Bogomilizm , Orta Ca? 'da Bulgaristan 'da ortaya cıkıp Avrupa’nın do?u ve batısında pek cok ulkede insan kitlelerini etkilemi? bir dini akımdır. ^[1]

Bulgar Carı I. Petro zamanında ortaya cıkan mezhep, Hristiyanlı?ın temel anlayı?ına aykırı bir harekettir. ^[2] Kurucusu Bogomil ( Slavca Tanrı’nın sevdi?i) adlı bir koy papazıdır. Bogomilizm adının hareketin kurucusunun adından mı, yoksa kendilerini “ Tanrı’nın sevdi?i ” veya “ Tanrı’yı seven ” olarak ifade eden inanc sahiplerinin kendilerini bu ?ekilde tanımlamasıyla mı ortaya cıktı?ı netlik kazanmamı?tır. ^[1] Ortaya cıktı?ı ve yayılma alanı buldu?u de?i?ik yerlerde bu akımı benimseyenler, muhalifleri tarafından Albigenler , Poturlar , Babunlar gibi farklı isimlerle anılmı?lardır. ^[1]

Bogomilizm akımının mensupları kendilerini Hristiyan diye nitelemelerine ra?men bircok konuda yaygın Hristiyan anlayı?ından farklı inanca sahiptiler. Mesela teslise inanmıyor, ?sa 'nın Tanrı 'nın O?lu yerine peygamber oldu?unu du?unuyor, kilise hiyerar?isini ve dolayısıyla Papalık otoritesini tanımıyor ve hac gibi dini sembolleri kabul etmiyorlardı. Bogomiller bu ozelliklerinden dolayı Orta Ca? boyunca Papalı?ın buyuk tepkisiyle kar?ıla?tılar, Engizisyon mahkemelerinde idama mahkum edildiler. Birco?u i?kenceye u?radı ve surgun edildi.

Butun olumsuzluklara ra?men hızla yayılan ve Bulgaristan sınırları dı?ına ta?an Bogomilizmin kalesi 13. yuzyıl boyunca Bosna-Hersek 'ti. Bogomilcilik, Balkanlar 'daki 15. yuzyıldaki Osmanlı fetihlerine kadar etkinli?ini surdurdu. Bogomilciler, Osmanlı fethi sonrasında kitleler halinde ?slam dinine gecmi?lerdir. ^[2]

Bogomilizm’in Pavluscu kokeni [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

9. yuzyılın ortalarında, ilk kez Do?u Anadolu dolaylarında, Pers kulturunden etkilenen gruplar arasında gorulen ve buyuk ihtimalle bu goru?un ilk mudafilerinden olan Samsatlı Pavlos’un adı verilen Pavlikanizm veya di?er adıyla Pavlusculuk , Pers inanı?ında oteden beri var olan dualizm ve neo- maniheist inanı?ların Hristiyanlık icine nufuz etmesi sonucunda ortaya cıkmı?tır. 870 dolaylarında Bizans ?mparatorlu?u tarafından heretik ilan edildikleri icin baskı goren ve bundan kurtulmak isteyen Pavluscular, zaman zaman Abbasi halifeleriyle i?birli?i yapıyordu. Bunun sonucunda da Do?u Anadolu’dan toplu bir ?ekilde goc ettirilerek iskan icin ba?ta Bulgaristan olmak uzere ce?itli Balkan bolgelerine gonderildiler. Orada da faaliyetlerine devam ettiler ve aynı goru? do?rultusunda Bogomolizm'in olu?masında etkili oldular.

Bogomilizm’in Bulgaristan'da ortaya cıkı?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

864 yılında Hristiyanlık, I. Bulgar Devleti ’nin resmi dini olmu?, ancak Bulgaristan’da eski pagan inancı ve daha onceden mevcut di?er inanclar varlı?ını uzun sure korumu?tur. Co?u putperest olan ve gerek soyut Tanrı inancını, gerekse uzerinde Hristiyan teologların da uzla?amadı?ı karma?ık teslis doktrinini benimsemeyen Bulgar halkı, cok tanrılı inanclarını tamamen terk etmedi. Surdurulen eski inancların ve Bulgaristan dı?ında mevcut olup bu devirde ulkeye akın eden birtakım inancların yanı sıra daha once var olmayan birtakım yeni inanc ve gruplar da ortaya cıkmı?tır. ^[1] Sonradan Bogomilizm olarak adlandırılacak hareket de bu donemde ortaya cıkan dini gruplardan biridir.

Car Petro devrinde sava?lar, fakirlik ve surekli goc sebebiyle hayat ?artları a?ırla?an koylulerin feodal yonetime duydukları tepki sonucu Bulgaristan’da Bogomil adlı koy papazı onderli?inde yeni bir dini hareket do?du. Bogomiller, resmi Hristiyan kilisesinin goru?lerini kabul etmiyor, Ortodoks ruhban sınıfına kar?ı cıkıyorlardı. Luks hayatı, ozel mulkiyet edinmeyi ve icki icmeyi reddetmekteydiler. Dunyayı kotulu?un sembolu olan ?eytanın yarattı?ına inanıyor; Tevrat ’ı ve Meryem ’in kutsallı?ını kabul etmiyor, kilise ayinlerini protesto ediyorlardı. ?konalara ve haca saygı gostermedikleri gibi Ortodoks ve Katolik kiliselerini “ ?eytanın mabetleri ” olarak isimlendiriyorlardı.

Devrin ?stanbul Patri?i tarafından “ Maniheizm ile Paulusculu?un karı?ımı” olarak tarif edilen akım, ^[1] koyluler arasında hızla yayıldı. Bu akımı benimseyenler a?ır zulme u?ruyorlardı. Pek cokları yurtlarından surgun edildi, mal-mulklerine el konuldu; onderlerinin dilleri kesildi; ate?li taraftarları ise kitaplarıyla birlikte diri diri ate?e atıldı. ^[1] Bu baskıların do?al sonucu olarak Bogomiller, Bosna, Hersek ve Dalmacya’ya goc ettiler.

Car Petro’nun olumunden uc sene sonra 971’de Bulgar Devleti ba?ımsızlı?ını kaybetmi?, Bulgaristan, Bizans ?mparatorlu?u ’nun bir eyaleti haline gelmi?ti. Bizans’ın Bulgaristan’ı fethi ile birlikte Bogomilizm hareketi Bizans topraklarında, ozelikle de ba?kent Konstantinopolis ’te yayılma imkanı buldu. ^[1]

Bizans yonetimi altında hayat ?artları daha da a?ırla?an Bulgar halkı, kısa sure sonra dı? du?mana kar?ı Car Samuil onderli?inde birle?ip Bogomillerin de katıldı?ı ayaklanma sonucu yeniden ba?ımsızlıklarını elde edip sınırlarını geni?letmi?lerdir. Samuil’in o?lu Gavril Radomir ile e?inin Bogomilizm taraftarı oldukları ve bu sebeple ?ayet Car Samuil'in hanedanlı?ı devam etmi? olması halinde belki de Bulgaristan’ın resmi dininin Bogomilizm olmu? olaca?ı du?unulmektedir. ^[1] Ne var ki Bulgaristan 1018’de yeniden Bizans hakimiyetine girdi ve Bulgar Kilisesi varlı?ını surdurdu. Bogomilizm ise Bulgaristan’daki butun olumsuzluklara ra?men hızla yayılmaya devam edip Bulgaristan sınırları dı?ına ta?tı. ?kinci Bizans fethi ile Bizans topraklarının, ozellikle de ba?kent ?stanbul’un kapıları Bogomillere tekrar acıldı.

Bogomilizm’in Bulgaristan dı?ına yayılması [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bogomilizm, ortaya cıktı?ı andan itibaren biri Bulgaristan’da di?eri Makedonya eyaletinin Dragovica koyunde olmak uzere iki kilise olarak kuruldu. Cıkı?ından kısa bir zaman sonra bircok tarafa yayıldı. Birinci yayılma, ?stanbul’a ve oradan Anadolu ’ya do?ru idi. Bogomilci Basil'in Bizans'ın ba?kentinde halkı kitleler halinde Bogomilci yaptı?ı ve bu sebeple yakla?ık 1110 yılında yakıldı?ı, Anna Komnini 'nin Alexiad isimli eserinde kayıtlıdır.

?kinci yayılma Yunanistan ’a, oradan ?talya ’ya, Fransa ’ya ve ayrıca ?talya uzerinden Dalmacya ’ya, oradan Hersek ve Hersek’ten de Bosna ’ya do?ru olmu?tur. ^[1] Ucuncu yayılma ise Sırbistan ve Karada? uzerinden Bosna yonune gercekle?ti.

Bulgaristan ve Dragovica kiliselerinin yanı sıra Filibe ve ?stanbul’da Bogomil kiliseleri kurulmu?tur.

1180 senesinde Sırp Stefan Nemanja, krallı?ındaki Bogomilcilik hareketini denetlemeye ba?lamı?tır. Tarikatın etkinli?inin Bulgaristan'da bastırılması ise 1211 senesindeki konseyin Bogomilcili?i " sapkın bir inanc " ilan etmesiyle hız kazanmı?tır. ^[2]

On ucuncu yuzyıl boyunca Bosna-Hersek'i kalesi olarak kullanan Bogomilizm, bu bolgelerde genelde milliyetcilik ile ba?da?tırıldı. Bogomilcilik, Balkanlar'da 15. yuzyıldaki Osmanlı fetihlerine kadar etkinli?ini surdurdu ve Osmanlı fethi sonrasında Bogomilciler, ?slam dinine gectiler. Gerek Katolik ve Ortodoks kiliselerin ve Bogomillere kar?ı ?iddet dolu davranı?ları, gerekse Bogomil anlayı?ındaki bircok kuralın ?slam dinininkilerle benzerlik arz etmesi Bosna’da ya?ayan ahalinin ?slam dinini kabul etmelerine buyuk olcude katkı sa?lamı?tır. ^[2]

?nanc esasları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tarikatın inanc sistemi hakkındaki tek kaynak Euthymius Zigabenus'un eseridir. ^[2] Zigabenus'a gore Bogomil tarikatı insan ruhunun Tanrı tarafından, insan vucudunun ise Tanrı'nın daha ya?lı o?lu olan ve Havva'yı gunaha du?urdu?unde yaratma gucunu kaybeden ?blis tarafından yaratıldı?ına inanmı?lardı. Ruhun bedeni kelepcelerden kurtulup Tanrı ile birle?mesini hayatını hedefi olarak kabul ettiler. Tek ba?ına inzivaya cekilip tek ba?ına Tanrı'ya e?ilme ve yalvarmayı ibadetin asıl ve en yuksek derecesi olarak gorduler. Adem ile Havva’nın gunahının ku?aktan ku?a?a gecti?i inancını kabul etmediklerinden kilise ayinlerine katılmayı reddettiler. Hacın ve kutsal nesnelerin ibadette kullanılmasına da kar?ı cıktılar.

Bogomiller, cilecilik yanlısıydılar. Evlili?e kar?ı cıktılar ve her turlu hayvani gıdanın yenmesini yasakladılar. Kurulu kilise duzeninden ayrı bir hiyerar?i kurdular.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]