MODIS tarafından Aqua uydusu ile 25 Temmuz 2007 tarihinde alınan Balkan Yarımadası cekimi
Balkanlar
veya
Balkan Yarımadası
,
Avrupa
kıtasının guneydo?u kesiminde,
?talya Yarımadası
'nın do?usu,
Anadolu
'nun batısı ve kuzeybatısında yer alan co?rafi ve kulturel bolgedir. Bolge icin bazı yayınlarda
Guneydo?u Avrupa
terimi de kullanılır.
Bolge adını batıdan do?uya uzanan ve
Bulgaristan
’ı ikiye bolen da? silsilesinden almı?tır. Onceleri bu sırada?ların adı olarak kullanılan Balkan, daha sonraları tum bu bolge icin kullanılmaya ba?lanmı?tır.
[1]
“Balkan” sozcu?une butun dillerde rastlanır.
[a]
Balkanlar'ın bazı kısımlarındaki cok yonlu geri kalmı?lık sebebiyle bolge genel olarak, Avrupa'nın sorunlu yerlerinin ba?ında kabul edilir.
Osmanlı ?mparatorlu?u
’nun bolgedeki hukumdarlı?ının biti?inden itibaren Balkanlar’ın payla?ımına dair sıkıntılar gunumuze dek surmu?tur. Bolgede, 49 milyon civarında insan ya?ar.
Osmanlı ?mparatorlu?u
’ndan once,
Antik
ve
Orta Ca?
kaynaklarında, topografik durumu iyi bilinmeyen bolgedeki da?ların bazı kısımlarına
Haemus
(
Yunanca
:
Α?μου
veya
Α?μο?
) denirdi.
[2]
Bolgenin adı olan
Balkan
veya
Balkanlar
sozu
Turkcedir
.
[3]
Bu soz
Turk Dil Kurumu
tarafından "oz. a. Hırvatistan, Sırbistan, Karada?, Kosova, Slovenya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Yunanistan ve Trakya'yı icine alan bolge" ?eklinde belirtilir. Kelimenin yapısında yer alan
Balkan
sozunun, "sarp ve ormanlık sırada?; sık ormanla kaplı da?; yı?ın, kume; sazlık, bataklık" gibi anlamları vardır.
[4]
Dunyadaki di?er dillere de Turk dilinden gecmi?tir.
[5]
Kelime,
Osmanlı Turkcesinde
yaygın bir kullanıma sahip olmu?tur (
Golyak Balkanı, Bor Balkanı, Bababalkanı
vb.).
[6]
Osmanlı son doneminde unlu sozluk yazarı ve edebiyatcı
?emseddin Sami
tarafından olu?turulan
Kamus-ı Turki
adlı unlu sozlukte "Sarp ve muselsel veya ormanla mestur da?, silsile-i cibal" ?eklinde
Balkan
sozunu belirtmi?, ayrıca "Rumeli kıtasını garbdan ?arka ?akk eden silsile-i cibal ki buna izafetle kıta-i mezkureye Balkan ?ibh-i ceziresi denir." ?eklinde de kelimenin geli?imini acıklamı?tır.
[7]
Bolge adının yapısında bir kelime ve ona eklenen cokluk eki vardır:
Balkan+
lAr
. Balkan (
Ad
) +lAr (
Cokluk eki
) yapılarından olu?ur. Turkce "-lAr" cokluk eki ile kurulan "Balkanlar" ismi, bu ekin "aile, boy, millet, topluluk, grup" anlamını veren i?levi
[8]
ile "sarp ve ormanlık sırada?ların oldu?u yer" anlamında kalıpla?mı?tır.
Turkiye Turkcesi literaturunde
Rumeli
adlandırması da Balkanlar adlandırmasına denk veya ona yakın bir kullanıma sahiptir. Rumeli ismi ise,
Osmanlı ?mparatorlu?u
'nun
Do?u Roma ?mparatorlu?u
'ndan fethetti?i topraklara verdi?i Turkce isimdir. Osmanlı Turkleri, Avrupa'ya ayak bastıktan sonra, burada fethettikleri yerlere Rumeli adını verdiler. Halbuki bu isim evvelce bugunku Anadolu icin kullanılmı?, hatta Orta Ca? Avrupa kaynaklarında
Romanie
?eklinde tercume edilmi? iken bu son ?ekil, Rumeli'nin Anadolu'ya mutenazır olarak kullanılması gibi, Balkan yarımadasına tatbik olunmu? ve garp kaynaklarında "Peninsule romaine" tarzında da kullanılmı?tır. Yeni ca?lardan itibaren, Avrupa harita ve kitaplarında bu yarımadaya "Turquie d'Europe" veya "Empire ottoman d'Europe" denildi?i goruluyor ki, sonradan Turkce ne?riyatta, bu adlara muadil olmak uzere, "Avrupa-i Osmani" ve "Rumeli-i ?ahane" tabirleri kullanılmı?tır.
[2]
Rum+el+
i
(< Rum Eli: Rum (
Ad
) El (
Ad
) +i (
3. teklik iyelik eki
) yapısındaki sozun kokundeki "Rum" kelimesi "Do?u Roma ?mparatorlu?u sınırları icinde olan toprak, halklar"
[9]
anlamıyla kelimenin yapısına katılmı?tır. "Roma" sozunun bir bicimidir: (
Lat.
) Roma > Rum (
Osm.Tr.
).
Balkanlar'ın co?rafya haritası
Balkanlar, guneybatıda
Adriyatik Denizi
ve
?yon Denizi
; guneyde
Akdeniz
; guneydo?uda
Ege Denizi
,
Marmara Denizi
; do?uda
Karadeniz
ile cevrili bir yarımadadır. Kuzey sınırlarını
Tuna
,
Sava
ve
Kupa
nehirleri olu?turur.
[10]
Kuzeybatıdan (
Trieste Korfezi
) guneye ve do?uya dek olan bolge sınırları denizlerle cevrilidir:
Adriyatik
,
?yon Denizi
,
Akdeniz
,
Ege Denizi
,
Canakkale Bo?azı
,
Marmara
,
?stanbul Bo?azı
,
Karadeniz
. Karadeniz kıyılarında,
Tuna
'nın dokuldu?u yerden Tuna boyunca kuzey sınır
Belgrad
'a ula?ır. Burada
Sava
boyunca devam edip Hırvatistan-Bosna-Hersek hudut hattından batıya ilerleyen kuzey sınırı Slovenya'ya girer.
?ate? ob Savi
koyunde
Krka Nehri
'nden devam eden kuzeybatı sınırı, nehrin a?zı
Gradi?ek
'in batısından
Vipava Nehri
uzerinden ilerleyip ?talya'ya gecer.
Gorizia
yakınlarında
So?a Nehri
ile birle?en sınır,
Trieste Korfezi
kıyısındaki
Monfalcone
yakınlarında Adriyatik'e ba?lanır.
[b]
Balkanlar'ın toplam yuzolcumu 504.884 km²'dir. Ayrıca Balkan co?rafyasında +01.00 (Hırvatistan, Slovenya, Bosna-Hersek, Karada?, Arnavutluk, Kosova, Sırbistan, Makedonya) ve
UTC+02.00
(Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Turkiye) olmak uzere iki
zaman dilimi
kullanılmaktadır.
Balkanlar'ın veya co?rafi adla Balkan Yarımadası'nın do?u, guney ve batı sınırları hakkında mevcut goru? birli?ine ra?men, kuzey sınırları tartı?malıdır. Bazı co?rafyacılar kuzey sınırını
Tuna
ve
Drava
nehirleri olarak kabul eder, bazıları da sınır
Karpat Da?ları
'nın do?usundan gecirir.
[1]
Balkan Yarımadası'nın kıyıları, Akdeniz sistemine dahil olan altı denize acılmaktadır. Bu durum, Balkanlar'ın, Akdeniz stratejisindeki cok boyutlu yerini vurguladı?ı gibi Balkan ulkelerinin co?unun deniz ula?tırması ve denizcilik alanlarındaki geli?melerine de ı?ık tutmaktadır.
[11]
Balkanlar'da muhitlerin co?rafi yapısına ba?lı olarak iklimde de?i?iklikler gorulur.
Adriyatik
ve
Ege
kıyılarında
Akdeniz iklimi
hakimdir.
Karadeniz
kıyılarında iklim, nemli subtropikal ve
ılıman okyanus
tipindedir. ?c kesimlerde ise nemli kıtasal iklim gorulur. Yarımadanın kuzeyi ile da?lık alanlarda kı?lar so?uk ve karlı, yazlar sıcak ve kurudur. Guney kesimlerde kı?ları iklim hafiftir. Nemli kıtasal iklim, Slovenya geneli,
Kuzey Hırvatistan
, Bosna-Hersek, Arnavutluk icleri,
Kuzey Karada?
, Kosova,
Makedonya
,
Bulgaristan
,
Sırbistan
ve Romanya'da gorulur. Geri kalan ve yaygın olmayan iklim tipleri olan nemli subtropikal iklim ve okyanus iklimi, Bulgaristan'ın Karadeniz kıyılarında ve Turkiye'de gorulur. Akdeniz iklimi, Slovenya kıyılarında,
Guney Hırvatistan
, Arnavutluk kıyı kesiminde, Yunanistan'da,
Guney Karada?
'da ve Turkiye'nin Ege kıyılarında gorulur.
Bulgaristan'da yer alan ve bolgeye adını verdi?i belirtilen
Balkan Da?ları
Bolge alanının buyuk kısmı da?larla kaplıdır. Bu da? yapıları genelde kuzeyden batıya veya guneyden do?uya uzanır. Balkan topraklarının en yuksek da?ı 2925 metreye yukselen ve
Bulgaristan
'da bulunan
Rila Da?ı
'dır.
[12]
Rila Da?ı'nı, 2917 metre ile
Yunanistan
'daki
Olimpos Da?ı
[13]
ve 2914 metre ile
Bulgaristan
'daki
Vihren
takip eder.
[14]
Bu yuksek da?ların yanı sıra, en buyuk da? yapıları
Dinar Alpleri
,
Arnavutluk Alpleri
,
?ar Da?ları
,
Balkan Da?ları
,
Rodop Da?ları
'dır. Bu da? dizilerinin dı?ında, daha kucuk ve yerel da?lar da vardır.
Dinar Alpleri
, Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Sırbistan, Arnavutluk, Karada? ve Kosova topraklarında uzanan sırada? dizisidir.
Arnavutluk Alpleri
, Arnavutluk guneyinden Yunanistan'ın orta kesimine dek uzanır.
?ar Da?ları
da bu sırada?ların guneydo?usunda, Arnavutluk, Kosova ve Makedonya toprakları icinde yer alır.
Koca Balkan Da?ları
, Karadeniz kıyılarından Bulgaristan iclerine do?ru yayılır. Hem Bulgaristan ve Yunanistan topraklarında yer alan
Rodop Da?ları
da onemli da? dizilerindendir.
Balkanlar'ın kuzey sınırı kabul edilen
Tuna Nehri
'nin bugunku
Sırbistan
-
Romanya
sınırında uzanan
Demirkapı
kesimi
Uskup
ve icinden akan
Vardar Nehri
Bolgenin bircok kesiminde ce?itli buyuklukte akarsular yer alır. Bolgedeki nehirler icinde bazıları bircok ulke icinde akar ve buyuk bir havzayı olu?tururlar. Bazıları ise daha bolgesel veya yerel nehirlerdirler. Bolgedeki onemli nehirlerden birisi olan
Tuna Nehri
Balkanlar'ın do?u kısmında yer alan ulkeleri
Karadeniz
'e ba?lar. Tuna Nehri'ne kuzeyden katılan
Sava Nehri
ve do?udan katılan
Morava Nehri
di?er onemli nehirlerdendir. 550 km uzunlu?a sahip Morava Nehri, Balkanlar bolgesindeki en uzun nehir unvanına sahiptir; Morava'yı
Drina Irma?ı
takip eder. Batıdan guneye akan ve
Adriyatik
'te denize dokulen
Neretva Nehri
de bolgenin onemli su kaynaklarından birisidir. Di?er onemli nehirlerin ba?ında Bulgaristan'da do?an
Meric
nehri, Arnavutluk'ta akan
Drin Nehri
ve Makedonya'da do?an
Vardar Nehri
'dir.
[15]
Da?larla yukselmi? ve uc denizle cevrili yapısıyla Balkan Yarımadası, co?rafi bakımdan etkileyici sayılabilir. Ku?lar her gun
Tuna Deltası
'nda gorunur, bolgenin guney periferisinde deniz hayatı vardır. Bitki hayatı da yuksekte, denizden orman sınırına do?ru gorulur. Balkan co?rafyası,
Avustralya
'daki
Buyuk Mercan Resifi
ve
Ekvador
'daki
Galapagos Takımadaları
'ndan sonra dunyanın biyolojik ce?itlilik bakımından ucuncu en onemli alanı olarak kabul edilmi?tir.
[16]
Macaristan
'daki
Tuna Deltası
, Avrupa deltaları icinde buyukluk bakımından ikinci, korunmu? alan bakımından ilk sıradadır.
[17]
Bu delta alanı akarsular, kanallar, a?ac sacaklı goller ve sazlık adalar barındırır. Burası ku? gozlemcileri ve yaban hayat tutkunları icin bir cennettir.
Bulgaristan
'da
Meric Vadisi
'nde yer alan Zlato Pole Koruma Alanı, tehlike altındaki bircok tur icin bir vaha ozelli?i gosterir. Koruma alanı, bitki ve hayvan ce?itlili?i bakımından oldukca zengindir.
Sırbistan
,
UNESCO
listesinde yer alan en az dokuz sulak alana sahiptir. Bunlar icinde Golija-Studenica Biyosfer Rezervi, sadece iyi korunmu? do?al kaynakları bakımından de?il, aynı zamanda kulturel kaynakları bakımından da onemlidir. Avrupa'nın di?er bolgelerinde nesli tukenerek yok olmu? bitki ve hayvan turleri burada halen geli?mekte, Sırbistan'ın ye?il bataklıkları ve ormanlarında ya?amını surdurmektedir.
[16]
[18]
Balkanlar'ın bircok kesiminde farklı do?al kaynaklar bulunur. Arnavutluk'un do?al kaynakları petrol, do?al gaz, komur, boksit, kromit, bakır, demir cevheri, nikel, tuz, kereste, hidro-enerjidir.
[19]
2009 yılı verilerine gore Arnavutluk, gunde 5400 varil petrol uretmi?tir.
[20]
Do?al gaz uretimi de 30 milyon metrekuptur.
[21]
Bosna-Hersek'in do?al kaynakları komur, demir cevheri, boksit, bakır, kur?un, cinko, kromit, kobalt, manganez, nikel, kil, alcı, tuz, kum, kereste, hidro enerjidir.
[22]
Bulgaristan'ın do?al kaynaklarını ise boksit, bakır, kur?un, cinko, komur, kereste, ekilebilir arazi olu?turur.
[23]
Madeni ya?, az miktarda komur, boksit, du?uk nitelikli demir filizi, kalsiyum, alcı, do?al asfalt, silis, mika, kil, tuz, hidroelektrik Hırvatistan'ın;
[24]
boksit, hidroelektrik Karada?'ın do?al kaynaklarıdır.
[25]
Kosova'da nikel, kur?un, cinko, magnezyum, linyit, kaolen, krom, boksit bulunur,
[26]
ayrıca komur ve gumu? yatakları vardır.
[27]
Makedonya'nın do?al kaynakları du?uk tenorlu demir cevheri, bakır, kur?un, cinko, kromit, manganez, nikel, tungsten, altın, gumu?, asbest, alcı, kereste, ekilebilir arazidir.
[28]
Macaristan'da petrol (rezervler azalmaktadır), kereste, do?al gaz, komur, demir cevheri, tuz, tarıma elveri?li topraklar, hidroelektrik;
[29]
Sırbistan'da petrol, gaz, komur, demir cevheri, bakır, cinko, antimon, kromit, altın, gumu?, magnezyum, pirit, kirec ta?ı, mermer, tuz, ekilebilir arazi;
[30]
Slovenya'da linyit komuru, kur?un, cinko, yapı ta?ı, hidroelektrik, ormanlar,
[31]
do?al kaynaklardandır. Turkiye'nin do?al kaynakları komur, demir cevheri, bakır, krom, antimon, cıva, altın, barit, bor, solestin (stronsiyum), zımpara, feldspat, kirecta?ı, magnezit, mermer, perlit, ponza, pirit (sulfur), kil, tarıma elveri?li topraklar, hidroelektrik;
[32]
Yunanistan'ın linyit, petrol, demir cevheri, boksit, kur?un, cinko, nikel, magnezit, mermer, tuz, hidroelektrik potansiyelidir.
[33]
Kosova'nın kultur ba?kenti
Prizren
Selanik
'te
Beyaz Kule
Saraybosna
'nın simgesi
Ba?car?ı
'daki sebil
Arnavutluk
,
Bosna-Hersek
,
Bulgaristan
,
Karada?
,
Kosova
,
Kuzey Makedonya
ve
Yunanistan
ulkeleri topraklarının tamamı Balkan co?rafyası icindedir. Balkanlar'da yer alan ulkelerden
Hırvatistan
'ın % 54,8'i,
[c]
Romanya
'nın % 6,5'i,
[c]
Sırbistan
'ın %72,2'si,
[d]
Slovenya
'nın %26,7'si,
[e]
Turkiye
'nin %3'u
[f]
Balkan sınırları icinde yer alır. Toplam yuzolcumu 301.340 km²
[34]
olan
?talya
topraklarının %0,1'i (295,1 km²)
[g]
Balkan co?rafyası icinde yer alır ancak ?talya, Balkan ulkesi sayılmaz.
Balkanlar'ın tarihi 44.000 yıl once ilk kez Ust Paleolitik donemde
homo sapiens
'lerin bolgede ortaya cıkmasıyla ba?lar. Prehistorik donemin sonu ise ilk kez yazılı metinlerin
Antik Yunan
'da ortaya cıktı?ı MO 8. yuzyıl oldu?u kabul edilir. Bolgedeki prehistorik surec Ust Paleolitik, Holosen, Orta Ta? Ca?ı, Neolitik Devrim, Proto Hint-Avrupalılar, Protohistorya periyotları olarak adlandırılan alt donemlerden olu?ur ancak bu donemler arasındaki geci? gorecelidir. Orne?in bazı yorumlara gore prehistorik donem Bronz Ca?ı Antik Yunan donemindeki (MO 2800-MO 1200)
[57]
Girit uygarlı?ı
,
Miken uygarlı?ı
,
Trak uygarlı?ı
,
Limni uygarlı?ı
ve
Veneti uygarlı?ını
kapsarken, bazılarına gore kapsamamaktadır. Ba?ka bir yoruma gore Balkan bolgesinde Prehistorik donemin en son a?aması olan Protohistorya donemi
Homeros
ile ba?lamı?tır. Her halukarda Prehistorik donem 5. yuzyılda
Herodot
'tan once sona erdi?i kabul edilmektedir.
[58]
Antik Yunan ve Makedonya Krallı?ı donemleri
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
Ce?itli Yunan ?ehir devletleri, milattan onceki yuzyıllarda Balkanlar'ın ozellikle Ege ve Adriyatik kıyıları ile civarında hukum surmu?tur. MO 500 sonrasında bu ?ehir devletlerine
Atina
ve
Sparta
liderlik etmi?tir. Ancak bu donemde ?ehirler do?udan fetih ve i?gal amacıyla gelen guclu
Pers ?mparatorlu?u
'nun baskısıyla kar?ıla?mı?lardır. Bu mucadele ?ehir devletlerinin kulturel olarak zirveye ula?acakları, felsefi geli?me yaratan iki yuzyılın olu?masına yol acmı?tır. Bu kulturel geli?kinlik, Avrupa'nın iki bin yıllık tarih surecini beslemi?tir. ?ehir devletlerindeki bu ferah donemini, Yunan ?ehir devletlerinin ba?ka gucler tarafından ele gecirildi?i aralıksız sava?lar takip etmi?tir.
[59]
?ssos Sava?ı
sırasında
Buyuk ?skender
ve atı
Bukefalos
Yunanistan'ın kuzeyinde yer alan
Makedonya Krallı?ı
,
II. Filip
(
h
. MO 359 - MO 336
) idaresinde yukseli?e gecmi?, onun o?lu
Buyuk ?skender
ile yukseli?inin zirve donemini ya?amı?tır.
Buyuk ?skender
idaresi altında (
h
. MO 336 - MO 323
) Makedonya, o donemin bilinen dunyasında en buyuk imparatorluk olmu?tur. Doneminde Balkanlar'ın en buyuk devleti olması yanında, Mısır, Suriye bolgelerini de kapsamı?tır.
[59]
Balkanlar, milattan once III-II. yuzyıllarda Romalıların egemenli?ine gecmi?tir. Donemle beraber bolge idari, kulturel ve askeri acılardan Roma yapısıyla kurgulanmaya ba?lanmı?tır. Roma egemenli?inin son yıllarında Romalılar, Gotlar ve Hunlar, bolgede kendi guc alanları olu?turma u?ra?ına giri?mi? ve kendi alanlarını kurmu?lardır.
?mparator
I. Theodosius
'un (346-395) olumunde once, devletin topraklarını iki o?lu arasında payla?tırması uzerine Balkanlar da ikiye bolunmu?tur. Kuzeybatı kısmı (bugunku
Hırvatistan
ve
Slovenya
toprakları)
Batı Roma
; gerisi
Do?u Roma ?mparatorlu?u
sınırlarında kalmı?tır.
[60]
Batı Roma topraklarının cok kucuk bir kısmı Balkan sınırları icinde olmu?, bu topraklar da Batı Roma'nın coku?uyle beraber Do?u Roma sınırlarına katılmı?tır.
Do?u Roma ?mparatorlu?u
'nun Balkanlar'daki idari bolgeleri
?mparator
II. Basileios
'un olumu sırasında Do?u Roma toprakları (1025)
Bulgarlar
Selanik
valisi
Gregori Taronites
'i olduruyor (
?oannis Skilicis
'in eserinden)
Stefan Du?an devrinde Sırbistan (1350 yılı dolayları)
I. Kosova Muharebesi
'nde Osmanlı hukumdarı
I. Murat
'ın oldu?u yerde yapılan
Sultan I. Murat Turbesi
(Pri?tine yakınları, Kosova)
Osmanlı minyaturunde
akıncılardan
Sinan Bey'in (sol) Macar ?ovalye Eugene ile dovu?mesi (Suleymanname, 1526)
Balkan topraklarının buyuk kısmı,
Roma ?mparatorlu?u
'nun bolunmesi ardından
Do?u Roma ?mparatorlu?u
sınırlarında kalmı?tır. Do?u Roma'nın Balkan tarihinde cok sayıda sava?, mucadele, goc vardır.
Hunlar
,
Gotlardan
,
Alanlardan
ve
Germen
Taifallardan
olu?turdukları yardımcı kuvvetlerle takviyeli olarak ilk defa 378 baharında
Tuna
'yı gecmi?lerdir. Romalılardan kar?ılık gormeksizin
Trakya
'ya kadar ilerlemi?lerdir. Roma imparatoru
I. Theodosius
'un olum yılı olan 395'te Hunlar yeniden Balkanlar'da hareketlenmi?lerdir.
[61]
Hunlar
, MS 380 yılından itibaren Balkanlar'a egemenlik kurmu?lardır. Bolgenin buyuk bir kısmında hakim olan Hunlar, Slavlardan daha onemlidir.
[60]
V. ve VI. yuzyıllarda, ce?itli lehceleri konu?an
Slavlar
bircok grup halinde Balkanlar'ın geni? arazilerine hakim olmu?lardır. Slavlar, Balkanlar'a geldiklerinde, bolgeye gecici olarak yerle?mi? ve bu yerle?melerle Slavların bolgedeki bircok halkı asimile etti?i du?unulmektedir.
[62]
VII. yuzyılda Turk asıllı Bulgar kabileleri, hukumdarları
Asparuh
'un kumandasında Tuna'yı gecerek Batı Karadeniz ile Tuna Nehri arasındaki bolgeye yerle?en Slavları hakimiyetleri altına almı?lardır. Balkanlar'ın do?usuna yerle?en Bulgar boyları, devletleri icinde ya?ayan buyuk Slav nufusuyla beraber ya?arken, bir sure sonra bu Slav boylarını kulturlerine do?ru yonelip Slavla?mı?lardır.
[60]
550'lerin ortalarında
I. Justinianus
, Balkan sahasındaki bircok kesimde zaferler elde etti, Slavlar ve Gepidler uzerinde hakimiyet kurdu. 559'da imparatorluk
Kutrigur
ve
Slavların
buyuk istilalarıyla kar?ıla?tı. Slav istilası 545, 577, 580, 586 yıllarında gercekle?ti ve
Thessalonik?
muhitinde kalabalık bir Slav kolonisi olu?tu.
[63]
[64]
Heraclius zamanında ce?itli Slav kabileleri Balkanlar'ın kuzeyinde ve batısında (Dalmacya, Hırvatistan, Sırbistan) yeniden yerle?tiler.
[65]
I. Justinianus, ba?komutan
Belisarius
'u ca?ırıp, yeni Hun akınını durdurdu. Tuna birliklerinin guclendirilmesi
Kutrigur
Hunlarının
anla?ma yapmasına sebep oldu.
[66]
[67]
582'de
Avarlar
, unlu Balkan kalelerinden Sirmium'u ele gecirdi. Bu surecte Slavlar da Tuna boyunca ce?itli gedikler actılar.
?mparator Mauricius
, 602 yılı ile beraber
Balkan topraklarındaki ba?arılı seferleri
ile Avar ve Slavları
Tuna
'nın otesine puskurttu.
[68]
[69]
Bu donem Avar, Slav gibi Balkan topraklarında yayılım yapan boylarla Do?u Roma idaresi arasında mucadelelerle devam etti. Bulgarlar, 670 yılında
Hazarların
varı?ları sırasında Tuna'nın guneyine gecti ve 680 yılında onları puskurtmek icin gelen Do?u Roma ordusu bozguna u?radı. Sonraki yıl
IV. Konstantinos
,
Bulgar Hanı
Asparuh
ile antla?ma imzalamı?,
Bulgar devleti
ba?ımsızlık kazanmı?tır. Boylece, bu devlet altındaki Slav kabileleri de Do?u Roma egemenli?inden cıkmı?tır.
[70]
Do?u Roma icin 1300'lerin ortasında yeni ve derin etkisi olan olumsuzluklar peyda olmu?tur.
III. Andronikos
'un olumu sonrasında ya?anan ve
6 yıl suren ic sava?
(1341-1347) imparatorlu?u harap etmi?tir. Zorla?an kontrol sebebiyle Sırp carı
Stefan Du?an
imparatorluk topraklarının buyuk kısmını almı? ve kısa sure ayakta kalabilen
Sırp ?mparatorlu?u
'nu kurmu?tur. Do?u Roma idaresi kendi sıkıntılarıyla u?ra?ırken
Osmanlı Turkleri
yayılan
Sırpları
yenmi? ve devletlerini
Osmanlı ?mparatorlu?u
toprakları katmı?, egemenlik sa?lamı?tır.
I. Kosova Muharebesi
sonucunda da Balkan topraklarının buyuk kısmı Osmanlı egemenli?ine gecmi?tir.
[71]
Peceneklerin
I. Svyatoslav
'ın “skyth”lerine saldırı?ı
Kumanlardan
kalan bir “baba”
(11-12. yuzyıl,
Lugansk
)
Bulgarların Balkanlar'a geli?inden daha sonra XI. ve XII. yuzyıllarda
Pecenek
,
Kuman
(
Kıpcak
) ve
Uz Turkleri
, Balkanlar'a goc etmi?ler ve bunların bir kısmı XV. yuzyıla kadar toplu olarak varlıklarını korumu?lardır. O donemde Kumanlarla ticaret yapan Avrupalılar icin 2500 kadar kelimeyi icine alan bir
Kumanca
sozlu?un (
Codex Cumanicus
) hazırlanmı? oldu?u bilinmektedir.
[60]
IX. yuzyılın ilk yarısında,
Hazar
-
O?uz
ittifakı baskısına dayanamayarak, kalabalık kutleler halinde
?dil
'i gecip yurtlarından cıkardıkları
Macarların
yerine,
Don
-
Kuban
havalisine gelmi?lerdi (860-880 sıraları). Bu, buyuk gocun ilk hareketi olmu?tur. Macarları onlerinden suren Peceneklerin gerisinde
O?uzlar
, onların da gerisinde
Kumanlar
,
Karadeniz
'in kuzeyinden batıya yonelmi?lerdir. ?mparator K. Porphyrogennetos tarafından yazılan De Administrando Imperio'da (948-952'lerde) kaydedildi?ine gore, Pecenekler 8 boy halinde idiler.
[72]
Yakın donemde ve 13. yuzyılda Balkan topraklarında
Kumanların
yayılım alanları geni?lemi?tir. Kumanlar, bu donemde bircok bolgede bulunmu?lardır. Bir grup
Tuna
'yı Bulgaristan muhitinden gecerek Balkan topraklarına yayılmı?, ba?ka gruplar da bolgenin daha orta kısımlarından yayılmı?lardır. Mart 1241'de Bulgar topraklarında ikinci bir Kuman dalgası goruldu. Bu kez Tuna'nın kuzeyindeki Kumanya'dan de?il, Macaristan yonunden geldiler. Tatarların onunde kacan Prens Koten'in (Macarca
Kotony
, Rusca
Kotjan
) 40.000 Kumanla birlikte Macaristan'a gecti?i, Macar Krallı?ı'na ula?tı?ı ve 1239'da Kral IV. Bela tarafından vaftiz edildi?i bilinen bir gercektir. 1241-1256 yıllarında ?znik ?mparatoru III. ?oannes (Dukas Batatzes) geni? bir Kuman grubunu
stratiotes
olarak imparatorlu?un ce?itli sınır bolgelerine yerle?tirdi: Balkanlar'da Trakya ve Makedonya'ya, Anadolu'da Maiandros (Menderes) Ovası'yla Frigya'ya.
[73]
Kumanların Balkanlar'ın siyasi tarihi uzerindeki etkisi 1185 yılından 1330'lara kadar cok onemliydi. Kumanlar birbirini izleyen uc Bulgar hanedanının (Asen, Terter ve ?i?man) ve Eflak hanedanının (Basarab) kurucularıydı.
[74]
Osmanlı Turkleri
Balkanlar'a girmeden once, XII.-XIV. yuzyıllarda
Kıpcak
/
Kumanların
bolgede ustun tarihi rolu yeterince vurgulanmamı?tır. Ozellikle,
Dobruca
'dan
Akkerman
'a kadar step bolgesinde yerle?mi? ve
Hristiyan
dinine gecmi? olan Kıpcak/Kumanlar ce?itli hanedanlar kurmu?lardır. Bunlardan bir grup, XIV. yuzyıl ikinci yarısında
Dobruca
-
Varna
bolgesinde bir beylik kurmu?tur (Merkezi Kalliakra); Dobrotic ve bir Kuman adı ta?ıyan karde?i Colpan'ın
Dobruca Beyli?i
, 1388'de
I. Murad
'ı metbu tanımı?, 1393'te
I. Bayezid
bu beyli?i
Osmanlı
ulkesine katmı?tır. Ozetle,
Deliorman
ve
Varna
'dan
Tuna
'ya kadar giden bolge daha Osmanlılardan once gercek bir Turk yerle?im alanı olmu?tur.
[75]
Eski devirlerde, bolgede kurulan guclu bir devlet, dı?arıdan gelen daha guclu bir devletin saldırısı sonucu yıkılmı?, bolgeyi egemenli?i altına alan bu yeni devletin de, bolgedeki egemenli?i uzun sureli olmamı? ve dı?arıdan gelen, kendisinden daha guclu bir ba?ka devletin saldırısı sonucu aynı akıbete u?ramı?tır.
10. yuzyılda bolgenin buyuk bir kısmını ele geciren
Buyuk Bulgar ?mparatorlu?u
, 1014 yılında "Bulgar Kasabı" olarak bilinen Bizans ?mparatoru
II. Basileios
tarafından yıkıldıktan sonra, bolgeye yerle?en
Bizans ?mparatorlu?u
, 14. yuzyılda,
Stefan Du?an
(1331-1355) donemindeki Sırp saldırıları sonucu aynı akıbete u?ramı?tır.
Belgrad
'dan
Atina
'ya kadar geni? bir alana yayılarak bolgede Do?u Roma'nın (Bizans) yerini alan kudretli
Sırp ?mparatorlu?u
ise; 14. yuzyılda do?udan gelen
Osmanlı Devleti
'nin saldırıları sonucu ortadan kaldırılmı?tır.
Balkanlar'ın guneyinden,
Anadolu
'dan Turklerin Balkanlar'a gelip yerle?mesi, 1260'lara kadar iner. Kuzey Karadeniz bolgesinden gelen Turk orakları, zamanla Hristiyanlı?ı kabul edip yerli Slavlarla karı?tıkları halde, Anadolu'dan gelen Musluman Turkler (
Turkmenler
), kendi din ve kulturlerini saklamayı ba?armı?lardır. ?lk yerle?me, 1261'de
Mo?ollardan
kacıp
Bizans
'a sı?ınan
Selcuk Sultanı
?zzeddin Keykavus
'la gercekle?mi?tir. Mo?ol idaresinden kacan otuz-kırk Turkmen obası, kutsal ki?i
Sarı Saltuk Baba
ile ?zzeddin Keykavus'un yanına gelmi? ve Bizans imparatoru tarafından Kuzey Dobruca'ya yerle?tirilmi?tir (1263). Ba?langıcta,
Musluman
Altın Ordu
emiri guclu Nogay'ın himayesi altına giren bu Anadolu Turkmen grubu, burada Baba-Saltuk kasabası ile ba?ka kasabalar kurmu?lardır. 1332'de buradan gecen
?bn Battuta
, Baba kasabasını "Turklerin oturdu?u bir ?ehir" olarak anar.
[75]
Tuna
'nın icinde yer alan
Adakale
, Osmanlı doneminde Turk nufusunun ya?adı?ı bir stratejik ada olmu?tur
Bolgeye Osmanlı doneminde gelen
Turk kahvesi
Balkan icin adıyla ortak olan
baklava
Sersem Ali Baba'nın turbesi etrafında 1538'de kurulan
Kalkandelen
'deki
Harabati Baba Tekkesi
Sokollu Mehmed Pa?a Koprusu
,
Mimar Sinan
tarafından
Sokollu Mehmed Pa?a
adına 1577'de
Drina Irma?ı
uzerine yapılan 11 gozlu koprudur.
Ohri
'de bulunan
Osmanlı-Turk mimarisi
orneklerinden tarihi ev
14. yuzyıl ortalarında
Osmanlı Turklerinin
Cimpe Kalesi
'ni (
Cinbi
,
Cinpi
vb.) alarak
Rumeli
'ye geci?i Balkanlar'ın tarihinde oldukca onemli bir donum noktası olmu?tur. Rumeli'de yerle?me,
?stanbul'un Fethi
gibi, tarihte yeni bir donem acan bir olaydır.
Sultan Orhan
'ın buyuk o?lu
Suleyman Pa?a
'nın gayretiyle, Osmanlılar, 1352'de ilkin Tsympe (Turkcede
Cinbi
) Kalesi'ni ele gecirmi?ler, iki yıl sonra, buyuk stratejik onemdeki
Gelibolu
'yu i?gal etmi? ve be? yıl icinde Trakya'nın guney bolgesini fethederek, Anadolu'dan asker ve halk getirip yerle?tirmi?ler; boylece kısa zamanda Avrupa yakasında guclu bir kopru-ba?ı kurmu?lardır. Bu kopru-ba?ı, Osmanlıların Avrupa'da Viyana onlerine kadar yayılan imparatorluklarının ba?langıcıdır. 1329-1344 yıllarında
?zmir
'den donanması ile Trakya'ya deniz seferleri yapan
Aydıno?lu
Umur Bey
, Balkan fetihlerini hazırlayan ilk buyuk gazi beydir. 1357-59 yılları icinde Anadolu'dan Rumeli'ye goc devam edecek, Rumeli
uc
u guclenecektir. Orhan'ın Suleyman icin Bolayır'da yaptırdı?ı imarete ait 1360 tarihli vakfiyede bu bolgede Turkce adlar ta?ıyan bircok koy ve ciftli?in kurulmu? oldu?unu goruyoruz.
[76]
I. Murad
devrinde uc do?rultuda Balkanlar'ın ba?lıca yolları ve merkezleri Osmanlı Turkleri tarafından i?gal edilmi? bulunuyordu: Orta kolda
Meric
vadisi, sa? kolda
Tunca
vadisini izleyerek Balkan da?ları eteklerine daha 1366 yıllarında varılmı?tı. Oradan
Sofya
ve
Ni?
1385'te zaptolundu. Guneyde Evrenuz idaresindeki ucta 1383'te
Serez
du?tu ve
Selanik
ku?atması ba?ladı. Selanik, 1387 Eylul'unde
ahdname
guvenceleriyle teslim oldu.
[77]
Fatih Sultan Mehmed
1463 yılında Bosna'nın fethi ile Osmanlı idaresini
Dalmacya
sahillerine kadar goturmu? ve ?talya'yı hedef alarak akıncılarını
Trieste
uzerine sevk etmi?tir.
[60]
Osmanlı Turkleri, zapt ettikleri topraklarda ozel bir ?slamla?tırma veya ozel bir Turkle?tirme politikası izlemediler. Orhan Bey'den itibaren Hristiyan prenseslerle evlenen padi?ahlar ve ?ehzadeler onların din de?i?tirmelerine gerek gormediler. Ya?ama gecirdikleri esnek duzen sayesinde ba?ta Do?u Roma yonetici sınıfının uyeleri olmak uzere, fethedilen bolgelerdeki aristokratlar ve feodaller Osmanlı saflarına katılmakta fazla tereddut etmediler.
[78]
Haclı orduları
ile
Osmanlı ?mparatorlu?u
arasında 14. yuzyıl ortalarında
Sırpsındı?ı Muharebesi
(1364) ile ba?layan catı?malar
I. Kosova Muharebesi
(1389),
Ni?bolu Muharebesi
(1396),
Varna Muharebesi
(1444) ve son olarak da
II. Kosova Muharebesi
(1448) ile 15. yuzyıl ortalarına kadar devam etti.
II. Murad
devrinde (1421-1444, 1446-1451) Balkan topraklarında saldırılar ve kar?ı saldırılar ya?anmı?tır. Bu devirde en buyuk askeri harekat olarak
Macar kral
Hunyadi
, Balkanlar'a ucuncu defa girdi ise de,
Kosova
'da yenildi (17-20 Ekim 1448). Balkanlar'ı ve ?stanbul'u Osmanlı ?mparatorlu?u'ndan kurtarmak icin bu son giri?imdir.
[77]
II. Kosova Muharebesi'nin kaybedilmesi Balkanlar'da Osmanlılara kar?ı direni?inin kesin olarak sona ermesine neden oldu. Bolge, bu sava?tan 17. yuzyıl sonlarındaki
II. Viyana Ku?atması
'na kadar, di?er donemlere oranla goreceli de olsa sakin ve huzurlu bir donem gecirdi. Bunda o donemki Osmanlı yoneticilerinin bolgeden yalnızca bir miktar vergi almayı yeterli gormesi ve halkın gelenek, gorenek, inanc ve ibadet olarak ifade edebilece?imiz ya?am tarzına karı?maması onemli bir yere sahiptir. Ayrıca, bundan onceki yerel yoneticilerin baskı, zulum, adaletsizlik ve a?ır vergileri altında ezilen bolge halkının Osmanlıların buraya getirdi?i barı?, huzur, adaleti ve olu?turdukları ho?goru ortamını be?enmeleri ve benimsemeleri, yarımadada 15. yuzyıl ortalarından ba?layıp 17. yuzyıl sonlarına kadar devam eden huzur ve sakinli?i acıklamakta kullanılabilir.
Balkan tarihinde etkisi olan olaylardan birisi
Konstantinopolis
(?stanbul) ?ehrinin Osmanlı Turkleri tarafından fethedilmesidir. Bu etki
Do?u Roma ?mparatorlu?u
'nun yıkılı?ını getirmi?,
[79]
Balkan topraklarında sadece
Mora
'daki despotluk ve (Asya'daki)
Trabzon ?mparatorlu?u
birkac yıl daha hukum surmu?tur. Konstantinopolis ?ehrinin du?u?unun geni? kapsamlı sonucları vardır cunku bunun sonucunda Osmanlı Turkleri, Balkanlar'daki durumlarını tam olarak sa?lamla?tırdılar ve artık onların Avrupa'daki fetihlerini, 1683 yılına dek (
Viyana
'da) hicbir ?ey durduramadı.
[80]
[81]
?stanbul'un fethi, 29 Mayıs 1453 tarihinde
Do?u Roma ?mparatorlu?u
'nun ba?kenti Konstantinopolis'in,
Fatih Sultan Mehmet
onderli?indeki
Osmanlı ordusu
tarafından alınmasıdır. Daha sonra ?ehir
Osmanlı ?mparatorlu?u
'na ba?kentlik yapmı?tır. ?stanbul'un fethi ile 1058 yıllık Do?u Roma ?mparatorlu?u sona ermi?,
Orta Ca?
kapanıp
Yeni Ca?
sureci ba?lamı?tır.
Balkanlar, ‘Pax Romana' (Roma barı?ı) olarak adlandırılan donem dı?ında ilkca?lardan beri devamlı katliamlara, surgunlere, goc ettirmelere sahne olan bir bolgeydi. Osmanlılar, 1389 Kosova Sava?ı'nda Sırp ordusunu yendikten sonra kalıcı olarak yerle?tikleri Balkanlar'da donemin ?artlarına iyi uyum gosteren, tarıma dayalı bir sosyal duzen kurdular. Din ve ırk ayrımcılı?ı gozetmeyen bir siyasi yapıyı ya?ama gecirdiler. Fethedilen bolgelerde Balkan koylulerinin kendi gelenek ve goreneklerini terke zorlanmamaları, dinlerini serbestce uygulayabilmeleri yanında vergi yuklerinin hafiflemesi gibi faktorler kendilerini Osmanlı duzeni icinde guvenli ve rahat hissetmelerini sa?ladı.
[78]
II. Viyana Ku?atması
'nda Osmanlı ordusunun u?radı?ı a?ır yenilgi hem Osmanlı, hem Avrupalılar, hem de Balkan ulusları icin onemli bir donum noktası oldu. Avrupalı muttefiklerle Osmanlı ?mparatorlu?u arasındaki cok kanlı ve uzun sava?lar (1683-1697) sureci sonunda, Osmanlı ?mparatorlu?u tarihi acısından olumsuz bir antla?ma olan
Karlofca Antla?ması
, 1699 yılında imzalandı. Bu antla?ma,
Orta Avrupa
'nın buyuk kısmındaki Osmanlı kontrolunu sona erdirdi ve ilk buyuk toprak kaybına sebep olması bakımından imparatorlu?un duraklaması yolunu actı. Bu antla?manın etkilerinden biri de Balkanlar'da Habsburg monar?isi etkisinin artması sonucunu do?urdu.
[82]
19. yuzyıl sonunda Balkanlar (1891)
1827 yılında Osmanlı ?mparatorlu?u'nun Avrupa topraklarını gosteren bir harita (“Avrupa'daki Turkiye”)
Balkan Sava?ları
'nda Osmanlı sava? gemisi Barbaros Hayrettin
1913'te
muharebede
Turk askerlerinin Karı?tıran Koprusu'nden geci?i
Yanya
'nın
Yunanistan Krallı?ı
'na teslimi: Veliaht
Konstantin
'e kılıcı teslim eden
Esat Pa?a
(21 ?ubat 1913)
19. yuzyıl Osmanlı ?mparatorlu?u icin ayaklanmalar yuzyılı olarak kabul edilebilir. Ozellikle Balkan topraklarında meydana gelen isyanlar, devletin gunden gune zayıflamasına ve sonunda parcalanmaya kadar varan bir surece goturmu?tur. 1789'da meydana gelen
Fransız ?htilali
Avrupa'da e?itlik, adalet, ozgurluk, ba?ımsızlık, anayasacılık vb. bircok yeni du?uncenin ortaya cıkmasına sebep oldu. Ortaya cıkan bu yeni du?unceler kısa surede, butun dunyada oldu?u gibi Balkanlar'da da hızla yayıldı. 19. yuzyıldaki sistematik ayaklanmalardan once 18. yuzyılda da Sırbistan, Karada?, Bulgaristan gibi bazı Osmanlı Balkan eyaletlerinde daha cok, vergilerin toplanması ve birtakım ekonomik sebeplerden oturu ufak caplı koylu ayaklanmaları olmu?tu. Ancak ilk buyuk ayaklanma 19. yuzyılın hemen ba?ında Sırbistan'da patlak verdi.
Bu donemde, 19. yuzyıl icinde Balkan topraklarında Osmanlı idaresine bakı?ta de?i?im gorulmeye ba?ladı. Osmanlı ?mparatorlu?u'na dair her ?ey geri cevrilmeye, ters du?unulmeye ba?landı, 500 yıllık geleneksel kokle?meye ra?men, bazı kesimlerde bu idare bir “Turk boyunduru?u” olarak du?unulur oldu.
[83]
Ba?langıcta birtakım haksızlıklara kar?ı bir tepki olarak ba?layan mucadelenin yonu, Sırp kuvvetlerinin
?vankovac Muharebesi
,
Mi?ar Muharebesi
ve
Deligrad Muharebesi
'nde Osmanlı kuvvetlerini arka arkaya yenmesi uzerine Kara Yorgi tarafından ba?ımsızlık olarak de?i?tirildi.
1806-1812 Osmanlı-Rus Sava?ı
'nın tam bu doneme denk gelmesi de isyanın bir turlu kontrol altına alınamamasına neden oldu. Ancak Osmanlılar 1809'da yakla?ık 20.000 ki?ilik bir kuvvetle tekrar Sırbistan'a girdi ve
Cegar Muharebesi
'nde Sırp ordusu isyanın ba?ından beri ilk defa ciddi olarak yenilgiye u?ratıldı. Ancak Kara Yorgi
Rusların
da deste?i ile isyanını 1812'ye kadar aralıklarla devam ettirdi. 1812
Bukre? Antla?ması
'nda Rusların da baskısıyla Sırplara birtakım haklar verildi. Fakat bu verilen haklardan tatmin olmayan ve yukarıda da acıkladı?ımız gibi tam ba?ımsızlı?ı hedefleyen Kara Yorgi tekrar ayaklandı. Tam bu sırada
Napolyon
'un Rusya Seferi'ni ba?latmasından da faydalanan Osmanlı ?mparatorlu?u, Ruslardan yardım alma umidi olmayan Sırplar uzerine bir ordu gonderdi. Osmanlı kuvvetleri kar?ısında tutunamayan Kara Yorgi yenilerek Avusturya'ya kacmak zorunda kaldı. Bunun uzerine isyanın liderli?ini 3 yıl sonra,1815'te
Milo? Obrenovic
aldı. Bu ayaklanmaya mudahale etmesi halinde
Rusya
'nın mudahalesinden cekinen Osmanlı ?mparatorlu?u, Milo?'la anla?ma yoluna gitti. Onu Sırpların prensi olarak tanıdı ve Sırbistan'a kısmi ozerklik verdi.
?mparatorlukta bircok sorunun goruldu?u bu donemde bazı olumlu geli?meler de ya?anmı?tır. Sanayile?mede atılan bir ileri adım olarak 1860'larla beraber (Kosova Vilayeti itibarıyla) ilk telgraf hattı ile
Prizren
,
?pek
ve
Pri?tine
,
?stanbul
ve
Selanik
ile ba?lanmı?tır. 1874'te
Selanik
-
Mitrovica
demiryolu hattı acılmı?tır. Kosova Vilayeti'nin do?usunda da bu donemde tarım faaliyetlerinde modernle?me sa?layacak kereste fabrikaları, motorlu un fabrikaları gibi bazı yenilikler yapılmı?tır.
[83]
Balkanlar'da 19. yuzyılda ba?layan isyanlar, etnik kar?ıtlıklardan kaynaklı catı?malar sonrasında patlak veren Balkan Sava?ları, bolgedeki Osmanlı egemenli?ini sarsmı?tır.
I. Balkan Sava?ı
'nda cok sayıda cephede, buyuk birliklere kar?ı sava?mak zorunda kalan Osmanlı ordusu, birkac sava? haric, geri kalan butun sava?lardan yenilgiyle ayrılmı?tır. Bu sava?lar sonrasında sınırları bugunku Turkiye Cumhuriyeti'nin batı sınırlarının bile gerisine gitmi?tir. Akabinde gercekle?en
II. Balkan Sava?ı
'nda bir nebze dahi olsa toparlanan Osmanlı ordusu, kaybetti?i kucuk birkac toprak parcasını ve
Edirne
'sini geri almı?tır.
[84]
1878'de da?ılmanın e?i?ine gelen
Osmanlı ?mparatorlu?u
'nun kesin coku?une giden yolun donum noktası Balkan Harbi oldu. Onun ardından ba?layan
I. Dunya Sava?ı
bu sureci tamamladı. Esasen Balkan Harbi, adeta
Avrupa
'daki kar?ıt ittifakların aralarındaki hesapla?maya ve payla?ım sava?ına hazır olmak amacıyla urettikleri modern silahların denendi?i “kostumlu” bir prova olmu?tu. I. Dunya Sava?ı'nın halledemedi?i sorunlar bir ?ekilde
II. Dunya Sava?ı
ile cozuldu. Tum bu surecte 150.000.000'dan fazla insan ya?amını kaybetti.
[85]
I. Dunya Sava?ı
'nın ba?lamasının sebebi olarak gosterilen
Gavrilo Princip
'in 1914'te
Saraybosna
'da yakalanı?ı
1912-1913 Balkan Sava?ları sonrasında Balkanlar'da yeni devletler tesis edilmeye ba?lanmı?tır. Tam da bu donemde, 1914'te
Saraybosna
'da Avusturya Ar?iduku Franz Ferdinand'ın oldurulmesi
I. Dunya Sava?ı
'nın patlamasında son sebep olmu?tur. Sava? sonrasında Balkanlar'da,
Sırp, Hırvat ve Sloven Krallı?ı
,
Bulgaristan
,
Yunanistan
ve (kucuk kısmında)
Turkiye
devletleri mevcut idi.
Sırp, Hırvat ve Sloven Krallı?ı
, bir zaman sonra
Yugoslavya Krallı?ı
halini almı?tır.
Balkanlar'da
II. Dunya Sava?ı
,
?talya
'nın “buyuk ?talya” topraklarını olu?turma fikri sonucunda giri?ti?i calı?malarla ba?ladı. 1939'da
Arnavutluk
'u ele geciren ?talya, 1940'ta
Yunanistan
'a yoneldi. 28 Ekim 1940'ta
Yunan-?talyan Sava?ı
ba? gosterdi.
Yugoslavya Krallı?ı
1941 Nisan ayında Almanya, ?talya, Macaristan ve Bulgaristan'ın i?galine u?ramı?tır. Almanların himayesini alan Hırvatlar,
Hırvatistan Ba?ımsız Devleti
'ni kurarak,
Ortodoks Sırplara kar?ı baskı
kurmu?lar. Ulke icinde gerilla harpleri ba? gosterdi.
Sovyetler Birli?i
,
?ngiltere
ve
ABD
'den destek alan Mare?al
Josip Broz Tito
, 1945 yılında ulkenin kontrolunu eline gecirdi. Tito, ic harp esnasında muhalifi olan
Dragoljub Mihailovi?
'i 1946 yılında idam ettirdi. Bu arada Yugoslavya 1945 yılında cumhuriyet oldu. Ardından 1946 yılında birle?ik cumhuriyet haline geldi. Tito, hukumet ba?kanlı?ına getirildi.
So?uk Sava? doneminde Balkanlar'daki ulkeler,
Sovyetler
destekli komunist yonetimlerin hakimiyetinde olmu?tur.
Bu donemde Balkanlar'da
komunist
-
sosyalist
idareler altındaki ulkelerde milliyetcilik ortadan kalkmamı?tı. 1984 yılında
Todor Jivkov
'un idaresindeki komunist
Bulgaristan
'da
Turkler
uzerine cok sert asimilasyon ve caydırma politikaları uygulanmı?tır. O donemde Bulgaristan nufusunun cok ciddi bir bolumunu olu?turan Turklere, isim de?i?tirme, din de?i?tirme,
Turkce
konu?ma yasa?ı, zorunlu goc ettirme, i?kence vb. yontemlerle asimilasyon politikalarına giri?ilmi?tir. Jivkov yonetimine kar?ı gelen Turkler, i?lerini, e?itim haklarını ve hatta ya?amlarını kaybetmi?lerdir. Bu donemde baskılardan kacmak icin ce?itli yollarla
Turkiye
'ye do?ru milyonları olu?turan bir Turk gocu ya?anmı?tır. Di?er bircok Balkan ulkesinde oldu?u gibi, Bulgaristan'da da camiler kapatılmı?, ?slami gereklerin ya?anmasına izin verilmemi?tir. 1989'da devletin a?ır politikalarına kar?ı koyan Turkler icinde 300.000'in cok uzerinde bir kesim ulkeden surgun edilmi?tir.
[86]
So?uk Sava? doneminde
Josip Broz Tito
yonetimindeki
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti
(1948) ve
Arnavutluk
(1961) devletleri
Sovyetler Birli?i
ile ayrı du?tu. Bulgaristan ile birle?me fikirlerini geri ceviren Yugoslavya yonetimi, kısa bir zaman sonra kurulan
Ba?lantısızlar Hareketi
'ne katılmı?tır. Arnavutluk ise
Komunist Cin
ile kurulan ili?kilerin de etkisiyle dunyadan soyutlanmı?, ice kapanık bir ulke halini almı?tır. Bu donemde Arnavutluk,
Enver Hoca
idaresinde katı bir rejim altında olmu?tur.
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti
de, So?uk Sava? doneminde ciddi miktarda Turk nufusu barındıran bir Balkan ulkesi idi. Bu ulkede, ozellikle
Kosova Ozerk Sosyalist Bolgesi
,
Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti
ve
Sırbistan Sosyalist Cumhuriyeti
icindeki
Sancak
bolgesinde Turkler ya?amaktaydılar. Ayrıca, Kosova Ozerk Sosyalist Bolgesi, Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti'nde Arnavutlar da onemli bir nufus oranına sahip idiler. Sosyalist sistemle yonetilen Yugoslavya'da bu iki halk uzerinde coklukla devletin ozel bir dikkati olmu?tur. Devletin hakkaniyetle yonetildi?i donemde, dil, e?itim gibi hakları verilen bu halklar, ulkenin butunlu?unde yer almı?lardır. 1990'larla beraber catırdayıp coku?e giden Yugoslavya sistemiyle beraber halkların da kısmi tepkileri ba?lamı?tır.
Balkanlar'da her zaman komunizmin dı?ında kalan iki ulke
Turkiye
ve
Yunanistan
olmu?tur.
Yugoslavya'nın da?ılı? surecinin kronolojisi
Ba?kan Tito, 1980 yılında olunce yerine Kolektif Ba?kanlık idaresi geldi. 1984 yılında devlet ba?kanlı?ı Veselin Djuranovi?'e verildi. 1989'da gorulen ekonomik ve siyasal bunalım, Hırvatistan ve Slovenya cumhuriyetleri arasında ili?kilerin bozulmasına sebep oldu. Aynı yıl
Do?u Bloku
'nda gorulen yenile?me hareketleri Yugoslavya'ya da yansıdı ve 1990'da cok partili duzene gecildi.
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin da?ılma sureci oncelikle ekonomik-politik de?i?imin ba?langıcı ile ilintilidir. Ozellikle Yugoslav resmi tezi olan
Ozyonetim
ve bu sayede ileri bir a?amada gercekle?mesi tasarlanan
Marksizm
'in on gordu?u "ozgur ureticilerin birli?i" fikri, ekonomik sistemin uluslararası sermayeye acılması ile dengesini kaybetmi?tir. Yugoslav siyasi yapısının "Ozyonetimci Sosyalizm"den "Pazar Sosyalizmi"ne kayı?ı, co?rafi esasa gore olu?turulmu? Yugoslav ozyonetim modelinin neo-liberal politikalar ekseni ile donu?um surecine girmesini ifade etmektedir. Sosyalist federal yapının ko?e ta?ları olan ozyonetim birimleri, ekonomi-politik donu?um sureci ile birlikte otonom statulere acık ozerk birimler durumuna gelmi?tir.
[87]
[88]
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti
, 1990'ların ba?ıyla beraber bircok ic catı?ma ve tartı?malara sahne olmu?tur. Ulkenin federal yapısındaki dengesizle?me, bu ulkede kendi ozerk cumhuriyetlerinde ya?ayan halkların seslerini azar azar yukseltmelerine sebebiyet vermi?tir. Yugoslavya'nın olumsuz gidi?i ve yukselen Sırp milliyetcili?i kar?ısında di?er halklarda kıpırdanmalar gorulmu?tur.
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti icinde ozerk cumhuriyet liderleri ve yoneticileri arasındaki anla?mazlıklar, ce?itli bolgelerde kucuklu buyuklu catı?ma ve sava?ların cıkmasına sebep olmu?tur. Bu catı?ma ve sava?ların sonrasında federal cumhuriyeti olu?turan
Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti
;
Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti
;
Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti
ve
Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti
(1991'den 1995 surecine dek) ba?lı oldukları Yugoslavya federasyon yapısından ayrılıp ba?ımsız devletler olmu?lardır. Bu ilk ayrılma dalgasında en buyuk acıyı nufusunun buyuk kısmı
Musluman
olan
Bosna-Hersek
gormu?tur. Eski
Yugoslav Halk Ordusu
'nun (JNA) techizatıyla donatılmı? Sırbistan ordusu ve milis guclerinin saldırıları ve bunların yanında kucuk caplı Hırvat saldırıları ile Bosna-Hersek, insanlık dı?ı olaylara sahne olmu?tur.
1991'de ba?layan cumhuriyetler arasındaki ic sava?ın neticesinde aynı senenin sonlarında Slovenya, Hırvatistan, Makedonya ve Bosna-Hersek, ba?ımsızlıklarını ilan ettiler. Sava?ın sonunda soz konusu devletler ayrı birer siyasi yapı oldular. Karada? ve Sırbistan birle?erek yeni
Yugoslavya Federal Cumhuriyeti
'ni olu?turdu. Yeni federasyon,
Sırbistan
ve
Karada?
ozerk cumhuriyetleri ve
Sırbistan
'a ba?lı
Kosova
ve
Voyvodina
ozerk bolgelerinin butunlu?uyle olu?mu?tur. Soz konusu devlet zamanla “Sırbistan-Karada?” adını aldı. Boylece “Yugoslavya” adı tarihe karı?mı? oldu. 3 Haziran 2006'da
Karada?
'ın referandum sonucunda ba?ımsızlık ilan etmesiyle bu son federatif devlet de da?ılmı?tır.
Eski Yugoslavya topraklarındaki son parcalanma ise
Kosova
'nın
Sırbistan
'dan kopması ile gercekle?mi?tir.
Sırp askeri guclerince Kosova'nın guneybatısında
Prizren
yakınlarında kullanılan Sovyet yapımı T-55 tank
1998-1999 Kosova Sava?ı,
Yugoslavya Federal Cumhuriyeti
ordusunun, ba?ımsızlık isteyen
Kosova Kurtulu? Ordusu
'na ve bu orgut yanında yer alan milis guclerine kar?ı yuruttu?u operasyona kar?ı
NATO
,
Yugoslavya Federal Cumhuriyeti
'ndeki bazı stratejik, askeri mevzilere ve ordu birliklerine kar?ı askeri mudahalede bulunmu?tur.
Kosovalı Muslumanlara (Arnavut, Turk vb.) yapılan baskının devam etmesi uzerine,
NATO
, Kosova ve Sırbistan'da bulunan hedeflere Mart 1999 tarihinde hava operasyonlarına ba?ladı.
Aynı zamanda, Kosovalılara kar?ı, Sırp gucleri tarafından etnik temizli?e ba?landı. Yuz binlerce multeci
Arnavutluk
,
Makedonya
,
Turkiye
ve
Karada?
'a kacmaya ba?ladı.
Uluslararası Lahey Adalet Divanı
ara?tırmalarında en az 2.000 cesede ula?tı?ını acıkladı.
11 haftalık NATO bombardımanından sonra, Milo?evic birliklerini ve polislerini geri cekmeye zorlandı. 750.000 Kosovalı multeci evlerine geri dondu. Bu bolgedeki Sırp nufusun yarısına tekabul eden 100.000 Sırp evlerini terk etti.
Birle?mi? Milletler
, Kosova'nın ba?ımsızlık ya da Sırp egemenli?inden birine donene kadar bolgeyi kontrolu altına aldı.
Mayıs 1999 tarihinde, bombalama hala devam ediyordu. Milo?evic, insanlı?a kar?ı suc i?ledi?i icin
Uluslararası Lahey Adalet Divanı
'na verilen gorev ba?ındaki ilk devlet ba?kanı oldu.
Belgrad'da
Kalemegdan
Zagreb Ban Josip Jela?i? Meydanı
Bukre?
Sofya'da Musagenitsa Metro ?stasyonu
Pri?tine'deki Kosova Muzesi
Podgorica
Dubrovnik
Renkli yapılarla
Tiran
ve
Tabak Camii
20. yuzyılda Balkanlar'daki devletlerin geli?imleri kısım kısım farklı bir surec izlemi?tir. Yunanistan, 1952'den beri
NATO
'nun ve 1981'den beri de
Avrupa Birli?i
'nin uyesidir. Yunanistan ayrıca,
Eurozone
ve
Batı Avrupa Birli?i
'nin de uyesidir. Slovenya 2004'ten beri Avrupa Birli?i'ne uyedir. Bulgaristan ve Romanya da 2007'de Avrupa Birli?i bunyesine katılmı?lardır. Turkiye, 1963'te Avrupa Birli?i uyeli?i icin ba?vurmu?, 2005'te de uyelik goru?melerine ba?lama hakkı elde etmi?tir. Hırvatistan ve Makedonya, 2005 yılında Avrupa Birli?i uyeli?ine adaylık statusu kazanmı?tır. Karada? ve Sırbistan da Avrupa Birli?i uyeli?i konusunda giri?imleri olan di?er Balkan ulkelerinden biridir.
17 Ekim 2007 tarihinde Hırvatistan, 2008-2009 sureci icin
Birle?mi? Milletler Guvenlik Konseyi
gecici uyeli?ine kabul edilmi?tir. 2004 yılında Bulgaristan, Romanya ve Slovenya devletleri
NATO
'ya uye olmu?lardır. 2006 yılında Karada?,
Sırbistan-Karada?
federasyonundan ayrılmı?tır. Bu ayrılık, bircok dunya devletinde Balkanlar'da yeni siyasi ve sosyal sıkıntıların sebebi olarak du?unulmu? olsa da herhangi bir sıkıntı yaratmamı?tır.
Kosova
, 17 ?ubat 2008 tarihinde tek taraflı olarak Sırbistan'dan ba?ımsızlı?ını ilan etmi?tir. Ba?ımsızlık ilanı sonrasında, en son Afrika ulkesi olan
Cad
2 Haziran 2012 tarihinde Kosova'nın 17 ?ubat 2008'de tek taraflı olarak ilan etti?i ba?ımsızlı?ını resmen tanıyan 91. ulke olmu?tur. 2 Haziran 2012 itibarıyla, Kosova Cumhuriyeti, 91 ulke tarafından tanınan bir cumhuriyettir. Bu tanıma sureci surekli geli?erek devam edecek bir seyir izlemektedir.
[89]
Arnavutluk ve Hırvatistan, 1 Nisan 2009 tarihinde NATO'ya katılmı?lardır.
Balkanlar'ın 19. yuzyıldaki son dalgalanmalar devrine girmesi, Birinci ve ?kinci Balkan Sava?ı'nı hazırlamı? ve bu sava?lar sonucunda, Osmanlı ?mparatorlu?u'nun egemenli?i ortadan kalkmı?tır. Bu sureclerde ciddi zararlardan birini Balkan Turkleri ya?amı?lardır. Balkan Sava?ları'nın yuz yılı civarında, Balkanlar'daki Turk nufusu cok ciddi bir kayba u?ramı?, Turkleri azınlık haline getiren surecler ya?anmı?tır. Bugun Turkler Balkanlar'da (Turkiye toprakları haric tutulursa); Sırbistan'da %0,26;
[90]
Kosova
'da %4,5;
[91]
[92]
Makedonya'da %3,9 ila %9,8;
[93]
[94]
[95]
Yunanistan'da (Batı Trakya ve Ege Adaları'nda) %2 dolayında;
[96]
[97]
Bulgaristan'da alt sınır olarak %9,5;
[98]
[99]
Balkanlar'ın uclarındaki Romanya'da %1 dolayına
[100]
[101]
[102]
civarlarında bir nufus oranlarındadırlar. Osmanlı devrinde bircok bolgede nufus oranı olarak ustun olan Turk nufusunun buyuk kısmı, 1912 yılı civarıyla beraber hızla Turkiye'ye akmı?tır.
[103]
[104]
Bosna-Hersek, Osmanlı Devleti'nden 19. yuzyıl sonlarında ani bir ilhakla koparılıp Avusturya-Macaristan'a dahil edilmi?ti. Bu surecten gunumuze dek Bosna-Hersek ve
Bo?naklar
, oturmu? bir sisteme ve duzene sahip olamamı?lardır. Son Yugoslavya sava?ındaki katliamların yaralarını bugun bile sarmaya calı?an ulke, yasal olarak iki; fiilen uc parcalı bir idari yapıdadır. Sırbistan, Yugoslavya kurulana dek, Osmanlı devrinden beri buyuyegelen bir devlet yapısı halinde olmu?tu. Yugoslavya'nın parcalanması ile ya?anan surecler sonucunda kendi icinde ya?anan son catı?malar ve sava?larla ?u an, en kucuk sınırlarına yakla?mı?tır. Kuzeyindeki
Voyvodina
ozerk bolgesi de ba?ımsız olur ise Sırbistan, Osmanlı ?mparatorlu?u'nda ba?ımsızlı?ını ilan etti?i donemdeki sınırlarına cekilmi?, ilk sınırlarına geri donmu? olacaktır. Karada?, Yugoslavya'nın parcalanması akabinde Sırbistan ile hareket etmi?ti. Son surecte ba?ımsızlı?ına kavu?arak yeni bir devlet oldu. Halihazırda, ulke olarak oturma evresindedir. Son ba?ımsız ulke
Kosova
, dunya siyaset arenasında lobiler arası calı?malarla kalıcı bir konum elde etme cabasındadır. Bu son surecte Sırbistan ve onun ardındaki Ortodoks camia ile Batı dunyası ve Turkiye, iki ayrı kutup gibidirler.
Yunanistan, kuzeybatı kısımlarındaki
Arnavut azınlık
ve kuzeydo?usuyla adalarındaki
Turk azınlık
ile, kurulu?undan itibaren mucadele icindedir. Kurulu?undan itibaren Turkleri surekli kontrol altında tutmakta ve anayasal olarak da kabul etmemektedir (Turk yerine Musluman Helen tabiri).
[105]
Batı Trakya
'nın
Lozan Antla?ması
ile resmen Yunanistan'a bırakıldı?ı gunden beri Batı Trakya Turk Azınlı?ı (BTTA)'nı Turkiye'nin Yunan topraklarındaki do?al uzantısı olarak goren Yunan yonetimleri Azınlık'ı potansiyel bir tehdit ve tehlike olarak de?erlendirmi?ler; bu cercevede ?ekillendirdikleri Azınlık politikalarıyla da BTTA'nı goce zorlamak, bu mumkun olmadı?ı takdirde de Turk toplumunu asimile etmek hedeflerini gutmu?lerdir. Batı Trakya Turk Azınlı?ı 1920'li yıllarda Batı Trakya nufusunun %65'ini olu?tururken, gunumuzde bu oran %30'lara gerilemi?tir.
[106]
Ulkedeki ce?itli olumsuz politik calı?malar yurt dı?ına goce sebep olmu?, Yunanistan'daki Turk nufusu azalmı?tır. Aynı ?ekilde, Kuzeybatıda Arnavutluk sınırlarındaki Arnavut nufus konusunda da bazı politik sıkıntılar vardır.
Bulgaristan yonetimi, 1980'lerde ulkede azımsanmayacak bir nufus oranına sahip Turklerle ?iddet, asimilasyon gibi yontemlerle u?ra?mı?, bu nufusun haklardan mahrumiyetine veya goc etmesine (Turkiye'ye) sebep olmu?tur.
Avrupa Birli?i
tam uyeli?i gibi 2000'li yılların sureciyle beraber, ulkedeki Turk nufus biraz rahatlamı? gibidir.
2011 yılında ba?layan ve gunumuzde (2012) de etkisi devam eden,
Yunanistan
'da olan ekonomik derin kriz; Yunan hukumetinin borc krizidir. Yunanistan'da hukumetin borclanması ve bu borcları odeyememesinden kaynaklanmı?tır.
Kriz sırasında eski ba?bakan
Yorgo Papandreu
gorevden ayrılmı? ve yeni bir hukumet kurulmu?tur. Ulke,
IMF
'den ve
Avrupa Birli?i
'nden yardım istemi?tir.
2010-2012 Yunanistan protestoları
ba?lamı?tır. Ulkede i?siz sayısı rekor duzeye cıkmı?, gecinememe yuzunden ırkcılık artmı?tır.
Balkanlar, uzerinde bircok millet ve dinin ya?adı?ı bir co?rafi bolgedir. Topraklarının tamamı Balkanlar’ın sınırları icinde olan
Arnavutluk
,
Bosna-Hersek
,
Bulgaristan
,
Karada?
,
Kosova
,
Kuzey Makedonya
ve
Yunanistan
ulkelerinde ya?ayanların toplam nufusu 28.809.213’tur. Bu sayıya, topraklarının bir kısmı Balkanlar’da yer alan ve Balkan ulkesi sayılan
Sırbistan
,
Hırvatistan
,
Slovenya
,
Romanya
,
Turkiye
ve yine Balkanlar'da bir parca topra?ı bulunan, ancak tarihi, kulturel, siyasi nedenlerle Balkan ulkesi sayılmayan
?talya
’nın ilgili kısımlarındaki nufus eklendi?inde, Balkanlar’da ya?ayan insanların toplam nufusu 48.437.687 olmaktadır.
| Ulke
|
Balkan
yuzolcumu (km²)
|
Notlar
|
Balkan
nufusu
|
 Yunanistan
|
&0000000000131957.000000
131.957
|
[55]
|
&0000000010783748.000000
10.783.748
[56]
|
 Turkiye
|
&0000000000023726.000000
23.726
|
[f]
|
&0000000011224439.000000
11.224.439
[f]
[107]
|
 Bulgaristan
|
&0000000000110879.000000
110.879
|
[38]
|
&0000000007153784.000000
7.153.784
[39]
|
 Sırbistan
|
&0000000000055965.000000
55.965
|
[d]
|
&0000000005207777.000000
5.207.777
[d]
|
 Bosna-Hersek
|
&0000000000051197.000000
51.197
|
[37]
|
&0000000003517414.000000
3.517.414
[37]
|
 Arnavutluk
|
&0000000000028748.000000
28.748
|
[35]
|
&0000000002889167.000000
2.889.167
[36]
|
Kuzey Makedonya
|
&0000000000025713.000000
25.713
|
[45]
|
&0000000002071278.000000
2.071.278
[46]
|
 Kosova
[?]
|
&0000000000010887.000000
10.887
|
[43]
|
&0000000001771604.000000
1.771.604
[44]
|
 Hırvatistan
|
&0000000000031009.000000
31.009
|
[c]
|
&0000000001725656.000000
1.725.656
[c]
|
 Romanya
|
&0000000000015570.000000
15.570
|
[c]
|
&0000000000885544.000000
885.544
[c]
[108]
|
 Karada?
|
&0000000000013812.000000
13.812
|
[41]
|
&0000000000622218.000000
622.218
[42]
|
 Slovenya
|
&0000000000005421.000000
5.421
|
[e]
|
&0000000000299644.000000
299.644
[e]
|
 ?talya
|
&0000000000000295.000000
295
|
[f]
|
&0000000000285414.000000
285.414
[f]
|
Balkanlar, ce?itli kulturlerin bir arada ya?andı?ı bir bolgedir. Burada bircok din, millet ya?ar. Soz konusu konu?ulan cok sayıda dil de Balkanlar’ın ce?itli kısımlarında duyulur. Balkan topraklarında ya?ayan milletlerin yayılımı ile devlet sınırları denk de?ildir. Bu yuzden bir dil, tek bir devlet sınırı icinde konu?ulmaz; kom?u birkac devlet icinde aynı dil konu?uruna rastlanabilir. Bu yuzden Balkanlar’da ya?ayan milletlerin toplam nufuslarının tespit edilmesi kolay de?ildir. Balkanlar’da konu?ulan diller konu?urlarının sayıları ortalama alınarak ?u ?ekilde sıralanabilir:
Yunanca
,
Turkiye Turkcesi
,
Bulgarca
,
Sırpca
,
Arnavutca
,
Bo?nakca
,
Hırvatca
,
Makedonca
,
Rumence
,
Romanca
,
Karada?ca
,
Pomakca
,
Slovence
,
?talyanca
,
Gagavuz Turkcesi
,
Ulahca
,
Yahudi ?spanyolcası
,
Kırım Tatarcası
,
?striotca
,
?stro-Romanca
,
Megleno-Rumence
. Bolge co?rafyasında, yukarıda sayılan diller, kendi a?ız grupları ile beraber konu?ulurlar.
| Dil
|
Dil ailesi
|
Balkanlar’da
konu?an sayısı
|
Balkanlar’da aslen konu?uldu?u ulke(ler)
|
| Yunanca
|
Hint-Avrupa
|
12
milyon
~
|
Yunanistan
,
Arnavutluk
,
Romanya
|
| Turkiye Turkcesi
|
Altay
|
12
milyon
~
|
Turkiye
,
Bulgaristan
,
Kuzey Makedonya
,
Kosova
,
Yunanistan
,
Romanya
,
Karada?
|
| Bulgarca
|
Hint-Avrupa
|
7
milyon
~
|
Bulgaristan
,
Sırbistan
,
Kuzey Makedonya
,
Romanya
,
Turkiye
|
| Sırpca
|
Hint-Avrupa
|
7
milyon
~
|
Sırbistan
,
Karada?
,
Hırvatistan
,
Bosna-Hersek
,
Kosova
,
Kuzey Makedonya
|
| Arnavutca
|
Hint-Avrupa
|
5,5
milyon
~
|
Arnavutluk
,
Kosova
,
Kuzey Makedonya
,
Karada?
,
Sırbistan
|
| Bo?nakca
|
Hint-Avrupa
|
2,5
milyon
~
|
Bosna-Hersek
,
Sırbistan
,
Karada?
,
Hırvatistan
,
Kuzey Makedonya
,
Slovenya
,
Turkiye
,
Kosova
|
| Hırvatca
|
Hint-Avrupa
|
2
milyon
~
|
Hırvatistan
,
Bosna-Hersek
,
Kuzey Makedonya
,
Sırbistan
,
Karada?
,
Romanya
|
| Makedonca
|
Hint-Avrupa
|
1,4
milyon
~
|
Kuzey Makedonya
,
Sırbistan
,
Yunanistan
,
Karada?
,
Bosna-Hersek
,
Turkiye
|
| Rumence
|
Hint-Avrupa
|
0,9
milyon
~
|
Romanya
,
Sırbistan
|
| Romanca
|
Hint-Avrupa
|
0,7
milyon
~
|
Bulgaristan
,
Romanya
,
Yunanistan
,
Arnavutluk
,
Sırbistan
,
Kuzey Makedonya
,
Turkiye
,
Kosova
|
| Karada?ca
|
Hint-Avrupa
|
0,6
milyon
~
|
Karada?
,
Sırbistan
|
| Pomakca
|
Hint-Avrupa
|
0,5
milyon
~
|
Yunanistan
,
Bulgaristan
,
Turkiye
|
| Slovence
|
Hint-Avrupa
|
0,3
milyon
~
|
Slovenya
,
?talya
|
| ?talyanca
|
Hint-Avrupa
|
0,3
milyon
~
|
?talya
,
Slovenya
,
Hırvatistan
|
| Gagavuz Turkcesi
|
Altay
|
0,2
milyon
~
|
Yunanistan
,
Bulgaristan
|
| Ulahca
|
Hint-Avrupa
|
0,05
milyon
↓
|
Yunanistan
,
Arnavutluk
,
Romanya
,
Sırbistan
,
Bulgaristan
,
Kuzey Makedonya
|
| Yahudi ?spanyolcası
|
Hint-Avrupa
|
0,05
milyon
↓
|
Turkiye
,
Yunanistan
,
Bulgaristan
,
?talya
,
Sırbistan
,
Bosna-Hersek
,
Kuzey Makedonya
,
Romanya
|
| Kırım Tatarcası
|
Altay
|
0,05
milyon
↓
|
Romanya
,
Bulgaristan
,
Turkiye
|
| ?striotca
|
Hint-Avrupa
|
0,05
milyon
↓
|
Hırvatistan
|
| ?stro-Romanca
|
Hint-Avrupa
|
0,05
milyon
↓
|
Hırvatistan
|
| Megleno-Rumence
|
Hint-Avrupa
|
0,05
milyon
↓
|
Yunanistan
,
Kuzey Makedonya
,
Romanya
,
Turkiye
|
Not:
?talik yazılan ulke topraklarının Balkan sınırlarında olan kısmı olcume katılmı?tır, ulke yuzolcumunun tamamı hesaplanmamı?tır.
Bolgenin yerle?ik dinleri
Hristiyanlık
(
Ortodoks
ve
Katolik
) ve
?slam
dinleridir.
[109]
En kalabalık din grubunu Ortodokslar olu?turur. Yunanlar, Sırplar, Bulgarlar, Rumenler, Makedonlar ve Karada?lılar Ortodoks kilisesine ba?lıdırlar. Arnavutlar icinde kucuk ir kesim de Ortodoks inancı icindedir. Balkanlar’da ikinci buyuk din grubunu Muslumanlar olu?turur. Turkler, Arnavutlar (Buyuk kısmı), Bo?naklar, Pomaklar, Goralılar, Tatarlar da bolgede Musluman inancına sahip gruplardır. Ucuncu din grubunu Katolikler olu?turur. Bu inanc grubuna Macarlar, Slovenler, Hırvatlar dahildir. Arnavutlar arasında da Katolik vardır.
[110]
Sozu edilen buyuk ve yaygın dinler dı?ında
Yahudilik
, bolgede bazı kucuk kesim veya yerle?im yerlerinde inanırlara sahiptir.
Hristiyanlı?ın Ortodoks kolu Balkanlar’ın bircok ulkesinde yaygındır. Bu yaygınlık ozellikle yarımadanın guneyinde ve do?usunda daha yo?undur. Bazı ulkelerde de bir kesimin dinidir. En buyuk din grubu Ortodoks olan ulkeler ?unlardır:
Balkan topraklarına
Osmanlı Turkleri
tarafından yayılan Muslumanlık, bolgenin guney kesiminde yaygındır. Kuzey yarısında oldukca seyrektir. En buyuk din grubu Musluman olan ulkeler ?unlardır:
Yarımadanın kuzey kesiminde coklukla yayılan Katolikli?in en buyuk din grubunu olu?turdu?u ulkeler ?unlardır:
Euro Bolgesi
2023 yılında Euro Bolgesi
AB dı?ı Avro kullanılan alan
2000’lerde Balkan ulkelerinin uye oldu?u
NATO
’nun Avrupa’daki geni?leme tarihi
Gunumuzde Balkan ulkelerinin tumu
cumhuriyettir
. Ancak,
II. Dunya Sava?ı
’na kadar
Turkiye
dı?ında kalan ulkelerin tamamı monar?i ile yonetilmi?lerdir. Romanya ve Bosna-Hersek
yarı ba?kanlık sistemine
, di?er ulkeler
parlamenter cumhuriyettirler
. Butun ulkelerde acık
serbest piyasa ekonomisi
hakimdir.
[111]
Slovenya, Hırvatistan ve Yunanistan’da 12.000 $ ustu gelir, di?er ulkelerde 4.000 -12.000 $ dolayı gelir soz konusudur. Balkan ulkelerinin co?u, daha onceleri
Do?u Bloku
sisteminde bir ekonomik yapıya sahiptiler.
Turkiye
yıldan yıla artan bir ekonomik geli?me gostermi?tir. Sadece
Yunanistan
ekonomisi 2012 yılında gerilemi?tir. Bu ulke ekonomisinin 2013 yılında buyume gercekle?tirece?i du?unulmektedir. Ki?i ba?ına du?en
Gayrısafi yurt ici hasıla
(
Satın alma gucu paritesi
) Slovenya ve Yunanistan’da (25 $ ustu) en yuksektir. Bunu Hırvatistan (20 $ ustu); Turkiye, Bulgaristan, Romanya, Karada?, Sırbistan, Makedonya (10-15 $); Bosna-Hersek, Arnavutluk ve Kosova (10 $ civarı) takip eder.
[111]
1980’lerin sonlarında dunyada ya?anan geli?melere paralel Balkanlar co?rafyasında meydana gelen rejim de?i?iklikleri ile hem demokrasiye hem de serbest piyasa ekonomisine geci? ya?anmı?tır. Bu tarihe kadar, Batı Avrupa’daki ekonomik kalkınma modelinden farklı bir sisteme sahip olan bolge ulkeleri, bugun temel dı? politika hedeflerinden biri haline gelen
AB
’nin temelleri atılırken de do?al olarak bu yapılanmanın dı?ında kalmı?tır. Rejim de?i?ikli?inin hemen ardından ise yuzlerini Batı’ya donerek, mevcut devletler sistemindeki yeni yerlerini almı?lardır. Bu kapsamda, bolge ulkelerinin gecirdi?i de?i?im ve donu?um surecinde ABD ve AB belirleyici aktorler olarak on plana cıkmı?;
IMF
,
Dunya Bankası
ve
NATO
gibi uluslararası orgutler yo?un bir ?ekilde kullanılmı?tır. Gelinen noktada Balkan ulkeleri, 20 yıllık bir surec icerisinde hem NATO ve AB uyesi olmu? (veya uyelik yolunda ciddi mesafe kat etmi?); hem de dunya politik ekonomisinde onemli bir jeoekonomik geci? noktasını temsil etmeye ba?lamı?tır.
[112]
Son donemde bolge ulkelerinin gerek kendi ic ekonomi-politik yapılarının iyile?tirilmesinde gerekse dı? pazarlara acılmada ciddi adımlar attı?ı gorulmektedir. AB’ye uyum cercevesinde bircok yasa cıkartılmı? ve reformlar gercekle?tirilmi?tir. Avrupa’da kurumlar vergisinin en du?uk oldu?u ulkeler bu co?rafyada yer almaktadır. Henuz AB uyesi olmamalarına ra?men Kosova ve Karada? para birimi olarak Avro’yu kullanmaktadır. Vergi muafiyetleri, subvansiyonlar ve burokrasinin azaltılması gibi devlet tarafından sa?lanan te?vikler; ikili ve cok-taraflı serbest ticaret anla?maları ve ozelle?tirmeler bir taraftan yabancı yatırımcıların i?tahını kabartırken di?er taraftan da soz konusu ulkelerin ekonomik kalkınması icin onemli sıcrama ta?larını olu?turmaktadır. 20. yuzyıl boyunca surekli catı?malarla anılmı? olan Balkanlar co?rafyası, gunumuzde dunya politik ekonomisinin en yeni ve umut vadeden pazarlarını temsil etmektedir. 1990’larda ya?anan rejim de?i?ikli?i ile serbest piyasa ekonomisine gecen bu ulkeler, surec icerisinde hızla gercekle?tirdi?i reformlarla yatırımcılar icin gorece uygun bir zemin sunacak hale gelmi?lerdir. Bu kapsamda, kurumsal yapılanmalarını buyuk olcude tamamlamı?, yatırımcılar kar?ısındaki burokrasiyi azaltmı?, ticari mevzuatı sadele?tirerek hukuki yapısını bu yonde yeniden duzenlemi?tir. ?laveten ikili ve coklu serbest ticaret anla?maları ile vize muafiyeti anla?maları imzalama yoluna gitmi?tir. Dunyanın ekonomik a?ırlık merkezinin yer de?i?tirdi?i gunumuzde Balkanlar, jeoekonomik tartı?malar acısından kilit konumda bulunmakta; dolayısıyla bolgenin ekonomik istikrarı buyuk bir hinterlandı do?rudan ilgilendirmektedir.
[112]
Eski
Yugoslavya
co?rafyasında yaygın olmu? olan Sırbistan otomotiv ?irketi
Zastava
’nın
Yugo Koral 1.3 EFI Cabrio
modeli
Hırvatistan’ın bolge capında me?hur olan petrol ?irketi INA’nın Zagreb’deki merkezi
Slovenya firması Tomos yapımı bir motosiklet
100 bin ki?i, meclis binası onunde Yunanistan hukumetinin tasarruf onlemlerini protesto ediyor. (29 Mayıs 2011)
Sırbistan
’ın 2009 yılı verilerine gore GSYH’si 43 milyar dolara ula?mı?tır. Ki?i ba?ına milli geliri ise 5.6 bin dolar civarındadır. Ulkede, AB ile butunle?me yolunda kararlı bir ekonomik program uygulanmaktadır. Yapısal reformlar ba?lı?ı altında bugune kadar cıkardı?ı yasalar ciddi sayılara ula?mı?tır. Ulkede ticari mevzuat sadele?tirilmi?, burokrasi azaltılmı? ve en son Turkiye ile vize muafiyeti ve serbest ticaret anla?maları imzalanmı?tır.
[112]
Hırvatistan
’ın ekonomisi ise 2001-2008 yılları arasında ortalama %4,4 buyumu?; GSYH’si 63 milyar dolar civarında gercekle?mi?tir. Ulkenin, 2005’te ba?layan tam uyelik muzakereleri suresince, siyasi ve ekonomik politikalarını Avrupa Birli?i ile uyumlandırma calı?maları yapmı?, kurumsal yapısında duzenlemeler gercekle?tirmi?tir. Ayrıca, co?rafi konumu itibarıyla de bolge ulkelerine kıyasla oldukca avantajlı durumdadır. Zira Hırvatistan 1777 km ile
Adriyatik
’e en uzun kıyısı olan ulkedir. Bu noktada, Turk firmalarının Hırvatistan’daki yatırımları icerisinde ulkenin kıyı ?eridindeki turizm tesislerinin buyukluk acısından ilk sırada yer aldı?ı gorulmektedir.
[112]
Bosna-Hersek
, her ne kadar ulke ekonomisinin istikrarı icin gerekli kurumlar AB, NATO, BM, ABD gibi uluslararası aktorlerin teknik ve finansal deste?i ile ayakta duruyor olsa ve i?sizlik rakamı %45 gibi astronomik seviyelerde dola?sa da, ulkenin serbest piyasa ekonomisinin sa?lıklı i?leyebilmesi icin dikkate de?er cabalar gostermi?tir. Ulkenin, siyasi alanda uclu mekanizma toplantıları ba?latması, ekonomik olarak e?itim kurumları (iki universite), altyapı calı?maları, Ziraat Bankası faaliyetleri, ce?itli fabrika yatırımları (ka?ıt ve soda fabrikası) ?eklinde Turkiye ile buyuk sayılabilecek ili?ki duzeyi vardır. Ayrıca Bosna-Hersek Havayolları’nın %49’u
Turk Hava Yollarına
aittir.
[112]
Kuzey Makedonya
ise bolgede yatırımcıları bekleyen onemli bir ekonomik potansiyel barındırmaktadır. Bilhassa Turk yatırımcılar icin cazibe merkezi konumunda olan bu ulkede, 250’yi a?kın Turk firma faaliyet gostermektedir.
[112]
Bulgaristan
ekonomisi, 2012 yılı itibarıyla iyi sayılamayacak bir durumda belirtilmektedir. Bulgar analist Ivan Krastev’e gore, Bulgaristan 20 yıllık buyuk umutların ardından
Yunanistan gibi kotu durumda
olabilir. Uzun zaman one ulkede ekonomi ve Avro krizi ya?anmı?, i?sizlik %12’nin ustune cıkmı?tı. 2011 yılında Bulgaristan’da yıllık ekonomik buyume %1,7 olmu?tur. 2008 yılındaki resmi verilere gore ulke ekonomisinin %30 kadarı kayıt dı?ıdır ve ulke, Avrupa Birli?i’nin en fakir ulkesidir.
[113]
Balkanlar’da turizm denildi?inde ilk akla gelen ve bu sektorde en hızlı buyuyen ulkelerden biri olan
Karada?
da son donemde yatırımcılar acısından oldukca ilgi gormektedir. IMF, Dunya Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası uyesi olan, AB, NATO ve Dunya Ticaret Orgutu ile ise uyelik muzakerelerine devam eden bu ulke, son donemde ozellikle ula?tırma projeleri ile dikkat cekmektedir. Bu anlamda ulkenin en buyuk yatırım projesi 7 ulkeden gecmesi planlanan Adriyatik-?yonya otoyoludur.
[112]
Kosova
, uluslararası sistemde tam bir aktor haline gelememi? ve bu yonuyle devlet in?a surecini henuz tamamlayamamı?tır. Soz konusu durum, ekonomik kalkınmanın onundeki en temel engellerden birini de olu?turmaktadır. Kosova’nın sa?lıklı bir ?ekilde piyasa ekonomisine geci?i, dunya devletleri ile ticaret yapabilmesi ve bu ?ekilde halkın refahının arttırılması ve yoksullu?un giderilmesi yonundeki uluslararası cabalar devam etmektedir. Tanınma sorunu nedeniyle ekonomik anlamda da izole edilmi? olan Kosova’nın Turkiye ile ticari ili?kileri hayati oneme sahiptir.
[112]
Yunanistan
’ın yıllık buyumesi Kasım 2012 itibarıyla %-1,8 ve ki?i ba?ına du?en GSY?H 21.750 $ olmu?tur. Altı yıllık durgunlu?unda ulke ekonomisi, 2013 sonu itibarıyla mevcut durumundan da kucuk hale gelecektir.
[114]
Romanya
’da iki yıllık (2010-2011) durgunluk ve tasarrufun ardından ulke ekonomisi 2011’in ucuncu ceyre?i itibarıyla %4,4 buyumu?tur. Butun gelirleri, emekli aylıklarını, kiraları, odeme gucunu geli?tirmek icin sosyal katılım devam ettirilecektir.
[115]
AB’nin 2004 geni?lemesi cercevesinde Birli?e uye olan
Slovenya
, ekonomik ve ticari ili?kilerini o tarihten bu yana AB’nin Gumruk Birli?i politikaları cercevesinde yurutmektedir. Ozellikle makine, elektrik-elektronik ve otomotiv yan sanayinde oldukca geli?mi? bir endustriye sahiptir. Avrupa pazarlarına yakınlı?ı ve uretim maliyetlerinin du?uk olması ulkeye bircok
do?rudan yabancı yatırımın
gelmesini sa?lamaktadır. Ayrıca, di?er Orta Avrupa ulkeleri gibi turizm cenneti olan Slovenya, turistik tesisleri ve kapasitesi ile bu sektorde de iddialı oldu?unu gostermektedir.
[112]
Balkan ulkeleri ce?itli uluslararası uyeliklere sahiptirler. Ulkelerden bir kısmı Avrupa Birli?i’ne (AB) uyedirler. Geri kalan ulkeler de uyelik tarihi bekleyenler, adaylar, muhtemel adaylar gibi statulere sahiptirler. Bunun yanında, gumruk statuleri, para alanları, NATO uyeli?i gibi duzlemler soz konusudur.
| Uyelik
|
Statu
|
Ulke(ler)
|
| Avrupa Birli?i
|
| Uye
|
Bulgaristan, Romanya, Slovenya, Yunanistan, Hırvatistan.
|
| Muzakerede
|
Arnavutluk,Karada?, Kuzey Makedonya, Sırbistan, Turkiye.
|
| Beklenen aday
|
yok.
|
| Muhtemel aday
|
Bosna-Hersek, Kosova.
|
| Gumruk birli?i uyesi
|
Turkiye.
|
| Euro Bolgesi
|
| € kullanan
|
Slovenya, Yunanistan.
|
| € kullanmayan
|
Bulgaristan (
Lev
), Romanya (
Ley
).
|
| AB uyesi olmadan € kullanan
|
Karada?, Kosova.
|
| Milli para birimi kullanan
|
|
Arnavutluk (
Lek
), Bosna-Hersek (
De?i?tirilebilir mark
), Hırvatistan (
Kuna
), Kuzey Makedonya (
Denar
), Sırbistan (
Dinar
).
|
| Schengen Bolgesi
|
| Uye
|
Slovenya, Yunanistan.
|
| Aday
|
Bulgaristan,Hırvatistan,Romanya.
|
| Orta Avrupa STA
|
| Uye
|
Arnavutluk, Bosna-Hersek, Karada?, Kosova, Kuzey Makedonya, Sırbistan.
|
| NATO
|
| Uye
|
Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan, Romanya, Slovenya, Turkiye, Yunanistan, Kuzey Makedonya, Karada?.
|
| Aday
|
Bosna-Hersek.
|
| Korumada
|
Kosova.
|
| Barı? ?cin Ortaklık
|
| Uye
|
Sırbistan.
|
D502 karayolu (
Hırvatistan
)
Belgrad
-
Ni?
otoyolu (
Sırbistan
)
Arnavutluk-Kosova Otoyolu
uzerindeki tunel (
Arnavutluk
)
Balkan ulkelerinin kendisine has co?rafi ozelliklerine ba?lı olarak turizm yapısı da de?i?kenlik gosterir. Bolgenin deniz kıyısı, duzluk ve gol alanları en cok yaz doneminde yo?undur.
Adriyatik
ve
Ege
muhitinde yer alan
Slovenya
,
Hırvatistan
,
Karada?
,
Arnavutluk
,
Yunanistan
ulkelerinin sahil yerleri yurt ici ve yurt dı?ı turizm etkinliklerinin merkez noktalarıdırlar. Deniz ve gol turizmi dı?ında, yine bolgenin ce?itli ulkelerinde da? turizmi de yaygındır. Bircok yerde geli?kin kı? turizmi alanları, kayak merkezleri vardır.
Bolge capında, ulkelerdeki telefon kulubeleri genellikle jetonlu telefonlardır. Posta servisi yeterlidir. ?leti?im imkanları Slovenya’da, di?er Balkan ulkelerinden daha iyi durumda. 220 volt AC 50 herz yapısına sahip iki delikli silindirik gecmeli priz, Balkanlar’ın tamamında standarttır. Turistler, seyahat guvenli?i acısından Arnavutluk, Kosova ve Makedonya’da catı?ma, hırsızlık ve halk karga?ası acısından dikkatli olmalıdırlar. Ayrıca, Slovenya ve Sırbistan’da guvenlik endi?esi yaratabilecek durumlar, siyasi konularda alınabilecek sert ve hassas tepkilere ili?kindir.
[116]
2000 yılı verilerine gore bolgedeki dokuz ulkede (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Karada?, Kosova, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan) 140.000 kilometreden fazla ana ve yan yol vardır. 1400 km civarı otoyol hattı mevcuttur. Oysa 1970 ve 1980’lerdeki geli?tirme calı?malarına kadar ulke a?ları oldukca engebeli idi ve onarım calı?malarında ciddi yı?ılmalar vardır.
[117]
Trafik yonu sa?dan ilerler.
Slovenya
ve
Sırbistan
genelindeki yol standardı ust duzeydedir.
Arnavutluk
ve
Kuzey Makedonya
’da belli merkezler arası yollar iyi ancak yol kalitesi yo?un kullanımdan oturu zayıflamaktadır.
[116]
Hırvatistan
kara ula?ımı bakımından orta-ust sayılabilecek bir seviyededir.
Yunanistan
’ın kara ula?ımı a?ı da geneli bakımından iyi sayılabilir. Kosova’da ana yollar dı?ındaki karayolları orta seviyededir. Son donemde yapımına ba?lanıp Kosova tarafındaki in?aatı halen devam eden
Arnavutluk-Kosova Otoyolu
, Balkanlar’ın bu kesimindeki kara ula?ımına buyuk rahatlık getirmi?tir. Projenin tamamlanmasıyla
Arnavutluk
’taki
Adriyatik
sahili yakınlarından
Kosova
iclerine kadar otoyol ula?ımı sa?lanacaktır. Ekim 2012 itibarıyla ula?ım Kosova ortasına (
Suvareka
yakınları) kadar sa?lanmı?tır.
Balkan sahasında demiryolu a?ı, 2000 yılında 25.000 km civarında bir uzunlu?a sahipti. Bu demiryolu hatlarının %17’si cift ?eritli, %40'ı elektrik tesisatlıdır. Yo?unluk, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Kuzey Makedonya’da du?uk fakat di?er sistemlerde Avrupa Birli?i ortalaması duzeyindedir. Yenileme calı?maları devam eden bolgede sinyalizasyon ve ileti?im teknolojilerinde bazı yenile?tirmeler olmu?tur.
[117]
Hırvatistan’ın buyuk limanlarından biri olan
Split Limanı
ve civarı
Yunanistan’ın Ege kıyısındaki
Selanik Uluslararası Havalimanı
Kavala
’da su kemeri onu (
Yunanistan
)
Sofya Havalimanı
Ulcinj
’de bir eski sokak (
Karada?
)
Avrupa
’nın ana ula?ım ve ta?ıma hatlarından olan
Tuna
, bolge ici gemi ta?ımacılı?ını domine eder.
Ren
-
Main
-
Tuna
kanalının 1990’ların ba?ında tamamlanması ile
Karadeniz
’den
Kuzey Denizi
’ne do?ru ula?ım sa?lanır olmu?tur. Ancak, ekonomik gerileyi? ve catı?maların sonucu olarak 2000 yılına kadarki son on yılda trafik, keskin bir du?u? ya?amı?tır. Nisan 1999’da Kosova’da ya?anan catı?ma sırasında, kilit konumdaki koprulerin tahrip edilmesi sebebiyle Tuna, gemi ta?ımacılı?ına kapanmı?tı.
[117]
Balkanlar’daki aktarım ve geci? limanları
Adriyatik
’in Hırvatistan kesiminde konumlanan
Rijeka
,
Zadar
,
Split
ve
Plo?e
; Karada? kesiminde
Bar
; Arnavutluk kesiminde
Dırac
limanlarıdır.
Karadeniz
kıyılarındaki ana liman sahaları ise Bulgaristan’da
Burgaz
ve
Varna
; Romanya’da
Kostence
.
Ege
kıyısındaki
Selanik
limanı, Yunanistan dı?ında, Kosova ve Makedonya icin de bir cıkı? limanıdır. Butun limanlar icin modernle?tirme ve geli?tirme gereklidir.
[117]
Balkan capında yaygın bir havalimanı a?ı var olup her ulkede uluslararası havalimanı mevcuttur. Havalimanlarında geli?tirilme ihtiyacı gorulur.
[117]
Bolgedeki bircok havalimanı icin geli?tirme calı?maları yapılmı?tır. Bunlardan birkacı Makedonya’da
Uskup
ve
Ohri
?ehirlerinde gercekle?tirilmi?tir.
Uskup Havalimanı
icin 2010 yılında Turkiye firması
TAV
tarafından ba?latılan yenileme 2011 yılında tamamlanmı?, havalimanı 8 Eylul 2011 tarihinde operasyonlara ba?lamı?tır.
[118]
Ohri Havalimanı
yenilemesi de Nisan 2011’de tamamlanmı?tır.
[119]
Kosova’daki
Pri?tine Uluslararası Havalimanı
da yenileme kapsamındadır.
Turk
-
Fransız
konsorsiyumu yuzde 90 Limak ve yuzde 10 Aeroport de Lyon ortaklı?ı, Mayıs 2010 tarihinde 20 yıl havalimanını i?letme sozle?mesi imzaladı. Yatırımların 2012 yılında tamamlanması ongoruluyor.
[120]
[121]
Yenileme calı?maları Makedonya ve Kosova dı?ındaki bircok ulkede de gorulur. Slovenya’da Ljubljana Havalimanı ticaret planına gore havalimanı 2017 yılına kadar geli?tirilecek. Bu calı?ma Haziran 2012’de ba?latılmı?tır.
[122]
Hırvatistan’daki
Zagreb Havalimanı
icin 11 Nisan 2012 tarihinde Aeroports de Paris ?irketi ile Hırvatistan Hukumeti arasında 30 yıllık kullanım anla?ması imzalandı.
[123]
Bosna-Hersek’teki
Saraybosna Uluslararası Havalimanı
’nda ba?layan geli?tirme calı?malarının 2013 yılında bitmesi planlanıyor.
[124]
Sırbistan’daki
Belgrad Nikola Tesla Havalimanı
modernizasyonu kapsamında ?ubat 2012’de calı?malar ba?latılmı?tır.
[125]
Turkiye’deki
Ataturk Havalimanı
’nda TAV Havalimanları, Dı? ve ?c Hatlar Terminali ile otoparkta yolculara sunulan konfor ile hizmet kalitesinde ve hava yollarına sa?lanan hizmette ivme yaratmak amacıyla ?ubat 2010’da da yeni bir geni?letme projesi gercekle?tirildi. ?stanbul Ataturk Havalimanı, mimarisi, yolcu akı? hızı ve sundu?u hizmet kalitesiyle sadece Turkiye'nin en buyuk havalimanı de?il, aynı zamanda tum Avrupa'da onemli havalimanlarından biri konumunda bulunuyor.
[126]
Euro
,
Kuna
,
De?i?tirilebilir mark
,
Dinar
,
Denar
,
Lek
,
Lev
,
Ley
bolgede kullanılan para birimleridir.
Balkan capındaki alı?veri?te giyim, el yapımı ve mucevherat, onde gelir. Ulke ici veya ulkeler arası kara ula?ımında otobus hatları vardır ve bunlar iyi durumdadırlar. Demiryolu ula?ımının kalitesi kesime gore de?i?iklik gosterir.
[116]
Balkanlar’ın cok kulturlu yapısının sonucu olarak bolgede ce?itli kultur ogeleri vardır. Bolge yemek ve pi?irme kulturu, ce?itli mutfakların birle?iminden olu?mu?tur. Yemek bolge genelinde ucuzdur. Bolgede su rezervleri iyi duzeydedir. Suların buyuk kısmı icilebilirdir ama paketlenmi? su satı?ı da yaygındır. Alkol kısıtlamaları yoktur. Bunun yanında Musluman nufusun ya?adı?ı kesimlerde alkole kar?ı tutum gorulebilir.
[116]
Balkanlar’da cok kulturlu yapı icerisinde, her kultur-dil dairesi icinde ce?itli edebi faaliyetler yapılmı? ve yapılmaya devam edilmektedir. Bu ?ekilde olu?turulan eserler, ilgili dilin edebiyat dunyası icinde yer almı?lardır. Bazı eserler ise, yazıldı?ı dilin dı?ında ba?ka bazı dillere de cevrilmi?,
Nobel Edebiyat Odulu
gibi oduller kazanmı?tır.
[127]
Bugunku Balkan edebiyatı, dil a?acının be? ayrı kolunda yer alan sekiz milli dil ile yazılır. Bu edebiyatı anlamada, Nikos Kazancakis’in “Zorba”sı, Ivo Andri?’in “Drina Koprusu” adlı me?hur eseri, Ya?ar Kemal’in “?nce Memed”i, Fahir ?z’in “An Anthology of Modern Turkish Short Stories” adlı antolojisi, Ismail Kadare’nin “
Kronike ne gur
” (Ta?taki Kronik) eseri, Aleksandros Kotzias’ın “Jaguar”ı, “An Anthology of Romanian Women Poets” (Adam J. Sorkin, Kurt W. Treptow) adlı antoloji, Elisaveta Bagryana’nın “Penelope of the Twentieth Century” eseri, Hristo Boycev’in “Albay Ku?’u yardımcı olabilir.
[128]
Mantık kurgusunu sempatik bir ?ekilde gosteren ‘
kulturel kav?ak
’, ‘
kopru
’ tabirleri Balkanlar icin edebiyatta en cok kullanılan
mecazların
ba?ında gelir. Soz konusu mecazlar, bolgeye bir kimlik verir. Balkan edebiyatını acıklamada “dil” olcut olarak koyulursa, hata kacınılmaz olur. Slav dilleri ve dil bilimi yani ‘Balkan dil birli?i’ icinde yer alan belirsiz konu?ur, okur veya edebiyatta yer alan ki?i ve Balkanlar’daki butun dillerde payla?ılan yuzlerce
Turkce alıntı kelimenin
dı?ında, Balkan dilleri bugun hala yanlı? yolda, yabancı ve zordur.
[129]
Balkan edebiyatı icinde yer alan bazı edebiyatcılar a?a?ıda belirtilmi?tir.
Arnavut edebiyatcılar:
Bo?nak edebiyatcılar:
Bulgar edebiyatcılar:
Hırvat edebiyatcılar:
Macar edebiyatcılar:
Sırp edebiyatcılar:
Sloven edebiyatcılar:
Turk edebiyatcılar:
Yunan edebiyatcılar:
Balkanlar’da cokca rastlanabilen calgı:
Akordeon
Yoresel et lezzetlerinden kebaplar
Balkan ulkelerinde yapılan muzi?in bolge icinde ortak ozellikleri vardır. Balkan muzikleri hareketli ve armoni zenginli?i acısından, farklı bir zevk verir. Buna, etnik bir muzik turu de denebilir. Balkanlar’ın hemen hemen tum ulkelerinde kula?a hitap eden melodiler cok benzer ve co?kuları da aynıdır. Balkan muzi?inde Rumeli Turk muzi?inin etkisi de vardır. Bunun gibi kucucuk etnik grupların renkliliklerini kattıkları koca bir olu?umdur. Dikkat edilirse, yeryuzunun uretti?i muzik birikimlerinin icinde kendini hemen belli eden, hem melodilerinin hem de bunları yorumlayı? bicimlerinin cok net karakteristikleri olan bir muzik gelene?idir. Bu ozel olu?umun temelinde kabaca, gecmi?i Hristiyanlık oncesi doneme denk gelen
Slav
gelene?iyle
Do?u Roma
ve
Osmanlı
’dan ogelerin bir bile?imi yer alır. Slav gelene?i, Yunan ogeleri ve Osmanlı ile Bizans’ı kapsayan Anadolu renkleri, ozgun bir etkile?im ile bugun Balkan muzi?i denilen zengin muzik birikimini olu?turmu?tur.
[130]
Balkan muzi?i, Turk kulturune cok yakındır. Yıllarca aynı topraklarda ya?andı?ı ve benzer kulturler payla?ıldı?ı Balkan ve Do?u Avrupa ulkelerinin oldu?u kadar, Turkiye’deki Cingenelerin de muzi?i budur. Balkanlar’daki muzik, Avrupa’nın geri kalanından epey farklılık gostermi?tir cunku Balkan halklarından hepsinin
Osmanlı ?mparatorlu?u
ile kulturel gecmi?i mevcuttur ve bu muzi?in en onemli ozelli?i karma?ık ritmidir.
[131]
Balkanlar’ın genelinde belli oranda ortaklıklara sahip bir mutfak kulturudur. Bu mutfak icinde Balkan ulkelerinin kendisine ait ozellikleri vardır ve
Akdeniz mutfa?ından
etkilenmi?tir.
[132]
Balkan yemek kulturu Turk, Yunan, ?talyan, Avusturyalı, Macar ve yerel yemek ve pi?irme kulturlerinin karı?ımıdır.
[116]
Kulturel kimli?in ortaya koyulmasında Balkan mutfa?ının ciddi bir form olabilece?i one surulmu?tur. Bu mutfakla ilgili iki goru? vardır: 1) Balkan bolgesinde yaygın ?ekilde payla?ılan bir beslenme yapısı vardır. 2) ?nsanlar benzer temel yiyecekleri tuketir. Alexander Kiossev’e gore Balkan kimli?inin varlı?ını ispat etmek icin en az iki yol var; ırk ozellikleri ve mutfak. Kiossev’e gore, Balkanlar’ın dı?ında bulunan bir Balkanlı, ba?ka bir Balkanlı ki?iyi yuz ozellikleri, yuruyu? tarzı ile genellikle tanır. Mutfak, bircok Balkanlı icin bir di?er payla?ılan ?eydir.
[132]
Balkanlar’da ya?amı? olan ve ya?ayan bircok millet, birbirleri ile de?i?en derecelerde etkile?im icinde olmu?lardır. Bu etkile?im ortak hayat, evlenme, goc, sava? gibi ce?itli olaylarla kurulmu? ve gunumuze gelmi?tir. Bolgede bircok millet ve bunların kulturel ozellikleri icinde bazı kulturler daha baskın olmu?lardır. Bolgede tarihten gunumuze dek Slav kulturu, Turk kulturu, Yunan kulturu a?ırlıklı yapılar olu?mu?tur. Balkan kulturu olarak da belirtilen bu kultur, belli ba?lı kulturlerin beraberli?inden, harmanından ortaya cıkmı?, bugune ula?mı?tır.
Kulturel etkile?imin temel ta?ıyıcısı olan dil, bolgedeki bircok millet uzerinde etkile?imi sa?lamı?tır. Bu kulturel etkile?imde Turkce,
Osmanlı ?mparatorlu?u
’nun bolgede idaresini kurdu?u 14. yuzyıldan itibaren merkezi bir yere sahiptir. Turkce, bolgedeki bircok dili etkilemi?tir.
[133]
Turkce, bugun ya?ayan dillerin en ya?lılarından biridir ve bu tarih derinli?i yanında mekanca da geni? bir co?rafyaya sahiptir. Turkcenin konu?ucuları, bu geni? tarih ve co?rafya diliminde bircok devlet kurmu?lar, kom?uluklarında yer alan kavimlerden bircok bilgi o?renmi?ler ve kom?ularına da bircok bilgi o?retmi?lerdir. Turklerin kom?ularına o?rettikleri ile kom?ularından o?rendikleri bilgilerin adları, Turkce ile ona kom?u olarak ya?ayan ba?ka diller arasında, oldukca zengin bir soz alı?veri?ine yol acmı?tır.
[133]
Balkanlar’da Miladın oncesindeki yıllardan ba?layıp ce?itli yo?unluklarla geli?en, Osmanlı devri ile beraber de kokle?en Turk ozellikleri, bugun Balkan Turkleri dı?ında, Balkanlar’da ya?ayan di?er halklarda da ce?itli ?ekillerde gorulmektedir. Turkcenin dı?ında, soz konusu Balkan dilinde kullanılacak kadar icselle?en Turkce yer adları, bu izlerden birisi sayılır. Balkanlar’da yerle?im birimleri ve yerlerin adlarının Turkce isimleri, 600 yıl civarındaki siyasi ve sosyal geli?imler olarak olu?mu?tur. Burada sozu edilen durum ise, Turkcede kullanılan ?ekillerden ba?ımsız olarak, ilgili dilde ya?ıyor olmasıdır.
Osmanlı ?mparatorlu?u
XX. yuzyıl ba?larında Balkanlar’daki topraklarını kaybetti. Bu donem sonrasında Balkanlar’ın muhtelif bolgelerinde ce?itli devletler kuruldu. Bu devletler, ilgili bolgede egemenli?i ele geciren milletin idaresi ?eklinde geli?mi?tir. Osmanlı egemenli?i sonrasında Balkanlar’da kurulan bu devletlerin yeni idareleri tarafından Osmanlı donemi toponimlerinin (yer adlarının) bir kısmı de?i?tirilmi?tir. Bu de?i?iklikler, her bolgede, egemenli?i ele geciren milletin dili veya kulturu yonunde olmu?tur. Boylece Balkanlar’da ya?ayan milletlerin dillerinde (Turkler dı?ında) de?i?tirilmi? yeni toponimler kullanıma girmi?, eski bilgi zamanla hafızalardan silinmi?tir. Sonucta yuzyıllarca kullanıldıktan sonra di?er milletlerce de?i?tirilen bu toponimler Turk dilinde kalmı?,
Osmanlı Turkcesinden
miras olarak
Turkiye Turkcesine
gelmi?tir.
[134]
Soz konusu
Balkan dilindeki ?ekilleri ile
yer adlarına ornek icin
Sırbistan
’da Ada,
Adakale
, Alibunar, Bor, Kula, Majdanpek, Novi Pazar, ?uprija, Surduk;
Makedonya
’da Demir Hisar, Demir Kapija, Kumanovo;
Bosna-Hersek
’te Sarajevo, Tuzla, Od?ak, ?ardak;
Hırvatistan
’da Bakar;
Arnavutluk
’ta Bayram Curri, Kepenek, Ahmetaj, Elbasan;
Bulgaristan
’da Harmanli, Kırcaali, Kazanlık, Kula, Pazardzik, Durankulak, Pamukci;
Karada?
’da Mahala, Virpazar, Kazanci, Timar, Han, Kula;
Kosova
’da Turkce dı?ındaki ?ekillerde Elezhan, Ferizaj, Mamusha;
Romanya
’da Teleorman, Baba Ana, Azaplar, Tuzla, Topalu, Saraiu, Techirghiol, Babadag, Be?tepe ?eklindedir.
Turk dili ile Macar dili etkile?iminde Turkcedeki Macarca alıntılar
varos
“?ehir” >
varo?
“?ehirlerin sur dı?ı mahallesi” gibi birkac kelimeyle sınırlıdır. Macarcadaki Turkce ogeler ise ce?itli donemlerde olmu?tur. 15. yuzyıla kadar Macarcaya gecen 485 kelime uzun uzun muzakere edilmi?tir. Macarcaya Osmanlı doneminde 1312 kelime yanında, 402 ?ahıs adı ve 224 yer adı bulunmaktadır. Rumencede 1700-3000 arası Turkce alıntı, Guney Slavlarının dillerinde (Sırp-Hırvatca) 8742 Turkce kelime alıntılandı?ı belirtilmi?tir. Bulgarcada en az 3500 Turkce alıntı vardır. Bulgarların yeni dili olan Bulgar Slavcasından Turkce
cete, gocuk, kulucka
gibi birkac soz gecmi?tir. Arnavutcadaki Turkce unsurları gosteren bir sozlukte varyantlarıyla birlikte 4078 madde yer alır. Olivera Ya?ar-Nasteva’nın Makedoncadaki Turkce unsurları de?i?ik yonleriyle inceleyen eserinde, 3089 Turkce soz yer almaktadır.
[135]
Yunanca ile Turkce etkile?iminde Turkcedeki Yunanca unsurların sayısı ce?itli yayınlarda 347-900 arasında belirtilmi?tir. Yunancadaki Turkce unsurların sayısı ise K. Kukkidis’e gore 3000 ve P. Georgidas’a gore 1968’dir.
[135]
 |
Wikimedia Commons'ta
Balkanlar
ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
|
- a.
^
“Balkan” sozunun dunya dillerindeki kullanımına dair bazı ornekler ?oyledir:
Almanca
: “Balkanhalbinsel”;
Arapca
: “???????” (
El Balkan
);
Arnavutca
: “Ballkan”;
Beyaz Rusca
: Балканск? па?востра? (
Balkanski pauvostrau
);
Bo?nakca
“Balkan”;
Bulgarca
: Балкански полуостров (
Balkanski poluostrov
);
Cekce
: “Balkan”;
Farsca
: “??????” (
Balkan
);
Felemenkce
: “Balkan”;
Fince
: “Balkan”;
Fransızca
: “Balkans”;
Hırvatca
: “Balkan”;
?ngilizce
: “Balkans”;
?rlandaca
: “Na Balcain”;
?spanyolca
: “Peninsula Balcanica”;
?talyanca
: “Balcani” ve “Penisola Balcanica”;
?svecce
: “Balkanhalvon”;
?zlandaca
: “Balkanskaginn”;
Katalanca
: “Balcans”;
Lehce
: “Bałkany”;
Letonca
: “Balk?nu pussala”;
Litvanca
: “Balkanai”;
Macarca
: “Balkannal” ve “Balkan-felsziget” (
Ayrıca “Delkelet-Europa”
);
Makedonca
: “Балкан” (
Balkan
);
Mo?olca
: “Балканы хойг” (
Balkanı Hoyg
);
Norvecce
: “Balkan”;
Portekizce
: “Balcas” ve “peninsula Balcanica”;
Portekizce (Brezilya)
: “Balcas” ve “peninsula Balcanica”;
Rumence
: “Balcani”;
Rusca
: “Балка?нский полуо?стров” (
Balkanskiy Poluostrov
);
Sırpca
: “Балкан” (
Balkan
);
Slovakca
“Balkansky polostrov“;
Slovence
: “Balkan”;
Takalotca
: “Balkan”;
Ukraynca
: “Балка?нський п?востр?в” (
Balkans’kiy pivostriv
);
Urduca
: “?????” (
Balkan
);
Vietnamca
: “Balkan”;
Yunanca
: “Βαλκ?νια” (
Balkania
).
- b.
^
Balkan co?rafyasının sınırları hakkındaki haritalardan birkacı:
Topo?rafik harita
,
Balkanlar’da topra?ı olan ulkeler haritası
. Bolgenin toplam yuzolcumu 504.884 km²’dir (bk. “Ulkeler”).
- c.
^
Hırvatistan’ın yuzolcumu bilgileri belirtilen a?a?ıdaki jupanlıklar (
?upanija
) ve belediyeler (
op?ina
) Balkanlar’ın sınırları icindedir. Tamamı kapsanan jupanlıklar:
?stra
(2.820 km²),
Primorje-Gorski
(3.582 km²),
Karlovac
(3.622 km²),
Lika-Senj
(5.350,5 km²),
Zadar
(3.642 km²),
?ibenik-Knin
(2.939 km²),
Split-Dalmacya
(4.534 km²),
Dubrovnik-Neretva
(1.783 km²). Jupanlık icinde kapsanan belediyeler: Sisak-Moslavina Jupanlı?ı’nda Donji Kukuruzari (114 km²), Dvor (504,9 km²), Gvozd (212,4), Hrvatska Dubica (131 km²), Lekenik (224,4 km²), Majur (66,72 km²), Martinska Ves (124,7 km²), Sunja (288,2 km²), Topusko (198,3 km²); Zagreb ?ehri icinde Novi Zagreb - Zapad (62,59 km²), Novi Zagreb - Istok (16,54 km²), Brezovica (127,39 km²); Zagreb Jupanlı?ı’nda Klin?a Sela (77,6 km²), Kra?i? (71,2 km²), Kravarsko (85 km²), Orle (57,6 km²), Pisarovina (145 km²), Pokupsko (122), Stupnik (24,87 km²), ?umberak (110 km²). Jupanlık ve belediye sınırları toplamı 31.009,91 km²’dir. Ulkenin toplam yuzolcumu 56.594 km²’dir ve mevcut 31.009,91 km², toplamın %54,8’ini (54,7936353) olu?turur.
- c.
^
Romanya’nın yuzolcumu bilgileri belirtilen a?a?ıdaki illeri (
jude?ul
) Balkanlar’ın sınırları icindedir.
Tulcea
(8.499 km²) ve
Kostence
(7.071 km²) illerinin toplam yuzolcumu 15.570 km²’dir. Ulkenin toplam yuzolcumu 238.391 km²’dir ve mevcut 15.570 km², toplamın %6,5’ini (6,53128683) olu?turur. Bu illerin toplam nufusu 971.643’tur. Soz konusu jupanlık ve belediyelerin toplam nufusu 1.725.656’dır.
- d.
^
Sırbistan’ın yuzolcumu bilgileri belirtilen a?a?ıdaki istatistiksel bolgeler (
statisti?ki region
) Balkanlar’ın sınırları icindedir. Belgrad ?ehri (3.227 km²), ?umadiya ve Batı Sırbistan (26.483 km²), Guney ve Do?u Sırbistan (26.255 km²) bolgelerinin toplam yuzolcumu 55.965 km²’dir. Ulkenin toplam yuzolcumu 77.474 km²’dir ve mevcut 55.965 km², toplamın %72,2’sini (72,2371376) olu?turur. Soz konusu istatistiksel bolgelerin toplam nufusu 5.207.777’dir.
- e.
^
Slovenya’nın yuzolcumu bilgileri belirtilen a?a?ıdaki istatistiksel bolgeler (
statisti?ni regija
) ve belediyeler (
ob?ina
) Balkanlar’ın sınırları icindedir. Obalno-kra?ka (1044 km²), Notranjsko-kra?ka (1456 km²), Guneydo?u Slovenya (2675 km²), Orta Slovenya’da Dobrepolje (94,9 km²), Ivan?na Gorica icinde Ambrus (5,67 km²), Veliki Korinj (7,1 km²), Mali Korinj (3,08 km²) Vi?nje (5,47 km²), Prim?a vas (2,25 km²), Brezovi Dol (4,56 km²), Bakrc (0,71 km²), Kamni Vrh pri Ambrusu (2,87 km²), Kal (5,39 km²), De?ja vas pri Zagradcu (2,51 km²), Grintivec (0,87 km²),, Ku?eljevac (2,42 km²), Laze nad Krko (1,75 km²), Malo Globoko (0,71 km²), Veliko Globoko (0,85 km²), Male Lese (0,93 km²), Podbukovje (3,62 km²), Krka (1,55 km²), Gradi?ek (1,56 km²); A?a?ı Sava’da Bre?ice icinde Pristava ob Krki (0,77 km²), Vrhovska vas (1,4 km²), Bu?e?a vas (1,21 km²), Gorenja Piro?ica (1, 79 km²), Dolenja Piro?ica (1,2 km²), Vinji Vrh (1,16 km²), Po?tena vas (0,58 km²), Brvi (0,38 km²), Stojanski Vrh (2,26 km²), Izvir (1,83 km²), Kamence (0,62 km²), ?edem (0,83 km²), Kra?ka vas (0,96 km²), Stankovo (0,6 km²), Velike Malence (4,08 km²), Mrzlava vas (2,13 km²), ?ate? ob Savi (5,44 km²), ?ejno (1,3 km²), Sobenja vas (1,4 km²), Globo?ice (2,61 km²), Mali Cirnik (1,26 km²), Dobeno (4,11 km²), Cerina (1,13 km²), Dvorce (0,61 km²), Prilipe (1,67 km²), Podgra?eno (0,47 km²), Cirnik (3,87 km²), Koritno (3,97 km²), Laze (0,65 km²), Ponikve (5,24 km²), Brezje pri Veliki Dolini (2,37 km²), Slovenska vas (2,05 km²), Peri??e (0,35 km²), Rajec (1,26 km²), Nova vas pri Mokricah (0,4 km²), Obre?je (2,54 km²), Velika Dolina (0,68 km²), Mala Dolina (0,31 km²), Gaj (0,55 km²), Ribnica (2 km²), Jesenice (1,29 km²); Kostanjevica na Krki (6,23 km²); Kr?ko icinde Slivje (0,72 km²), ?abek v Podbo?ju (0,43 km²), Podbo?je (1,46 km²), Dobrava ob Krki (1,58 km²), Stari Grad v Podbo?ju (1,47 km²), Dol (0,43 km²), Gradnje (1,91 km²), Mladje (1,32 km²), Brlog (0,58 km²), Pru?nja vas (1,26 km²), Planina v Podbo?ju (1,7 km²), Premagovce (3,58 km²), Brezovica v Podbo?ju (2,38 km²), Hrastek (1,05 km²), ?utna (1,67 km²), Selo (0,36 km²) alanlarının toplam yuzolcumu 5.421,14 km²’dir. Ulkenin toplam yuzolcumu 20.273 km²’dir ve mevcut 5.421,14 km², toplamın %26,7’sini (26,7406896) olu?turur. Soz konusu bolge ve belediyelerin toplam nufusu 299.644’tur.
- f.
^
Turkiye’nin yuzolcumu bilgileri belirtilen a?a?ıdaki illeri ve ilceleri Balkanlar’ın sınırları icindedir.
Edirne
(6.276 km²),
Kırklareli
(6.550 km²),
Tekirda?
(6.313 km²); Canakkale ili icinde
Gokceada
(286 km²),
Eceabat
(21,22 km²),
Gelibolu
(806 km²); ?stanbul ili icinde
Arnavutkoy
(506,48 km²),
Avcılar
(41,92 km²),
Ba?cılar
(22,4 km²),
Bahcelievler
(16,57 km²),
Bakırkoy
(29,65 km²),
Ba?ak?ehir
(104,48 km²),
Bayrampa?a
(9,5 km²),
Be?ikta?
(18,04 km²),
Beylikduzu
(37,74 km²),
Beyo?lu
(8,96 km²),
Buyukcekmece
(157,68 km²),
Catalca
(1.040,42 km²),
Esenler
(18,51 km²),
Esenyurt
(43,12 km²),
Eyupsultan
(228,14 km²),
Fatih
(15,93 km²),
Gaziosmanpa?a
(11,67 km²),
Gungoren
(7,17 km²),
Ka?ıthane
(14,83 km²),
Kucukcekmece
(37,51 km²),
Sarıyer
(151,26 km²),
Silivri
(869,51 km²),
Sultangazi
(36,24 km²),
?i?li
(34,98 km²),
Zeytinburnu
(11,31 km²) alanlarının toplam yuzolcumu 23.726,24 km²’dir. Ulkenin toplam yuzolcumu 783.562 km²’dir ve mevcut 23.726,24 km², toplamın %3’unu (3,02799778) olu?turur. Soz konusu il ve ilcelerin toplam nufusu 10.434.511’dir.
- g.
^
?talya’nın Balkan sınırları icinde bulunan Gorizia ili icindeki Monfalcone (20,5 km²), Ronchi dei Legionari (17 km²), Doberdo del Lago (26,9 km²), Staranzano (18,7 km²) ve Trieste ili (212 km²) alanlarının toplam yuzolcumu 295,1 km²’dir. Balkanlar’ın sınırları icindedir. Ulkenin toplam yuzolcumu 301.340 km²’dir ve mevcut 295,1 km², toplamın %0,1’ini (0,09792925) olu?turur. Soz konusu il ve belediyelerin toplam nufusu 285.414’tur.
- ?.
^
2008 yılından itibaren ba?ımsızlı?ını koruyan ve uluslararası tanınma sureci tamamlanmayan Kosova Cumhuriyeti, 11 Kasım 2012 tarihi itibarıyla 93
BM
uyesi ulke tarafından tanınmı?tır.
bk.
:
Tanınma Hk.
22 ?ubat 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
De facto
olarak Kosova Cumhuriyeti’dir. Sırbistan devleti
de jure
olarak kendi toprakları icinde saymaktadır.
- h.
^
Ivo Andri?’in etnik kimli?i acık de?ildir. “Yugoslav” ust kimli?iyle de belirtilen edebiyatcı icin Hırvat ve Sırp kimlikleri de kaydedilmi?tir.
- ^
a
b
?slam Ansiklopedisi (Turkiye Diyanet Vakfı), Cilt 5, s. 25.
- ^
a
b
?slam Ansiklopedisi (MEB), Cilt 2, s. 280-281.
- ^
Turk Dil Kurumu ? Buyuk Turkce Sozluk
9 Nisan 2010 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. "Balkanlar" sozu
- ^
Turk Dil Kurumu ? Buyuk Turkce Sozluk
13 Aralık 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. "Balkan" sozunun anlamları ve koken bilgisi
- ^
"Balkans."
7 Temmuz 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Online Etimology Dictionary. Eri?im: 14 Temmuz 2013
- ^
Binba?ı M.Nasrullah; Kola?ası M.Ru?di; Mulazım M.E?ref, Osmanlı Atlası - XX. Yuzyıl Ba?ları, (
Haz.: Ya?ar Ba?, Rahmi Tekin
), Osmanlı Ara?tırmaları Vakfı, ?stanbul 2003, s. 28-40.
- ^
?emseddin Sami, Kamus-ı Turki, Dersaadet, 1317, s. 275.
(Yeniden basımı: Eylul 1998, ?stanbul)
ISBN 975-316-007-0
- ^
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Turkiye Turkcesi Grameri, ?ekil Bilgisi, Turk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007, s. 257-258.
ISBN 975-16-1643-3
- ^
Turk Dil Kurumu
24 Mart 2010 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. "Rum" sozu
- ^
Barbara Jelavich, History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries, Cambridge University Press, Melbourne 1983, s.1.
9 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
ISBN 978-0-521-27458-6
(?ngilizce)
- ^
"Balkanlar"
7 Mart 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Co?rafya Dunyası
- ^
Илия Йовев. Колко е висок връх Мусала?
5 Temmuz 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(Bulgarca)
- ^
Encyclopaedia Britannica "Mount Olympus"
11 Eylul 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Europe Ultra-Prominences "99 Peaks with Prominence of 1,500 meters or greater" "Vikhren"
9 Haziran 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. peaklist.org
(?ngilizce)
- ^
Bindeshwar Pathak, Shiva Pratap Singh, Bindeshwar Pathak (2010).
Glimpses of Europe
. Gyan Publishing House. s. 691. 5 Temmuz 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 1 Aralık 2012
.
- ^
a
b
Flora and Fauna in the Balkan Peninsula
20 Nisan 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Europe
A Never-ending Journey
(?ngilizce)
- ^
Danube Delta
27 Ocak 2008 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. UNESCO
(?ngilizce)
- ^
Golija-Studenica
9 Mart 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. UNESCO resmi internet sitesi
(?ngilizce)
- ^
Albania "natural resources"
24 Aralık 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
CIA The World Factbook: Oil producers
19 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
"CIA ? The World Factbook"
. 17 Ocak 2010 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
21 Mart
2010
.
- ^
Bosnia and Herzegovina "natural resources"
15 Mart 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Bulgaria "natural resources"
3 ?ubat 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Croatia "natural resources"
4 Temmuz 2016 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Montenegro "natural resources"
12 Eylul 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Kosovo "natural resources"
6 Mart 2008 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Regions and territories: Kosovo, BBC News, 20.11.2009
14 ?ubat 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Macedonia "natural resources"
28 Ocak 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Romania "natural resources"
24 Eylul 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Serbia "natural resources"
24 Aralık 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Slovenia "natural resources"
21 Temmuz 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Turkey "natural resources"
20 Eylul 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Greece "natural resources"
25 A?ustos 2016 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
?talya Yuzolcumu
11 ?ubat 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
a
b
Arnavutluk Verileri
24 Aralık 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
a
b
"Censusi i Popullsise Dhe Banesave Ne Shqiperi, Rezultatet Paraprake (2016)"
. 16 Mart 2013 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
17 Ocak
2017
.
- ^
a
b
c
d
Agencija za statistiku
4 A?ustos 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Bosna Hersek Nufus Enstitusu 2016
- ^
a
b
Bulgaristan Yuzolcumu
3 ?ubat 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
a
b
"Eurostat "Bulgaristan Nufusu (1.1.2016)
"
"
. 21 A?ustos 2011 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
16 Mart
2010
.
- ^
a
b
Popis stanovni?tva, ku?anstava i stanova 2011
13 Kasım 2017 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Hırvatistan Devlet ?statistik Enstitusu
(Hırvatca)
- ^
a
b
Karada? Yuzolcumu
12 Eylul 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
a
b
Karada? Nufusu
20 Temmuz 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. 2016 Eurostat
- ^
a
b
Kosova Yuzolcumu Bilgisi
6 Mart 2008 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
a
b
2016 Nufus Bilgisi
20 Temmuz 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Kosova ?statistik Kurumu
Not:
2016 nufus sayımında Kosova'nın kuzey kesimindeki
Zubin Potok
,
Leposavic
,
Zvecan
ve
Mitrovica'nın kuzeyi
belediyeleri sayıma katılmamı?tır. Nufus rakamında bu belediyeler yoktur.
- ^
a
b
Makedonya Cumhuriyeti Dı?i?leri Bakanlı?ı
14 Kasım 2008 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. 2002 Bilgileri (2,022,547)
(Makedonca)
- ^
a
b
"Makedonya Temel Gostergeler" (01.01.2016)
20 Temmuz 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Makedonya Devlet ?statistik Enstitusu
(Makedonca)
- ^
Romanya Yuzolcumu
15 Mayıs 2020 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Romanya Cumhuriyeti Nufus Verileri
2 Eylul 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. 1 Ocak 2009
(Rumence)
- ^
Serbia
24 Aralık 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The World Factbook
(?ngilizce)
- ^
Попис Становништва, Дома?инстава и Станова у Републици Срби?и 2011, Први Резултати, s. 15.
25 Nisan 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Sırbistan Cumhuriyeti ?statistik Ofisi
(Sırpca)
- ^
Slovenya Yuzolcumu
16 Mayıs 2010 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Europa
(?ngilizce)
- ^
Population by groups and sex, Slovenia, 1 July 2012
13 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Slovenya Cumhuriyeti ?statistik Ofisi
(?ngilizce)
- ^
Turkiye Cumhuriyeti Yuzolcumu
- ^
Adrese Dayalı Nufus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı (2011)
4 A?ustos 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Turkiye ?statistik Kurumu
- ^
a
b
Yunanistan Yuzolcumu Bilgisi
29 Mart 2010 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Interkriti
(?ngilizce)
- ^
a
b
Yunanistan Nufus Bilgisi (1.1.2016)
20 Temmuz 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Eurostat
(?ngilizce)
- ^
Peter A. J. Attema, Gert-Jan L. M. Burgers, P. Martijn Van Leusen (2010).
Regional Pathways to Complexity: Settlement and Land-Use Dynamics in Early Italy from the Bronze Age to the Republican Period
(?ngilizce). Amsterdam University Press. ss. 235 sayfa. 5 Temmuz 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 1 Aralık 2012
.
- ^
George A. Christopoulos (1974).
Prehistory and protohistory, Volume 1
(?ngilizce). Pennsylvania State University Press. ss. 416 sayfa. 5 Temmuz 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 1 Aralık 2012
.
- ^
a
b
Greece and the Balkans (200 BC)
7 Aralık 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. TimeMaps
(?ngilizce)
- ^
a
b
c
d
e
?slam Ansiklopedisi (Turkiye Diyanet Vakfı), Cilt 5, s. 28-29.
- ^
Prof. Dr. ?brahim Kafeso?lu, Turk Milli Kulturu, Otuken Ne?riyat, ?stanbul 2003, s. 72-73.
ISBN 975-437-236-5
- ^
"Dienekes Antropoloji Blogu"
. 8 Ocak 2016 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
21 Ekim
2012
.
- ^
đorđe Jankovi?, The Slavs in the 6th century North Illyricum
23 Ocak 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Cambridge Medieval Encyclopedia, Volume II.
(?ngilizce)
- ^
Constantine Porphyrogennetos, (Editor: J. B. Bury), The Early History of the Slavonic Settlements in Dalmatia, Croatia, Serbia, De Administrando Imperio, Chapters 29-36, London 1920, s. vi.
17 Ekim 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
James Evans, Allan Stewart, The World of Late Antiquity, The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Publishing Group, 2005
1 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
ISBN 0-313-32582-0
(?ngilizce)
- ^
Alexander Sarantis, War and Diplomacy in Pannonia and the Northwest Balkans during the Reign of Justinian: The Gepid Threat and Imperial Responses, Dumbarton Oaks Papers (Washington, DC: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University), 2009, 63: s. 15-40.
19 Nisan 2016 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Andrew Louth, The Byzantine Empire in the Seventh Century, In Paul Fouracre and Rosamond McKitterick. The New Cambridge Medieval History (Volume I). Cambridge: Cambridge University Press, 2005
ISBN 0-521-36291-1
.
- ^
Μαρ?α Νυσταζοπουλου-Πελεκιδου, Συμβολ? ε?? τ?ν χρονολ?γησιν τ?ν ?βαρικ?ν κα? Σλαβικ?ν ?πιδρομ?ν ?π? Μαυρικ?ου (582-602) (μετ' ?πιμ?τρου περ? τ?ν Περσικ?ν πολ?μων)
27 Haziran 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(Yunanca)
- ^
John Haldon, Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture, Cambridge: Cambridge University Press, 1990
28 Ocak 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
ISBN 0-521-31917-X
.
(?ngilizce)
- ^
Stephen W. Reinert, Fragmentation (1204?1453), In Cyril Mango. The Oxford History of Byzantium. Oxford: Oxford University Press, 2002, s. 268, 270.
28 Ocak 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
ISBN 0-19-814098-3
.
(?ngilizce)
- ^
Prof. Dr. ?brahim Kafeso?lu, Turk Milli Kulturu, Otuken Ne?riyat, ?stanbul, 2003, s. 179-180.,
ISBN 975-437-236-5
- ^
Istvan Vasary, (Ceviren: Ali Cevat Akkoyunlu) Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Oncesi Balkanlar'da Do?ulu Askerler (1185-1365), YKY, ?stanbul 2008, s. 76-78.
ISBN 978-975-08-1310-8
- ^
Istvan Vasary, (Ceviren: Ali Cevat Akkoyunlu) Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Oncesi Balkanlar'da Do?ulu Askerler (1185-1365), YKY, ?stanbul 2008, s. 175.
ISBN 978-975-08-1310-8
- ^
a
b
Halil ?nalcık, “Turkler ve Balkanlar”, BAL-TAM Turkluk Bilgisi 3, Balkan Turkoloji Ara?tırmaları Merkezi, Prizren 2005, s. 20-21.
- ^
Halil ?nalcık, Devlet-i !Aliyye, Osmanlı ?mparatorlu?u Uzerine Ara?tırmalar-I, Klasik Donem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Geli?im, Turkiye ?? Bankası Kultur Yayınları, ?stanbul 2009, s. 49-53.
ISBN 978-9944-88-465-1
- ^
a
b
Halil ?nalcık, Devlet-i !Aliyye, Osmanlı ?mparatorlu?u Uzerine Ara?tırmalar-I, Klasik Donem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Geli?im, Turkiye ?? Bankası Kultur Yayınları, ?stanbul 2009, s. 64, 105-107.
ISBN 978-9944-88-465-1
- ^
a
b
Sacit Kutlu, Milliyetcilik ve Emperyalizm Yuzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, ?stanbul Bilgi Universitesi Yayınları, ?stanbul 2007, s. 3.
ISBN 975-6176-95-5
- ^
Middle Ages, Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003
(?ngilizce)
- ^
Робер Мантран, Истори?а Османског царства, Клио Београд 2002
(Sırpca)
- ^
Melissa Snell, The Forgotten Empire, About.com Guide
18 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Gabor Agoston, Treaty of Karlowitz, Encyclopedia of the Ottoman Empire, Infobase Publishing, 2010, s. 309-310.
ISBN 978-0816-06259-1
.
(?ngilizce)
- ^
a
b
Gail Warrander, Verena Knau, Kosovo, Edition 1, The Bradt Travel Guide, Bucks 2007, s. 7, 9.
ISBN 1 84162 199 4
ISBN 978 1 84162 199 9
(?ngilizce)
- ^
?brahim Artuc, Balkan Sava?ı, KASTA? Yayınları, ?stanbul 1988
ISBN 975-7639-04-4
- ^
Sacit Kutlu, Milliyetcilik ve Emperyalizm Yuzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, ?stanbul Bilgi Universitesi Yayınları, ?stanbul 2007, onsoz
ISBN 975-6176-95-5
- ^
20. Yuzyıldaki ?kincil Sava? ve Zulum
6 Mayıs 2009 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Tanıl Bora, Milliyetcili?in Provokasyonu, Birikim Yayınları, ?stanbul 1995, s. 71.
- ^
Alpaslan I?ıklı, Kuramlar Boyunca Ozyonetim ve Yugoslavya Deneyi, Alan Yayıncılık, ?stanbul 1983, s. 142-143.
- ^
Kosovathanksyou.com
22 ?ubat 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Kosova Cumhuriyeti'nin uluslararası tanınmasına dair internet sitesi
(?ngilizce)
- ^
Становништво, Према Старости И Полу (Општине у Срби?и, 2010)
9 Nisan 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Sırbistan ?statistik Enstitusu
(Sırpca)
Not:
2010 yılı Sırbistan resmi belgesinde, Arnavutlar, Bo?naklar, Goralılar gibi ?slam inancına mensup grupların yanında “Muslumanlar” (
Муслимани
) ba?lı?ı altında gosterilmi?tir.
bk.: Становништво, s. 60.
- ^
Thomas Goltz, Minority Within a Minority- For Ethnic Turks, Serbian War is Another Chapter in a 600 Year Old Story (05-20-99)
15 Mayıs 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Can Karpat, Kosovalı Turkler
4 Eylul 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Balkan ?ncileri
- ^
2002 nufus sayımı sonucları
8 Temmuz 2007 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Makedonya Cumhuriyeti Devlet ?statistik Enstitusu
(Makedonca)
(?ngilizce)
- ^
Fred Abrahams, A Threat to "Stability": Human Rights Violations in Macedonia, Human Rights Watch, 1996
ISBN 1564321703
- ^
Galina Oustinova-Stjepanovic, Religion and Politics of Sufi Turks in Macedonia A pre-field proposal, University College London, London 2008
14 Ekim 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
Languages of Greece: “Turkish”
19 Temmuz 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Ethnologue
- ^
"Doc.Dr. ?lker Alp, Batı Trakya Turkleri, Ataturk Ara?tırma Merkezi Dergisi, Sayı 33, Cilt: XI, Kasım 1995"
. 10 Aralık 2011 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 28 Eylul 2012
.
- ^
Bulgaristan nufusu
7 Haziran 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Население Болгарии
(Rusca)
- ^
2001 Bulgaristan 2001 nufus sayımı sonucları
27 Mayıs 2012 tarihinde
Archive.is
sitesinde
ar?ivlendi
Население към 01.03.2001 г. по области и етническа група
(Bulgarca)
- ^
Structura etno-demografic? pe arii geografice
19 Ocak 2019 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Etnokulturel Ce?itlilik Kaynak Merkezi
(Rumence)
- ^
Phinnemore 2006
, 157.
- ^
Constantin, Goschin & Dragusin 2008
, 59.
- ^
Ahmet Halaco?lu, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Turk Gocleri, Turk Tarih Kurumu, Ankara 1995
ISBN 975-16-0606-3
- ^
Nedim ?pek, Rumeli'den Anadolu'ya Turk Gocleri, Turk Tarih Kurumu, Ankara 1999
ISBN 9751605962
- ^
Prof. Dr. ?lker Alp, Pomak Turkleri (Kumanlar-Kıpcaklar), Trakya Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yayınları: 2008/2
- ^
Batı Trakya Turk Azınlı?ı
3 Eylul 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Turkiye Cumhuriyeti Dı?i?leri Bakanlı?ı resmi internet sitesi
- ^
http://www.nufusu.com/
19 Kasım 2016 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. 2016 Edirne Kırklareli Tekirda? tamamı ?stanbul Avrupa Yakası ve Canakkale Avrupa Yakası nufusunu icerir.
- ^
Romanya
Tulca ili
ve
Kostence ili
2011 nufusu
- ^
Robin Okey, Taming Balkan Nationalism, The Habsburg 'Civilizing Mission' in Bosnia 1878-1914, Oxford
20 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
ISBN13: 9780199213917 ISBN10: 0199213917
- ^
?slam Ansiklopedisi (Turkiye Diyanet Vakfı), Cilt 5, s. 27.
- ^
a
b
Report for Selected Countries and Subjects, IMF, 2009-2016
2 Temmuz 2018 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
a
b
c
d
e
f
g
h
i
Muzaffer Vatansever, Balkanların Ekonomik Potansiyeli: 20 Yıllık bir Evrim
28 Ocak 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Uluslararası Stratejik Ara?tırmalar Kurumu
- ^
Bulgaria’s economy: In a rough region
16 Ocak 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The Economist
(?ngilizce)
- ^
The world in figures: Greece
20 ?ubat 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The Economist
(?ngilizce)
- ^
Romania’s economy: Buckle up
12 Aralık 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. The Economist
(?ngilizce)
- ^
a
b
c
d
e
The Balkans
25 A?ustos 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. emta.org.au
(?ngilizce)
- ^
a
b
c
d
e
Jack Short, “Transport in the Balkan Region”
13 A?ustos 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. European Conference of Ministers of Transport, International Road Congress for South Eastern Europe (IRF), Sofia (Bulgaria), 18-20 September 2000
(?ngilizce)
- ^
Uskup Buyuk ?skender Havalimanı
20 Aralık 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. TAV Havalimanları
- ^
Ohri St. Paul The Apostle Havalimanı
16 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. TAV Havalimanları
- ^
“Limak, Pri?tine Havalimanı’nı yeniliyor”
[
olu/kırık ba?lantı
]
Limak
- ^
“?? dunyası: Pri?tine havaalanında trafik arttı”
16 Aralık 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. SETimes
- ^
We build for the future
27 Ekim 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Ljubljana Havalimanı resmi internet sitesi
(?ngilizce)
- ^
“Potpisan Ugovor o koncesiji za izgradnju i upravljanje Zra?nom lukom Zagreb”
1 Temmuz 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Hırvatistan Hukumeti resmi internet sitesi
(Hırvatca)
- ^
A new shopping experience in Sarajevo!
5 Kasım 2013 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Saraybosna Havalimanı Merkezi
(?ngilizce)
- ^
“Belgrade Airport overhaul in full force”
[
olu/kırık ba?lantı
]
EX-YU Aviation News
(?ngilizce)
- ^
?stanbul Ataturk Havalimanı
27 Kasım 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. TAV Havalimanları
- ^
Robert D. Kaplan, "A Reader's Guide to the Balkans". New York Times, (April 18, 1993)
(?ngilizce)
- ^
Christina Kotchemidova, Balkan Literature
[
olu/kırık ba?lantı
]
(?ngilizce)
- ^
Alexandra D. Ioannidou, "The quest for a modern Balkan literature", The Bridge
4 Temmuz 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
"Ersin Ka?if, "Balkan Muzi?i'ne Bir Bakı? ve Etnik Etkile?im", Yeniduzen, 24 Haziran 2004"
. 5 Ocak 2009 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 15 Kasım 2012
.
- ^
Balkan Folk Muzi?i
5 Mart 2016 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
. Alternation
- ^
a
b
Cristina Bradatan, “Cuisine and Cultural Identity in Balkans”, Anthropology of East Europe Review, Volume 21, Number 1, Pennsylvania State University, s. 43-47.
3 Temmuz 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(?ngilizce)
- ^
a
b
Gunay Karaa?ac, Turkce Verintiler Sozlu?u, Turk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008, LXXIV+957 s.
28 Kasım 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
ISBN 978-975-16-2021-7
- ^
Alpay ?gci, “Balkanlar’daki Yer Adları ve Bunların Turkce ?ekilleri”, V. Uluslararası Guneydo?u Avrupa Turkolojisi Sempozyumu, BAL-TAM / TDK, Prizren (13-16 Nisan 2011)
- ^
a
b
Gunay Karaa?ac, Turkce Verintiler Sozlu?u, Turk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2008, s. XXXI-LXVII.
28 Kasım 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
ISBN 978-975-16-2021-7
|
|---|
| Ulkeler
| | |
|---|
| Konular
| |
|---|
- *
Topraklarının bir kısmı Balkanlar’da olan ulke.
|