinde meydana getirdi?i anlatılmaktadır.

Mi?na ve Talmud ’da -yaptıkları yorumlarla- isimleri zikredilen ve Tannaim periyoduna ait bircok Yahudi bilgininin memleketi Celile’dir. Bunlar arasında Honi HaMagel , Celileli Yosi , Celileli ??mael sayılabilir. Yahudi dininin onemli kurucularından Yohanan ben Zakay , Celile'de uzun sure kalmı?tır ve memleketi Celile olabilir. ^[7]

Orta Ca? [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?slam Devleti, 638’de bolgeyi fethetti?i zaman, Celile’yi Cundu’l-Urdun vilayetinin bir parcası yaptı. Onemli ?ehirleri, Taberiye ( Kades ), Beysan ( Bet ?ean ), Akka , Saffuriye ve Kabil idi. ^[8]

?ii Fatimi Devleti , 10. yuzyılda bolgeyi ele gecirdi. Fatimi Halifesi, merkezleri Lubnan Da?ı ve kısmen Celile olan Durzi dininin kurucularını desteklemi?tir. Daha sonra bolgeyi Muslumanların elinden ele geciren Haclılar Celile’yi, Celile Prensli?i haline getirdi.

Osmanlı devri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1492 ve devamında ?spanya ’dan surulen Yahudiler, Osmanlı ?mparatorlu?u tarafından kabul edildiler ve Osmanlı topraklarına yerle?tirildiler. Celile’deki Safed kenti, bir donem, Yahudi milletinin evrensel dokumacılık merkezi ve aynı zamanda Yahudili?in o?retiminin yapıldı?ı merkez oldu. Gunumuzde de Safed, Yahudilerin dort kutsal ?ehrinden birisidir. Di?er ucu Kudus , el-Halil ve Taberiye ’dir. Safed aynı zamanda bir Kabala o?retim merkezidir.

18. yuzyılın ortalarında Celile, Arap lider Zahir el-Omer ’in ba?kaldırısı sonrası onun idaresine gecti. Yakla?ık 25 sene boyunca Celile’nin yonetimi Zahir el-Omer’de kaldı. Daha sonra Osmanlılar, Cezzar Ahmet Pa?a komutasında bolgeyi geri aldılar.

1831’de Osmanlı Suriyesinin bir parcası olan Celile, ayrılıkcı Kavalalı ?brahim Pa?a ’nın idaresine gecti. 1840’a kadar suren bu idare sırasında uygulanan sert siyasi ve toplumsal uygulamalar, yerel halkı canından bezdirdi ve 1834 Arap ?syanı ’na yol actı. Bu isyanın kaosu sırasında gercekle?tirilen Safed Ya?ması ve sonrasında Yahudilerin bolgeyi terk etmeleri sonucu Safed’deki nufusları onemli olcude azaldı. Arap isyancılar, Mısırlı kuvvetler tarafından ma?lup edildiler. 1838’de bu defa Celileli Durziler yeni bir ayaklanma ba?lattılar. Bu olaylar ya?anırken, 1834 ve 1837’de ya?anan depremler bolgedeki bircok kenti harab etti.

1866’da bolgenin ilk hastanesi olan Nasıra Hastanesi , Amerikan Ermeni misyoner Kalust Vartan tarafından, Alman misyoner Johannes Zeller ’in yardımı ile kuruldu. 20. yuzyılın ba?larında - I. Dunya Sava?ı 'na kadar- Celile, Osmanlı Suriyesinin bir parcası olmaya devam etti. Bolge, Beyrut Vilayeti'nin en guneyi olarak idare edilmekteydi. Bolge Birinci Dunya Sava?ı'nın neticesinde Britanya idaresine gecti.

Britanya idaresi ve ?srail yonetimi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

I. Dunya Sava?ı’nda Osmanlı ?mparatorlu?u’nun ma?lup olması sonucunda Mondros Ate?kes Antla?ması imzalandı. Osmanlı, sava?ta i?gal edilmi? topraklarını kaybetti. Celile, ??gal Edilmi? Du?man Toprakları Yonetimi kapsamında Britanya’ya devredildi. 1920’de bolge Britanya Mandası yapıldı. 1923’te Celile, Birle?ik Krallık Filistin Mandası ’nın parcası haline getirildi.

1948 Arap-?srail Sava?ı ’ndan sonra Celile’nin yakla?ık tamamı ?srail’in hakimiyetine gecti. Bolgedeki Arap nufusun buyuk kısmı multeci durumuna du?tu. Onlarca koy nufussuz hale geldi. Bununla birlikte Nasıra, Akka, Sahnin, Tamra, ?efa Amr kentlerindeki Arap nufusun co?u, Durzilerle birlikte ya?ama konusunda ya?anılan bir uyum surecinden sonra, bolgede kaldı. 1967’de ?srail, Altı Gun Sava?ı ’nda Golan Tepeleri ’ni alana dek, Suriye Ordusu tarafından Taberiye Golu yakınlarındaki ?srail kibutzları top atı?ına maruz kalmı?tır.

1970'lerde ve 1980'lerde Filistin Kurtulu? Orgutu (FKO), Lubnan merkezli olarak A?a?ı ve Yukarı Celile’deki koylere ve kentlere top atı?ları yapmayı surdurdu. ?srail 1979’da Litani Operasyonu ve 1982’de Celile ?cin Barı? Operasyonu ile buna kar?ılık verdi. Operasyonların resmi amacı, Lubnan’ın guneyindeki FKO altyapısını yok etmek ve Celile’de ikamet edenlerin guvenli?ini sa?lamaktı. ?srail, 1985 yılına kadar surecek bir surecte Guney Lubnan’ın buyuk kısmını i?gal etti .

2000'lere kadar Hizbullah ve daha onceki bir donemde de Emel Hareketi , ?srail Savunma Kuvvetleri ile sava?maya devam etti. Ara ara Yukarı Celile’yi Katyu?a roketleriyle ate? altına aldılar. Mayıs 2000’de ?srail ba?bakanı Ehud Barak , Lubnan’ın guneyindeki ?srail kuvvetlerini geri cekme kararı aldı. ?srail gucleri iki ulke arasındaki resmi sınırın guneyinde konu?landırıldı.

2006 Lubnan Sava?ı’nın karakteristik bir ozelli?i, Hizbullah’ın gorece uzun mesafeli Katyu?a saldırılarıydı. Hizbullah, gunun her saati Celile’nin herhangi bir yerine isabet edecek roket saldırılarını surdurdu. Roketler Celile dı?ında, ?aron Ovası , Yizrael Vadisi ve Urdun Vadisi kadar guneye isabet etmi?tir.

Co?rafya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Celile’nin buyuk kısmı 500 ila 700 metre civarında yuksekliklere sahip kayalık arazidir. Tabur Da?ı ve Meron Da?ı bolgenin onemli da?larıdır. ?srail’in di?er yerlerine nazaran Celile’nin sıcaklı?ı gorece du?uktur ve cok ya?ı? almaktadır. Bu iklimin bir sonucu olarak bolgede vah?i hayat ve bitki ortusu zengindir. Ayrıca, her sene gocmen ku?lar so?uk iklimlerden Afrika’ya yolculuk ederken ve daha sonra geri donu?lerinde Hula-Urdun koridorunu kullanırlar. Bolgedeki ırmaklar ve ?ozellikle Yukarı Celile’deki- ?elaleler, geni? ye?il araziler ve renkli kır cicekleri, Kutsal Kitap ile alakalı kentler bolgeyi onemli bir turistik mekana donu?turmektedir.

Yuksek ya?ı? miktarı (900?1200 mm), ılıman sıcaklıklar ve yuksek da?lardan dolayı (Meron Da?ı 1000?1208 m. civarındadır), Yukarı Celile’nin ayırt edici bitki ortusu bulunmaktadır. Bunların ba?ında icinde dikenli ardıc (Juniperus oxycedrus), Lubnan sediri (Cedrus libani), siklamenler , ?akayıklar ve bazı zamanlar Meron Da?ı’nda gorulen mor cicekli ormangulu sayılabilir.

Nufus [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bolgedeki kalabalık yerle?im yerleri olarak Akka, Nahariye, Nasıra, Safed, Karmiel , ?a?ur , ?efa-Amr , Afule ve Taberiye sayılabilir. ^[9] Hayfa liman kenti, butun Celile icin ekonomik bir merkez durumundadır.

Engebeli arazisinden dolayı tarih boyunca Celile’deki yerle?im yerlerinin birco?u koydur. Yollar goreceli olarak az sayıdadır. ^[10] Nahariye’den guneye do?ru Akdeniz kıyısı boyunca bir demiryolu uzanmaktadır. Ba?ka bir demiryolu do?uya do?ru, 2015’te hayata gecirilmek uzere projelendirilmi?tir. Bolge ekonomisinin kayna?ı tarım ve turizmdir. Bolge nufusuna i? olanakları sa?laması icin sanayi bolgeleri geli?tirilmektedir. ?srail hukumeti bolgeye yatırım yapmak uzere Milken Enstitusu ve Koret Ekonomik Geli?me Fonu tarafından kurulmu? olan Celile Finans Kurumu’na fon sa?lamaktadır. ^[11]

Musluman co?unluk, Durzi ve Hristiyan Araplar bolgede buyuk bir Arap nufus olu?turmaktadır. ^{[12] [13]} Durzi ve Hristiyan Arapların ?srail’deki co?unlu?u Celile bolgesinde ikamet etmektedir. ^{[14] [15]} Bolgedeki di?er onemli azınlıklar, Bedeviler, Maruniler ve Cerkezlerdir .

Celile’nin kuzey-orta bolumune Orta Celile de denmektedir. Kuzeyde Lubnan sınırından, guneyde Yizrael Vadisi’nin kuzey ucuna kadar uzanmaktadır ve Nasıra, Sahnin kentlerini de kapsamaktadır. %75 civarında Arap nufusu barındırmaktadır. Yahudi nufus Yukarı Nasıra gibi yuksek rakımlı kentlerde yerle?mi? bulunmaktadır. Orta Celile’nin kuzey yarısı, Karmiel ve Sahnin’i icine alır ve “Celile’nin Kalbi” olarak bilinir. Do?u Celile, yakla?ık olarak %100 Yahudi nufustan olu?maktadır. Do?u Celile, Celile Sapı’nı (Celile Parma?ı), Urdun Vadisi’ni, Taberiye Golu kıyısını ve Yahudili?in dort kutsal ?ehrinden ikisini icine almaktadır. Celile’nin guneyi, Yizrael Vadisi’ni, Fakua Da?ı civarını icine almaktadır ve yakla?ık olarak %100 Yahudi nufustan olu?maktadır. Bunun istisnası olarak, Batı ?eria sınırı yakınında kucuk Arap koyleri mevcuttur. Batı Celile’nin nufusunun yakla?ık %80’i Yahudidir. Lubnan sınırına kadar bu ?ekilde devam etmektedir. Yahudiler ayrıca Yukarı Celile’nin engebeli bolgelerinde azınlık te?kil etmektedirler.

Yahudi Vekaleti (Jewish Agency), bolgede Yahudi nufusunun artırılması icin te?ebbuste bulunmaktadır. ^[16] Bununla birlikte Yahudi olmayan nufusun nufus artı? oranı da yuksek rakama sahiptir. 2006 itibarıyla Celile’deki 1.2 milyon yerle?imcinin %46.9’u Yahudilerden olu?maktaydı. ^[17]

Son yıllarda Celile, Haridi Yahudi nufusundan ic goc almaktadır. Gocun sebebi, Orta ?srail’deki yukselen konut fiyatlarına tepkidir. ^[18]

Vikipedi'nin karde? projelerinden Celile hakkında daha fazla bilgi edinin
	Commons 'ta dosyalar

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]