한국   대만   중국   일본 
Buhara - Vikipedi ?ceri?e atla

Buhara

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Buhara
Buxoro (Ozbekce)
??????? ( Farsca )
Ulke Özbekistan Ozbekistan
?ller Buhara ili
?dare
 ? Vali Qiyomiddin Rustamov
Nufus
  (1999)
 ? Toplam 237,900
Zaman dilimi UTC+06.00
Postcode
2001ХХ
Alan kodları local 365, int. +99865
Resmi site
www.buxoro.uz

Buhara ( Ozbekce : Buxoro; Eski Turkce : ?????????? "Bukarak"; [1] Turkmence : Buhara; Arapca : ????? ; Farsca : ??????‎ Bukh?r?; Rusca : Бухара), Orta Asya 'nın en eski yerle?im bolgelerinden olan ve gunumuzde Ozbekistan sınırları icinde bulunan tarihi ?ehir. Arkeolojik bulgular ?ehrin tarihinin en az 2500 yıl civarında oldu?unu gostermi?tir. ?ehirde yapılan Arkeolojik kesit calı?malarında yakla?ık 20 m kadar derinlikteki alt katmanda; kamusal binalar, askeri tahkim yapıları, canak-comlek ve madeni paralar gibi ce?itli arkeolojik buluntulara rastlanılmı?tır. [2]

Maverau’n-nehr 'in cok sayıda ?ehri, kasabası, nahiyesi ve koyu olmasına ra?men bunların en gozde ve tanınmı? olanı Buhara’dır. Muslumanlar buraya “ Fahire ” (kıymetli/de?erli) derler ve do?unun “ Kubbetu’l-?slam ”ı olarak kabul ederler.

Bolgenin en eski yerle?im birimlerinden biri olan Buhara, efsanelerle karı?mı? kadim bir tarihe sahip olup, en-Nar?ahi’ye nazaran ilk sakinleri Turklerdir. Aynı muellif, efsanevi Turan padi?ahı Afrasyab’ın (Alper Tunga) zaman zaman Buhara’da ikamet etti?ini, mezarının dahi bu ?ehirde bulundu?unu kaydetmi?tir ki, bu rivayetler bolgedeki Turk varlı?ının cok eskilere dayandı?ına i?aret etmesi bakımından onemlidir.

Sadece kadim tarihiyle de?il, fiziki ve co?rafi yapısı; sanatsal ve mimari dokusu; sur ve kalesi; sulama kanalları; ekonomik, zırai ve ticari potansiyeli; ko?k, saray ve pazarları ve yeti?tirdi?i alim ve sanatkarları ile de her donemde kendisinden soz ettiren Buhara, uzun yıllar Akhunlar, Gokturkler ve Turgi?ler gibi Turk devletlerinin hakimiyetinde kalmı?tır. Maverau’n-nehr ’in en onemli kultur ve medeniyet merkezi haline gelen ?ehir, soz konusu devletlerin inhitat donemlerinde ya?anan siyasi karga?a ve otorite bo?lu?unda bile bu yapısını muhafaza etmi?, bolgede hukum suren co?u Turk kokenli mahalli hukumdarların veya beylerin idaresinde bolgenin en onemli ?ehirlerinden biri olma ozelli?ini surdurmu?tur. [3]

Tarihi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tarihi Buhara ?ehri
UNESCO Dunya Mirası
Konum   Ozbekistan
Kriter Kulturel: ii, iv, vi
Referans 602
Tescil 1993 (17. oturum )
Bolge Asya-Pasifik
Ark (kale)
Kalyan minaresi

XVI yuzyıla kadar bir Turkmen ?ehri olan Buhara cevresindeki insan yerle?imlerinin en az 5000 yıl oncesine kadar uzandı?ı gorulur. ?ehrin kendisinin ise 2500 yıllık tarihi vardır. Tarihte Orta Asya Turk uygarlı?ı icin onemli bir merkez olmu?tur. Uzun sure antik Pers ?mparatorlu?u 'nun denetiminde kalan Buhara'da ilk yerle?imler, Aryan gocleri donemine rastlar.

?ran halklarından So?dlar bolgeye yerle?mi?tir. Buhara adının kokeni ile ilgili varsayımlar; eski So?dca bereketli toprak anlamındaki βux?rak , [4] Farsca bilginin kayna?ı anlamındaki bir Zerdu?t ismi olan bukhar [5] ya da Sanskritce Budist manastırı anlamındaki vihara [4] [6] sozcuklerinden kaynaklandı?ı bicimindedir. Bux?r? ismi en erken tahminen 4 ? 5 yuzyılına ait bakır maden paralarda, [7] ve So?dca yazıtlarda Pugar (pwγ’r) ve Puxar (pwx’r) ?eklinde, [8] ve en onemli ve ilginci Kul Tigin yazıtında (8. yy ba?larında) Buqar ( buqar ) olarak yazılmı?tır. [9] O nedenle bu ?ehre Bux?r? denirdi ve eskiden onun adı Banu?kath ????? idi, [10]

Eski Uygur dilinde bu ( bux?r ) sozu bir " tapınak " veya " bir ibadethane " anlamına gelir. [11] Bir ba?ka varsayıma gore; Puxar yer ismi Sibirya kokenli olup Yenisey dillerinde ( hanty ) "bir ada" anlamına gelir. [12] Bilindi?i gibi, milattan sonra 6. yuzyılda Bux?r? vahasında Tardu Ka?an'ın ( S?wa-sh?h, Sh?r-i Kishwar ) oturdu?u, yuce Turk Ka?an'nı ?stemi'nin ( Qar? Ch?r?n ) o?ludur. O Sasani hukumdarı IV. Hurmuz'un ( ??han??h Xurmazd IV Тurkz?da ) annesi tarafından amcasıdır, [13] ?stemi Ka?an'ın kızı oz erkek karde?i Sasani hukumdarı I. Husrev ( ??han??h Xusraw I Аn?shirw?n ; Farsca : ????????? ???? , Anu?iravan-ı-?dil ) ile evlenir. Narshakhi'ye gore Sh?r-i Kishwar yirmi yıl boyunca Bux?r?'yı yonetti ve Baykand'ta ya?adı. O Bux?r?'da bir kale yaptırdı ve ayrıca Bux?r? vahasında, Маmastin, Sakmatin, Samtin ve Farab isimlerinde yerle?im yerlerini yaptırdı. Onun o?lu'da El tigin ( Parm?da, Nili-x?n ) Bux?r? vahasında, Iskijkath, Sharg, Faraxsha ve R?mitan isimlerinde yerle?im yerlerini yaptırdı. O Cin'den bir Cin prensesi ile evlenmi? ve o bir put tapına?ınıda beraberinde R?mitan'a getirmi?tir. [14] R?mitan Bux?r?'dan daha eski bir ?ehirdir, eskiden hukumdarların orada bir konutları bulunurdu, Bux?r? ?ehri kurulduktan sonra buraya ta?ınmı?lardır. Bazı kitaplarda R?mitan yerine Bux?r? yazılmı?tır. [15]

Yeni Fars dilinin bu soz kalıpların icindeki aktarmada ????? farx?r [16] veya ???? bih?r , [17] ve Arapca ?????? al-bah?r veya al-buh?r . [18]

Turk Dili'nin en eski sozluklerinden Divan-ı Lugati't-Turk 'te;

" ..... Bu ?ehirleri Turkler yaparak adlarını kendileri koymu?lardır. Bu adlar oldu?u gibi ?imdiye kadar gelmi?tir. Bu yerlerde Farslılar co?aldıktan sonra Acem ?ehirleri gibi olmu?. Bugun Turk ulkesinin sınırı " Abisgun" (Hazar) denizi ile cevrili olarak Rum diyarından ve Ozcent'ten Cin'e kadar uzanır. Uzunlu?u be?bin fersah, eni ucbin fersahtır; hepsi sekizbin fersah eder. " diye yazılmı?tır. [19]

Efsaneye gore ?ehrin kurulu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Buhara surları

Fars destansı ?iiri ?ehname 'ye gore ?ehir, Pishdak ( Pishd?dian ) Hanedanının mitik ?ahı Kai Kavoos'un ( ?????? ; Avestan Kauui Usan ) o?lu Kral Siyavu? tarafından kurulmu?tur. Efsaneye gore Siyavu? vezirler tarafından annesini ba?tan cıkarmakla suclanmı?, sucsuzlu?unu kanıtlaması icin ate?le imtihana tutulmu?tur. Alevlerden yanmadan cıkarmasından sonra Oxus nehrini (?imdiki Ceyhun ya da Amuderya) gecerek Turan 'a ula?mı?tır. Semerkant kralı Afrasiab [20] kızı Ferganiza ( Farsca : ?????? Farangis ; Turkce : Kaz ) Siavash ( Sıyavu? ) ile evlendirir; ayrıca Sivayu?'a Buhara vahasının beyli?ini verir. Sivayu? burada bir kale ile cevresindeki ?ehri in?a ettirir. Ancak birkac yıl sonra bu sefer kayın validesini ba?tan cıkarmakla suclanınca Kral Afrasiab tarafından oldurulur. Bunun uzerine Turan'a saldıran ?ah Kai Kavoos, Afrasiab 'ı oldurur, o?lunu ve gelinini ?ran'a goturur.

Tarihi kayıtlarda kurulu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Grek Baktria kralı Okratides (M.O.170-M.O.145) donemine ait bir altın para. 169.2 gram a?ırlı?ı ve 58 milimetre capı ile Antik donemde basılmı? en buyuk altın paradır. Buhara'da bulunmu? ve Napoleon III tarafından alınmı?tır. Cabinet des Medailles , Paris .

Resmi olarak ?ehir M.O. 500 yılında bugun Ark adı verilen bolgede kurulmu?tur. Ancak Buhara vahasındaki yerle?imlerin tarihi M.O. 3000'lere kadar uzanır. Sapalli kulturu adı verilen ileri bir Bronz ca?ı kulturu buradaki Varakhsha, Vardan, Paykend ve Ramitan gibi yerlerde ortaya cıkmı?tır. M.O. 1500 civarında iklimdeki de?i?iklik, demir teknolojisi, Aryan gocebelerin geli?i gibi farklı etmenlerin etkisiyle cevre yorelerden vahaya buyuk miktarda nufus akı?ı gercekle?mi?tir. Sapalli ve Aryan halkları Zerav?an deltasındaki gol ve sulak arazilerin etrafındaki koylerde birlikte ya?amaktaydı. M.O. 1000'den itibaren bu iki grup kendine has bir kultur geli?tirmeye ba?ladı. So?d (Sogdian) adı verilen bu kultur M.O. 800'e kadar Zerav?an vadisinde ce?itli ?ehir-devletlerde yayıldı. Bu tarihlerden itibaren Zeravshan deltasının olu?turdu?u sulak alan doldurulup yerle?imler olu?turulmaya ba?lanmı?tır. M.O. 500 yılına geldi?inde iyice buyuyen bu yerle?imler birle?tirilerek duvarla cevrelenmi?, boylelikle Buhara ?ehri kurulmu?tur.

Pers ve Sasani ?mparatorlukları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Buhara M.O. 500 yılında Pers imparatorlu?una vassal devlet olarak ba?lanmı?tır. Bundan bir sure sonra Buyuk ?skender 'in ve daha sonra da Hellenistik Selevkos , Greko- Baktria , Ku?an imparatorluklarının egemenliklerine gecer. Bu donem boyunca Buhara Anahita kultunun ve bu kulte ba?lı ekonominin merkezi olarak i?lemi?tir. Zerva?an deltasında ya?ayan halklar yılda (ay takvimine gore) bir kez ellerindeki eski tanrıca idollerini yenisiyle de?i?tirmek uzere bir araya geliyordu. Bu amacla Mokh tapına?ının [21] onunde duzenlenen festival, topra?ın verimlili?i icin de buyuk onem ta?ımaktaydı. Bu tur ticari festivaller sayesinde Buhara bir ticaret merkezi haline gelmi?tir. Cin 'in Han Hanedanı ?pek yolunun guvenli?ini sa?lamak amacıyla kuzeyden gelen gocebe boyları geri puskurtunce, coktan refaha kavu?mu? olan Buhara kervanlar icin bir u?rak haline geldi. Ku?an ?mparatorlu?unun yıkılmasının ardından Mo?olistan 'dan gelen Hun boylarının eline gecen Buhara hızlı bir du?u? ya?amı?tır.

Sasani ?mparatorlu?u doneminde Arap i?galine kadar, Buhara Manicilik ve Nasturi Hıristiyanlık icin onemli bir merkez olmu?tur. ?slam ordusu 650 yılında Buhara'yı ele gecirdikten sonra Buhara cok dinli ozelli?ini yuzyıl kadar devam ettirmi?tir. [22] Bunun nedeni buyuk olcude Cin'in Tang Hanedanı 'na kar?ı So?dların Arapları desteklemeleri; ve Arap egemenli?inin cok sa?lam olmaması sayılabilir. Ancak 751 Talas Muharebesi 'nin ardından Araplar bolgedeki egemenliklerini guclendirmi?, ?slam dini bolgede yayılmaya ba?lamı?tır. ?ebinkarahisar muhara koyune goc vermi?tir oradaki insanlar zaman icinde oranın yerlisi olup muslumanlı?ı yaymı?lardır

?slam Donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mir-i Arab medrese
Samaniler 'den kalma ?smail Samani'nin mezarı

?ehir gercekten soylence bir varlı?a, zenginli?e, o Kızıl Kum Colunde bir vaha kenarında ve ?pek yolu guney guzergahı uzerinde onemli alanda olmasına borcludur. 9. yuzyılın ortasından 10. yuzyılın sonuna kadar Buhara Samanilerin ba?kenti (Miladi 819-1005), Samanilerin yıkılmasından sonra Karahanlıların yonetimi altına girdi (Miladi 999 - 1141), daha sonra Kara Hıtay 'ların eline gecti, fakat siyasi onemini kaybetti. Karahanlılar zamanında ?ehir kulturel altın ca?ını ya?amı?tır, bunlardan Buyuk Minare (kitabesinde 1127 yapım tarihi yazılı) ve Ma?ak-i A??ari Cami'si sayılır.

?bn Havkal , Sughd nehrinin sol yakasından alınan, Bukhara ?ehrinin civarındaki ovanın ve bahcelerin ana kanallar sulama sistemi ile sulandı?ını detaylı olarak anlatır. [23] Ayrıca Buhara'dan ?oyle soz edilir; " Buhara'da konu?ulan dil So?dca (lisan al-Sughd), birazcık farklı, ama di?er insanlar Dari'ce [24] (la-hum lisan bi 'l-dariye; Farsi lehce) konu?urlar. " [25]

Ka?garlı Mahmud , Divan-ı Lugati't-Turk 'te;

" Balasagun ile Buhara ve Semerkand arasında turkle?mi? bulunan bir ulus. " [26] ve " Balasagun 'a gelip yerle?mi? olan bir ulustur. Bunlar "So?d" dandırlar. " ???? So?d", Buhara ile Semerkand arasındadır. Bunlar, Turk kılı?ını almı?lar, Turk huyu ile huylanmı?lardır. " [27] ?eklinde So?dları tanımlar.

1220 yılında ?ehir, Cengiz Han 'ın o?lu Ca?atay komutasındaki bir ordu ile, Otrar 'rı zaptetti ve ya?maladı, bu sırada Cengiz Han 'ın kendi komutasındaki ordu ile, Buhara'yı tamamen yaktı. 30,000 ki?iyi katledildi ve binlerce kadın tecavuze u?radı. [28]

Elli yıl sonra, ?ehir normale donmeye ba?ladı?ı sırada, Mo?ollar bu kez ?lhanlı hukumdarı Abaka Han 'nın onderli?inde tekrar saldırır. Abaka, 1265 yılı icinde olen Hulagu 'nun yerine gecmi? [29] ve Hristiyanlı?ı kabul edece?i sozunu vermi?tir. Kudus 'un Patriki 1267 yılının Mayıs ayında, tekrar Sultan I. Baybars'ın Haclılara Akka duzlu?unde saldırısı sonucunda Johann von Brienne'nin oldu?unu yazar, ondan nerede ve nasıl yapabilece?ine dair yardım rica eder. [30]

Papa VI. Clement, Hıristiyanlı?ı kabul etti?ini zanetti?i [31] "Tatar prensi" Abaka Han 'ı kutlamak icin bir mektup yazarak Memlukler 'e kar?ı yardımını ister. Boylelikle Haclılarla kader birli?i yapan Abaka'nın bir hedefi de Buhara'dır. Komutanı Nikpai Bahadur [1] 6 A?ustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . 28 Ocak 1273'te kente girdikten sonra ?ehir yedi gun ya?malanır, neredeyse tum nufusu katledilir. [32] Bu yıkımdan sonra Buhara uzun sure kendini toparlayamayacaktır. Mo?ol istilası oncesi donemde Buhara ?slam uygarlı?ını derinden etkileyecek iki buyuk isim yeti?tirmi?tir: ?bni Sina ve ?mam el-Buhari .

Carlık Rusyası ve Devrim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

19. yuzyıldan itibaren Rusya bolgede etkisini arttırmaya ba?lar, ancak Buhara'yı i?gal etmez. Bu donemde Buhara Emirli?i , Buyuk Oyun adı verilen ?ngiltere ve Rusya arasında Orta Asya'nın kontrolu icin ya?anan ceki?mede bir satranc ta?ıdır. Emirlik Ekim Devrimine kadar yarı ba?ımsız olarak varlı?ını surdurur; 1920'de Buhara Sovyeti kurulur; 1925'te ise Stalin 'in emriyle kurulan Ozbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 'ne ba?lanır.

Ula?ım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Buhara Uluslararası Havaalanına ic hat ve uluslararası ucu?lar bulunmaktadır.

Nufus [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Buhara, Semerkant ile birlikte Ozbekistan'da yo?un Tacik azınlık barındıran iki merkezden biridir. Eski Roma doneminden itibaren bolgeye Yahudiler de yerle?mi?tir. Ancak Buhara Yahudilerinin co?u 1925-2000 doneminde kenti terk etmi?tir.

Karde? ?ehirler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Horasan'daki karde? ?ehirler;

Di?er ?ehirler:

Soldan sa?a: Mir-i Arab medrese, Kalyan minaresi ve Khan camii

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ Kul Tigin Yazıtları, Kuzey Yuzu, 12. satır
  2. ^ Buhara, L. U. Mankovskaya, Ozbekistan Yayınları, Ta?kent / 1997
  3. ^ Ebu Bekr Muhammed b. Ca‘fer en-Nar?ahi, Tarih-i Buhara , (Tercume ve Notlar: Erkan Goksu ), TTK Yay, Ankara 2013.
  4. ^ a b "Encyclopedia Iranica ([[?ngilizce]])" . 12 Temmuz 2008 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Aralık 2006 .  
  5. ^ Buhara, L. U. Mankovskaya, Ozbekistan Yayınları, Ta?kent / 1997
  6. ^ Frye, 1956, sayfa 106 ? 119
  7. ^ Naymark, 1995, sayfa 37
  8. ^ Smirnova, 1981, sayfa 34 (792 ? 796); Smirnova, 1982, с. 143.
  9. ^ Malov, 1951 sayfa 19, 20.
  10. ^ Juwayni, Cilt I, sayfa 76; Bartold, 1963, sayfa 214.
  11. ^ Budagov, 1869, Cilt I, sayfa 285.
  12. ^ Мurzaev E.M, 1984, sayfa 470
  13. ^ Bel’ami, Cilt II, sayfa 248, 265; Firdousi, Cilt 6, sayfa 656 ? 657
  14. ^ Frye, R.N. The History of Bukhara, translated from a Persian abridgement of the Arabic original by Narshakhi, Cambridge, 1954, sayfa 8.
  15. ^ Frye, R.N. The History of Bukhara, translated from a Persian abridgement of the Arabic original by Narshakhi, Cambridge, 1954, sayfa 16.
  16. ^ Baevskiy, 1980, sayfa 88
  17. ^ Hud?d al-‘?lem, f. 27A; Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib ( ???? ?????? ?? ?????? ??? ?????? ) - Tr. and expl. by V. Minorsky, sayfa 108
  18. ^ Ebu Abdullah Muhammed bin Musa el Harezmi, sayfa 34
  19. ^ Atalay, Besim (2006). Divanu Lugati't - Turk. Ankara: Turk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2 , Cilt III, sayfa 150.
  20. ^ Afrasyap: Turklerin " Alp Er Ton?a " dedikleri ulusal ve efsanevi kahraman ve buyuk Hakan'ın Farsca adı.
  21. ^ Mokh tapına?ı daha sonra camiye cevrilerek Maghoki Attar Camii adını almı?tır. Bkn. Muhammad ibn ?Abd All?h Ibn Salih, Proceedings of the Symposium on Mosque Architecture , sf. 47
  22. ^ Josef W. Meri, Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia , 2006, Taylor & Francis ISBN 0-415-96691-4
  23. ^ G. Le Strange: The Lands ; sayfa 461, 462.
  24. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 7 Aralık 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 7 A?ustos 2008 .  
  25. ^ Svat Soucek, A History of Inner Asia sayfa 74.
  26. ^ Atalay, Besim (2006). Divanu Lugati't - Turk. Ankara: Turk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2 , Cilt I, sayfa 30.
  27. ^ Atalay, Besim (2006). Divanu Lugati't - Turk. Ankara: Turk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2 , Cilt I, sayfa 471.
  28. ^ W. Durant: The Age of faith , Simon and Shuster, New York; 6th printing; 1950
  29. ^ G. D'Ohsson: Histoire ; op cit;p. 415.
  30. ^ C.R. Conder: The Latin Kingdom of Jerusalem ; The Committee of the Palestine Exploration Fund; London; 1897. p.389
  31. ^ C.R. Conder: The Latin Kingdom of Jerusalem ; p.389
  32. ^ C. Brockelmann: Bukhara ; pp. 776-83
  33. ^ "?zmir'in karde? kentleri". 27 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ?zmir Buyuk?ehir Belediyesi. 28 Haziran 2012 tarihinde eri?ildi.

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Koordinatlar : 39°46′N, 64°26′E

" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Buhara&oldid=32742446 " sayfasından alınmı?tır