Bu madde, Vikipedi bicem el kitabına uygun de?ildir . Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli duzenleme yapılmadan bu ?ablon kaldırılmamalıdır. ( Kasım 2019 )

Bu maddedeki bilgilerin do?rulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli . Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geli?tirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız icerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir . Kaynak ara:   "Bakır"  ?  haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR ( Temmuz 2021 ) ( Bu ?ablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerekti?ini o?renin )

Bakır ( Cu )
H Periyodik tablo He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og     La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Temel ozellikleri
Atom numarası	29
Element serisi	Geci? metalleri
Grup , periyot , blok	b9 , 4 , d
Gorunu?	Metalik kahverengi-turuncu
Kutle numarası	63,546(3) [1] g/mol
Elektron dizilimi	Ar 4s 1 3d 10
Enerji seviyesi ba?ına Elektronlar	2, 8, 18, 1
CAS kayıt numarası	7440-50-8
Fiziksel Ozellikleri
Maddenin hali	katı
Yo?unluk	8,96 g/cm³
Sıvı haldeki yo?unlu?u	8,02 g/cm³
Ergime noktası	1357,77 ° K 1084,62 ° C
Kaynama noktası	2835 ° K 2562 ° C
Ergime ısısı	13,26 kJ/mol
Buharla?ma ısısı	300,4 kJ/mol
Isı kapasitesi	24,440 J/(mol·K)
Atom ozellikleri
Kristal yapısı	Kubik
Yukseltgenme seviyeleri	(2+), (1+)
Elektronegatifli?i	1,90 Pauling olce?i
?yonla?ma enerjisi	745,5 kJ/mol
Atom yarıcapı	132±4 pm
Atom yarıcapı (hes.)	145 pm
Kovalent yarıcapı	138 pm
Van der Waals yarıcapı	140 pm
Di?er ozellikleri
Elektrik direnci	16,78 nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik	401 W/(m·K)
Isıl genle?me	16,5 μm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı	3810 m/s (20 °C'de)
Mohs sertli?i	3,0
Vickers sertli?i	369 MPa
Brinell sertli?i	874 MPa

Bakır , Cu sembollu ve 29 atom sayılı bir kimyasal elementtir . Cok yuksek termal ve elektrik iletkenli?i olan yumu?ak, dovulebilir ve sunek bir metaldir. Yeni acı?a cıkmı? saf bakır yuzeyi pembemsi-turuncu renklidir . Bakır, ısı ve elektrik iletkeni olarak yapı malzemelerinde , ce?itli metal ala?ımların bile?iminde, som gumu? gibi kuyumculukta , kupronikel denizcilik donanımı ve madeni para yapımında ve konstantan yuk olcerlerde (?ngilizce: strain gauge) ve sıcaklık olcen termokupllarda kullanılır.

Bakır, do?ada do?rudan kullanılabilir metalik formda ( do?al metal ) olu?abilen birkac metalden biridir. Bakır cok erkenden, M.O. 8000'den itibaren birkac bolgede insanlı?ın kullanımına yol actı. Binlerce yıl sonra yakla?ık M.O. 5000'lerde sulfur cevherlerinden ergitme yapılan ilk metaldi; takriben M.O. 4000'lerde kalıpta ?ekle dokulen ilk metaldi; ve yakla?ık M.O. 3500'lerde bronz yapmak icin ba?ka bir metal , kalay ile bilerek ala?ımlanana ilk metaldi. ^[2]

Roma donemi 'nde, bakır esas olarak metalin adının kokeni olan Kıbrıs 'ta cıkarılmı?, "aes сyprium"dan (Kıbrıs metali), daha sonra сuprum (Latince) olarak de?i?tirilmi?tir. Coper ( Eski ingilizce ) ve copper bundan turetilmi?tir daha sonraki yazım ilk olarak 1530 civarında kullanılmı?tır. ^[3]

Yaygın olarak kar?ıla?ılan bile?ikler azurit , malakit ve turkuaz gibi minerallere sıklıkla mavi veya ye?il renkleri veren ve tarihte pigment olarak kullanılan bakır (II) tuzlarıdır.

Binalarda, genellikle catı kaplamada kullanılan bakır, ye?il bakır pası (?ngilizce: verdigris ) veya patina olu?turmak uzere oksitlenir. Bakır bazen dekoratif sanatta hem temel metal formunda hem de bile?iklerde pigment olarak kullanılır. Bakır bile?ikleri bakteriostatik etken maddeler , mantar olduruculer ve ah?ap koruyucular olarak kullanılır.

Bakır, solunum enzim kompleksi sitokrom C oksidaz temel bile?eni oldu?undan, eser diyet minerali olarak tum canlı organizmaları icin gereklidir. Yumu?akcalar ve kabuklularda bakır, kan pigmenti hemosiyanin bile?enidir, balıklarda ve di?er omurgalılarda bunun yerini demir-kompleksli hemoglobin alır. ?nsanlarda bakır esas olarak karaci?er, kas ve kemikte bulunur. ^[4] Yeti?kin vucudu, vucut a?ırlı?ının kilogramı ba?ına 1.4 ile 2.1 mg arasında bakır icerir. ^[5]

Bakır, 1B geci? grubunda yer alan kimyasal element . Bakır, dunyanın hemen hemen tum bolgelerinde bulunması nedeniyle geni? olcude uretiminin yapılabilmesi, elektri?i di?er butun metaller icinde gumu?ten sonra en iyi ileten metal olması ve endustriyel onemi yuksek olan pirinc , bronz gibi ala?ımlar yapması gibi nedenlerden oturu geni? bir kullanım alanına sahiptir. Simyacılar tarafından element Venus simgesi ile gosterilmi?tir.

2022 yılı itibarıyla Kuresel olcekte toplam bakır rezervi 890 milyon tondur. En cok bakır rezervine sahip ulkeler ?ili , Avustralya ve Peru 'dur.

Etimoloji [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkcede yer alan bakır kelimesi ise Eski Turkce bakır sozcu?unden evrilmi?tir ve tarihte gecti?i en eski kaynak olan ve 8. yuzyıla tarihlenen Yenisey Yazıtları 'nda, " bakırı buŋsız erti" (bakırı sınırsız idi) ?eklinde gecmektedir. ^[6]

Roma ?mparatorlu?u doneminde devletin temel bakır uretimi Kıbrıs 'tan (Latince adı Cyprus ) sa?landı?ı icin bu metale aes сyprium (Kıbrıs'ın metali) adı verilmi?, elementin co?u dildeki ismi de bu kelimeden turemi?tir. ^[7] Bakır kelimesi ?ngilizcede copper , Almancada Kupfer , Fransızcada cuivre ve Latincede cuprum ?ekli ile bulunur. Bir ba?ka goru?e ise metal adını Kıbrıs'tan de?il, Kıbrıs adını metalden almı?tır. ^[6]

Kullanım alanları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Elektrik ve elektronik sanayi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Termik (komur, fuel-oil, motorin, do?algaz, jeotermal), hidrolik ve nukleer gibi ce?itli enerjilerden yararlanılarak uretilen elektrik enerjisi, genelde uzun mesafelere iletilir; ?ehir ve koy gibi yerle?im bolgelerine, sanayi tesislerine da?ıtılır ve buralarda tuketilir.

Cıplak iletkenler, baralar, yalıtılmı? hava hattı ve yeraltı guc kabloları ve ek malzemeleri elektrik enerjisi iletim ve da?ıtımının ba?lıca elemanlarıdır. Yakın zamana kadar, elektrik enerji iletim ve da?ıtımında, bakır, uygun ozellikleri nedeni ile bu alandaki ana iletken malzemesi olmu?tu. Bakır, yuksek elektrik gecirgenli?i, i?lenebilme ve mekaniksel ozellikleri iyi olan bir metaldir. Bakır, gumu?ten sonra en iyi iletken metaldir.

?n?aat sanayii [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bakır, in?aatlarda beton, kiri? ve yuzeylerin guclendirilmesinde kullanılır.

Kuyumculuk [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bakır,dunyada cok bulunan bir madde oldu?u icin takı yapımında da kullanılır.

Sınıflandırma [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Hidrotermal orijine sahip, emprenye olmu? bakır yatakları. Bunlara porfir yataklar da denmektedir. 1970 yılı itibarıyla Dunya uretiminin yakla?ık %50'si bu ce?it yataklardan elde edilmi?tir. Bu tip yataklara ABD , ?ili , Peru ve Kanada 'da rastlanmaktadır.
• Sedimenter yapıdaki maden yatakları. Kalker veya dolomit mineralleri icinde bulunurlar. Daha ziyade Orta Afrika’da rastlanır. Dunya bakır uretiminin %17'si bu yataklardan sa?lanır.
• Sıvı magma asıllı maden yatakları. Bakır ile birlikte co?u zaman nikel de ta?ırlar. Bunlara volkanik-sedimenter yataklar da denir. Dunya’nın bircok ulkesinde, ozellikle Kanada, Avustralya ve pek cok Avrupa ulkesinde rastlanılır. ^[8]

Uretim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Rezervler ve fiyatlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bakır en az 10,000 yıldır kullanılmaktadır ancak ?imdiye kadar cıkarılan ve ergitme yapılan tum bakırın %95'inden fazlası 1900'den beri ^[9] ve yarısından fazlası da son 24 yılda cıkarıldı. Pek cok do?al kaynakta oldu?u gibi, Dunya'daki toplam bakır miktarı cok buyuk ve yerkabu?unun en ust kilometresinde yakla?ık 10 ¹⁴ tonla bakırın mevcut cıkarma hızıyla yakla?ık 5 milyon yıl de?erindedir. Ancak, bu rezervlerin yalnızca cok kucuk bir kısmı gunumuz fiyatları ve teknolojileri ile ekonomik olarak uygulanabilir durumdadır. Madencilik icin mevcut bakır rezervlerinin tahminleri, buyume oranı gibi temel varsayımlara ba?lı olarak 25 ila 60 yıl arasında de?i?ir. ^[10]

Geri donu?um, modern dunyada onemli bir bakır kayna?ıdır. ^[9] Bu ve di?er faktorler nedeniyle, bakır uretimi ve arzının gelece?i, zirve petrol 'e benzer zirve bakır kavramı da dahil olmak uzere pek cok tartı?manın konusudur.

Bakırın fiyatı tarihsel olarak istikrarsız oldu, ^[11] ve fiyatı Haziran 1999'da 60 yılın en du?uk seviyesi olan 0.60 ABD$/lb (1.32 ABD$/kg) seviyesinden Mayıs 2006'da pound ba?ına 3.75$'a (8.27$/kg) yukseldi. ?ubat 2007'de 2.40$/lb (5.29$/kg)'a du?tu ardından Nisan 2007'de 3.50$/lb (7.71$/kg)'a yeniden yukseldi. ^[12] 2009 yılının ?ubat ayında, zayıflayan kuresel talep ve emtia fiyatlarında bir onceki yılın en yuksek seviyelerinden bu yana ya?anan keskin du?u?, bakır fiyatlarını 1.51$/lb (3.32$/kg) seviyesinde bıraktı.. ^[13] Eylul 2010 ile ?ubat 2011 arasında, bakırın fiyatı metrik ton ba?ına 5,000 Sterlin'den metrik ton ba?ına 6,250 Sterlin'e yukseldi. ^[14]

Yontemler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Cevherlerdeki bakır konsantrasyonu ortalama sadece %0.6'dır ve co?u ticari cevher sulfit, ozellikle kalkopirit (CuFeS ₂ ), bornit (Cu ₅ FeS ₄ ) ve daha az oranda kovellit (CuS) ve kalkosittir (Cu ₂ S). ^[15] Tersine, polimetalik nodullerdeki ortalama bakır konsantrasyonu %1.3'te tahmin edilir. Bu nodullerde bulunan di?er metallerin yanı sıra bakırı cıkarma yontemleri arasında sulfurik lic (?ngilizce:sulphuric leaching), ergitme ve Cuprion i?leminin uygulaması vardır. ^{[16] [17]} Kara cevherlerinde bulunan mineraller icin, ezilmi? cevherlerden kopuk flotasyon veya biyolic ile %10-15 bakır seviyesine kadar konsantre edilirler. ^[18] Bu malzemenin izabe icinde silika ile ısıtılması, demirin co?unu curuf olarak uzakla?tırır. ??lem, demir sulfurleri oksitlere donu?turmenin daha kolay olmasından yararlanır, bu da daha sonra silika ile reaksiyona girerek ısıtılmı? kutlenin uzerinde yuzen silikat curufu olu?turur. Sonucta Cu ₂ S'den olu?an "bakır mat", tum sulfurleri oksitlere donu?turmek icin kavrulmu? olur: ^[15]

2 Cu ₂ S + 3 O ₂ → 2 Cu ₂ O + 2 SO ₂

Bakır oksit, ısıtıldı?ında "kabarcıklı" bakıra donu?turulur:

2 Cu ₂ O → 4 Cu + O ₂

Sudbury mat i?lemi, sulfurun sadece yarısını okside donu?turdu ve daha sonra bu oksidi, sulfurun geri kalanını oksit olarak cıkarmak icin kullandı. Daha sonra elektrolitik olarak rafine edildi ve icerdi?i platin ve altın icin anot camuru kullanıldı. Bu adım, bakır oksitlerin bakır metale nispeten kolay indirgenmesini kullanır. Do?al gaz , kalan oksijenin co?unu cıkarmak icin kabarcık boyunca uflenir ve saf bakır uretmek icin elde edilen malzeme uzerinde elektro arıtma gercekle?tirilir: ^[19]

Cu ²⁺ + 2 e ^? → Cu

Bakır, ce?itli piro, hidro ve elektrometalurjik metotların kullanılmasıyla cevherlerinden saf olarak uretilmektedir. Pirometalurjik metotlar, sulfurlu, oksitli ve nabit bakır cevherlerine, hidrometalurjik metotlar ise du?uk tenorlu oksitli bakır cevherlerine uygulanır. Elektrometalurji metotları da yukarıdaki yontemlerin son kademesi olarak her ikisine de uygulanır. Boylece, pirometalurji metotlarıyla elde edilen saf olmayan bakır, elektrolitik arıtmaya tabi tutularak saf katot bakıra cevrilir. Benzer ?ekilde hidrometalurjik yollarla sulu cozeltiye alınan bakır, elektrokazanım yoluyla katotta saf olarak toplanabilmektedir. Dunya bakır uretiminin %80’i sulfurlu cevherlerden yapılır.

Bir elektrolit ile temas halinde bulunan elektrotlara dı?arıdan bir elektromotor kuvvet uygulayarak kimyasal bir reaksiyonun gercekle?tirilmesi ?eklinde tanımlanan elektroliz elektrokimyasal olayın tersidir. Burada elektrik enerjisi yardımıyla kimyasal reaksiyonlar gercekle?tirilir. Elektroliz hucreleri bir elektrolit ile temas halinde bulunan iki veya daha fazla elektrottan olu?ur ve elektrotlar bir do?ru akım kayna?ına ba?lıdır. Ba?lantı anotun pozitif katotun negatif yuklenece?i ?ekildedir. Yani elektrot dı?ında elektronlar anottan katota elektrolit icinde ise katottan anota do?ru akarlar. Devreye akım verildi?inde cozeltideki negatif yukler pozitif kutup olan anota, pozitif yukler ise negatif kutup olan katoda yonelirler.

Elektroliz i?leminde meydana gelen olaylar anodik ve katodik tepkimeler olup bunlar anotta yukseltgenme ( oksidasyon ), katotta ise indirgenme ( reduksiyon ) ?eklindedir. Genel olarak uc ce?it elektroliz vardır. Bunlar rafinasyon, indirgenme ve ergimi? tuz elektrolizidir. Rafinasyon elektrolizi cozunebilir anotlarla yapılan elektroliz i?lemine en guzel ornektir. Rafinasyon elektrolizinde anot ve katot aynı metalden olu?tukları icin parcalanma voltajı teorik olarak sıfırdır. Uygulanan hucre voltajı bu nedenle sadece elektrolitin direncinin biraz ustunde olmalıdır. Rafinasyon elektrolizini tarif edecek toplam bir reaksiyon anlamsızdır.

Cu ²⁺ + 2e ^- → Cu     E° = 0.34 V (anot)

Cu → Cu ²⁺ + 2e ^-     E° = ${\displaystyle -}$ 0.34 V (katot)

Anotta olu?an bir kısım bakır iyonları disproporsiyonla?ır. Burada olu?an bakır toz halinde anot yuzeyinde ve yuzeyden ayrılarak banyonun dibinde anot camurunda birikir. Pb, Sn, Sb ve Bi anodik olarak cozunurler fakat elektrolit icinde olu?turdukları bile?ikler nedeniyle ?lam ?eklinde yuzerler ve mekanik olarak katot kirlili?i yaratabilirlerse de genelde cokerler ve anot camuru icinde birikirler. Anodik olarak cozumlendirilemeyen Au, Ag ve Pt gibi elementler anodun yenilmesine paralel olarak anottan ayrılıp banyo dibine inerler ve burada anot camuru icinde birikirler. Ortalama olarak Au, Ag, Se, Te ve Pb %98 oranında, Sb %60 civarında anot camuruna gecer. Anot bile?imindeki nikelin %5’i cozunmez ve bakır-nikel karı?ık kristali halinde anot camuruna gecer. Aynı ?ekilde 3 Cu ₂ O·4NiO·Sb ₂ O ₅ 'de buyuk oranda cozunmeden anot camuruna gider. Ucuncu grup metaller de bakırla karı?ık kristal halinde bulunurlar ve anodik cozunme potansiyeli bakıra yakındır. Ancak bu metaller cozunseler bile daha sonra sementasyon sonucu anot camuruna giderler. Orne?in, gumu?:

Cu + 2 Ag ⁺ = Cu ²⁺ + Ag

Dorduncu grupta yer alan metallerden Se ve Te’un Cu ₂ S ve Cu ₂ Te halinde anot bakırında bulundu?u ve cozunmeden direkt anot camuruna gecti?i kabul edilir. Kalay ise bakırla intermetalik bile?ik olmasına ra?men tamamen cozunur, ancak CuSO ₄ ’lı cozeltilerde cozunurlu?u cok az oldu?undan a?a?ıdaki tepkime uyarınca hidroliz olarak anot camuruna gecer:

Sn ⁴⁺ + 2H ₂ O = SnO ₂ + 4H ⁺

Kur?un direkt olarak cozunmeyen PbSO ₄ olu?turarak anot yuzeyinde kalır. Anot bakırı fazla miktarda kur?un icerirse olu?an PbSO ₄ yuzeyi tamamen kaplayarak anodun pasifle?mesine neden olur.

Rafinasyon ve indirgenme elektrolizleri arasındaki temel fark anot tepkimeleridir. Rafinasyon elektrolizinde anot olarak kullanılan malzeme oksitlenip cozeltiye gecerken, indirgenme elektrolizinde cozunmeyen anotlar kullanılır. Cozunmeyen anotların indirgenme elektrolizindeki gorevi iletkenli?i sa?lamaktır ve yuzeyinde oksijen cıkı?ı meydana gelir.

Oksitli bakır cevherlerin do?rudan, di?erlerinin bir on i?lemden sonra veya bakteriler yardımıyla cozumlendirilmesi sonucu de?i?en derisimlerde elde edilen sulfatlı cozeltilerden bakırın kazanılmasında uygulanan yontemlerden bir tanesi de indirgenme elektrolizidir. indirgenme elektrolizinde katot ve anot reaksiyonu ise ?u ?ekildedir:

Cu ²⁺ + 2e ^- = Cu     E° = 0.34 V

2H ₂ O = O ₂ + 4 H ⁺ + 4e ^-     E° = 1.229 V

?ndirgenme elektrolizinde satılabilir kalitede katodik bakır uretimi elektrolitteki bakır deri?imi litresinde 15 g civarına ininceye kadar mumkundur. 15 g'dan 8 g'a kadar olan deri?imlerde yine satılabilir fakat toz veya sunger halde bakır uretilebilmektedir. Bu satılabilirlik sunger bakırın anot fırınında i?lenece?i acısından gecerlidir.

Bir elektroliz olayında elektrolizin hangi ?artlarda nasıl gercekle?ece?i, hangi tip anot ve katotlara nasıl tepki verece?i, uygun sıcaklık, akım ?iddeti ve gerilim de?erlerinin neler olaca?ı bazı parametrelere ba?lıdır. Bu parametrelerden bir tanesi polarizasyondur. Elektrolizi gercekle?tirmek icin gerekli olan potansiyel teorik olandan daha yuksek olmak zorundadır. Teorik de?er ile pratikte uygulanan de?er arsındaki fark fazla voltaj adını alır. Elektrolizde katotta indirgenmeyi gercekle?tirmek icin bu fazla voltaj de?erlerini a?mak gerekir ve sisteme verilmesi gereken fazla voltajların tumu polarizasyon adını alır.

Anot ve katot polarizasyon toplamına parcalanma voltajı da denir. Di?er bir deyi?le elektrolizin gercekle?mesi icin sisteme verilmesi gereken en du?uk potansiyel de?eridir.

Bu de?er en az indirgenecek iyonun EMK de?erine e?ittir.

Termodinamik hucre potansiyelinin uygulanması ile bir elektroliz i?leminin gercekle?meyece?i sisteme bazı fazla voltajların da verilmesi gerekti?i yukarıdaki acıklamalarda belirtilmi?tir. Bu fazla voltajlara ilaveten devredeki direncleri a?abilecek ilave voltaja da ihtiyac vardır. Bu direnclerin ba?ında anot -katot arasındaki elektrolitin direnci gelir. Elektrolitin direnci R, akım I olarak alınırsa Ohm kanunu gere?ince uygulanacak potansiyel I*R buyuklu?undedir. Elektroliz esnasında ula?ılması gereken hucre voltajı, tum fazla voltajlar, parcalanma voltajı ve direncten kaynaklanan potansiyel du?u?lerin toplamına e?ittir.

Bir elektroliz olayında kullanılan elektrik enerjisi ile yapılan kimyasal i? arasındaki ili?kiler Faraday Kanunu ile belirlenir.

${\displaystyle m={A\times I\times h\times t \over {z\times 96500}}}$

m : indirgenen metal miktarı (g)

A : indirgenen metalin mol a?ırlı?ı

I : devreden gecen akım (A)

t : zaman (s)

h : akım verimi (%)

z : elektron sayısı

96500 : Faraday sabiti

Parcalanma Voltajı, elektrolizin gercekle?ebilmesi icin, yani orne?in bakır iyonlarının katodda toplanabilmesi icin gereken en du?uk potansiyeldir ve anotla kato polarizasyonlarının toplamına e?ittir.

Ohm kanunu gere?ince kablo ba?lantılarında ve elektrot-kablo temas noktalarında, sistemden gecen akım miktarı ile do?ru orantılı olarak direnc ortaya cıkar, bu direnc potansiyel du?u?lerine yol acar. Elektroliz sırasında ula?ılması gereken hucre potansiyeli bunların toplamına e?ittir.

U _H = U _Z + h _T + I*R

U _H  : hucre potansiyeli (V)

U _Z  : parcalanma potansiyeli (V)

h _T  : tum fazla voltajlar (V) (deri?im, aktivasyon, difuzyon, kristalizasyon vb.)

I : akım (A)

R : elektrolit direnci (ohm)

Voltaj arttıkca akım yo?unlu?u da artmakta fakat belli bir noktadan sonra voltajın artması akım yo?unlu?unda hicbir de?i?ikli?e sebep olmamaktadır ve bu akım de?erine limit akım denmektedir. Limit akım uygulanabilecek maksimum akımdır. Genellikle limit akımın ucte biri de?erinde calı?ılmaktadır. Rafinasyon elektrolizinde aynı bir cozeltiye temas halinde olan aynı bir metal hem anotta hem katotta bulundu?undan, hucrenin elektromotor kuvveti pratik olarak sıfırdır, yani potansiyel farkı olu?maz. Elektroliz sırasında indirgenecek metal iyonlarının cozeltinin ic taraflarından katot yuzeyine gelmeleri difuzyon, konveksiyon ve migrasyon yolu ile gercekle?ir. Katotun hemen yakınında metal iyonlarınca fakirle?mi? bir bolge olu?ur. Buna " difuzyon tabakası " (Nernst diffusion layer) denmektedir. Bu tabaka kalınlı?ı elektrolizdeki akım ?iddetine ba?lı olmayıp, hucre potansiyelini arttırmak suretiyle akım yukseltildi?inde faz sınırındaki deri?im du?mektedir.

Bakır standartları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Blister bakır: %97-98 saflıktadır. Fe, S, Au, Ag, Se, Te ve Ni icerir.
• Elektrolitik bakır: %99,9 saflıkta olması istenir.
• Ate?te rafine edilmi? bakır: %99,9 saflıkta olması istenir.
• OFHC (Oxygen-Free High Conductivity, oksijensiz yuksek iletkenlikte) bakır: %99,99 saflıkta olması istenir.

Canlı bilimleriyle ili?kisi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Askorbit asit , oksidaz , tirosinaz , laktoz ve monoamin oksidaz gibi yukseltgeyici enzimlerin bir parcası olarak bircok bitki ve hayvanda cok az miktarda bulunan bakır, bunların sa?lıklı ya?amı icin gereklidir. Bakır, bu proteinlerde , oksijen , kukurt ya da azot atomları iceren ba?lanma bolgelerinde sıkıca ba?lanır.

?nsanların normal beslenme rejimi her gun 2?5 mg arasında bakır gerektirir. Kalıtımsal protein seruloplazmin (kan plazmasında bulunan bir protein) eksikli?i a?a?ı yukarı butun dokularda, ozellikle beyin ve karaci?erde bakır miktarının artmasıyla birlikte geli?ir.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bakır kendi ba?ına do?ada saf olarak metal formunda var olabildi?inden oturu pek cok eski medeniyet tarafından bilinmi?tir. Bakırın ilk kullanımı MO 9000'de Orta Do?u'da gozlemlenmi?tir. ^[20] Kuzey Irak'ta MO 8700'e tarihlenen bakır bir kolye bulunmu?tur. ^[21] Bakırın ilk ba?larda ısıtılmadan so?uk olarak i?lendi?i, daha sonralarda tavlandı?ı , izabelendi?i ve son olarak eritilerek dokuldu?u du?unulmektedir. Tum bu dort farklı yontem de Guneydo?u Anadolu'da Neolitik Devir'in ba?ladı?ı MO 7500'lerde aynı anda tespit edilmi?tir. ^[22]

Bakır izabesi farklı bolgelerde birbirinden ba?ımsız olarak ortaya cıkmı?tır. Cin'de MO 2800'de, Orta Amerika'da MS 600'de, Batı Afrika'da ise MS 9. veya 10. yuzyıllarda ortaya cıktı?ı du?unulmektedir. ^[23] Hassas dokum yonteminin Guneydo?u Asya'da MO 4500-4000 civarında bulundu?u ortaya konmu?tur. ^[20] MO 3200-3300'de ya?amı? Otzi 'nin %99,7 saflıkta bakır iceren bir balta ba?ına sahip oldu?u tespit edilmi?tir. Otzi'nin sacında bulunan yuksek arsenik miktarı, bireyin bakır izabesiyle ili?kili oldu?unu gostermektedir. ^[24] Bakırın izabesinin di?er metallerin i?lenmesinin, ozellikle de demir izabesinin onunu actı?ı one surulmektedir. ^[24]

Onemli bakır mineralleri ve icerikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mineral	Formul	%Cu	%Fe	%S	%As	%Sb
Nabit Bakır	Cu	99,9	00,1
Sulfurler
Kalkozit	Cu 2 S	79,8		20,1
Kovellin	CuS	66,5		33,5
Kalkopirit	CuFeS 2	34,6	30,5	34,9
Bornit	Cu 5 FeS 4	63,3	11,1	25,6
Oksitler
Kuprit	Cu 2 O	88,8
Tenorit	CuO	79,9
Malahit	CuCO 3 ·Cu(OH) 2	57,5
Azurit	2CuCO 3 ·Cu(OH) 2	55,3
Krisokol	CuSiO 3 ·2H 2 O	36,2
Kalkantit	CuSO 4 ·5H 2 O	25,5
Brokantit	CuSO 4 ·3Cu(OH) 2	56,2
Atakamit	CuCl 2 ·3Cu(OH) 2	59,5
Kronkit	CuSO 4 ·Na 2 SO 4 ·3Cu(OH) 2	42,8
Di?erleri
Enargit	Cu 3 AsS 4	48,4		32,6	19,0
Famatinit	Cu 3 SbS 4	43,3		29,1		27,6
Tetrahedrit	Cu 3 SbS 3	46,7		23,5		29,8
Tenantit	CuAs 3	52,7		26,6	20,7

Ek resimler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 
  Kalkopirit minerali.
• 
  Azurit minerali.
• 
  Kalkozit minerali.
• 
  Kuprit minerali.
• 
  Bornit minerali.
• 
  Enargit minerali.

Kulturel onemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kur'an'da [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Suleyman’ın emrine de sabahleyin bir aylık, ak?amleyin bir aylık yol almakta olan ruzgarı verdik. Onun icin bakır madenini eritip akıttık. Cinlerden de rabbinin izniyle onun maiyetinde calı?anlar vardı. Onlardan kim buyru?umuzdan sapsa, ona yakıcı ate?in azabını tattırırdık.

?  Sebe Suresi 12. Ayet (34:12) ^[25]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Periyodik tablo
• Wilson hastalı?ı

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Wikimedia Commons 'ta Bakır ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur.