Antroposen , insano?lunun Dunya'ya olan etkisinin en ust duzeylere cıktı?ı Sanayi Devrimi ’nden bugune olan surec ve devam edecek bu duruma ?nsan Ca?ı da denen doneme verilen isim. Cunku Dunya artık geri dondurulmesi cok zor bir surece girmi?tir. Yani bir anlamda insanlık onceleri Dunya'dan etkilenirken bu etkile?imi Dunya uzerinde baskın hale gelmi?tir. Nitekim Dunya'nın tarihsel surecine baktı?ımızda milyon yıllarla ifade edilirken Antroposen’in son uc yuzyıllık bir surece tekabul etti?ini gormemiz gercekten de muthi? bir de?i?imin var oldu?unun gostergesidir. Antroposen’in yeni bir ca? olarak nitelendirilmesi bilim insanlarına gore Dunya'nın geri dondurulemez bir de?i?ime girdi?i savıdır.

Bazı bilim insanları Holosen Devri'nin sona erdi?ini ve Antroposen olarak adlandırılan yeni bir devre de girdi?imizi soylemi?lerdir. Artan insan nufusu ve ekonomik geli?melerin global ortamsal etkilerinin dramatik olarak Yerkure yuzeyine ta?ındı?ı zaman olarak kabul edilir (1800 yılların ba?langıcı). Son zamanlarda insan sebepli global ortamsal de?i?imler icin bir informal metafor olarak kullanılıyor olmasına ra?men, cok sayıda bilim insanı Antroposen'in yeni bir "resmi" jeolojik devir olarak tanınmasının bir gereklilik oldu?unu du?unurler. ^[1]

Tarihsel surecte [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Antroposen teriminden ilk defa Stoppani 1873 yılında insanların dunya ekolojisi uzerinde giderek artan etkisine de?inerek, “Antroposen Ca?ı" deyimini ortaya atmı?tır. ^[2] Bu onerisi gormezden gelinmi? ve unutulmu?tur. Ancak, Stoppani'nin olumunden 99 yıl sonra, 1990 yılında Paul Crutzen yeni jeolojik donemin adının atropozoik olmasını yeniden onermi?tir.

2002’de Nature dergisindeki makalesiyle Antroposen terimini literature sokan Crutzen’e gore Antroposen; icinde bulundu?umuz jeolojik devir olan Holosen’den cıkmakta oldu?una ve bu cıkı?ının buyuk olcekte insan etkileri sebebiyle; yani insanın kuresel capta belirleyici gucu olan, biyolojik, kimyasal ve jeolojik bir aktor haline gelmesi sebebiyle gercekle?ti?ini one suren doneme denk du?uyordu. ^[3]

Antroposen'de insan etkisi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Biyoce?itlilik [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dunya'nın ilk olu?umundan bugune kadar bircok canlı turu yok olmu?tur. Bunda iklimsel de?i?iklikler, yerin ic yapısının faaliyetleri (volkanizma, deprem vb.) etkili olmu?tur. Daha sonraları insanın dunya sahnesine cıkması ve ya?amını devam ettirmek icin beslendi?i ve tehlikeli gordu?u bircok canlı turunun yok olmasına sebep olmu?tur. Bu surec gunumuze dek artarak devam etmi?tir. Antroposen doneminde ise yeryuzunun bircok alanı da insano?lundan nasibini almı?tır. ^[4]

?klim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dunyamız Kuvaterner boyunca bircok buzul ve buzularası donem ya?amı?tır. Son buzul ca?ı gunumuzden 11 bin yıl once sona ermi? ve Holosen'in ba?langıcıyla birlikte halen buzul arası bir donem icerisindeyiz. Bu donemde insanlar iklimin elveri?li olması sayesinde hem nufus olarak co?aldı, hem de dunyamızın bircok ke?fedilmemi? yerlerine da?ılı? sergilediler. Antroposen devrinin ba?lamasıyla dunyamızın karbondioksit yayılımı artmı?tır. Bu durum dunyamızın giderek ısınan bir surece sahip olmasına neden olmu?tur. ^[4]

Bolgesel ve kuresel iklim uzerindeki insan etkisi modern endustriyel donem ile birlikte ba?lamadı. ?nsanların binlerce yıldır geni? alanlarda cevresel de?i?ime yol actıkları konusunda guclu deliller vardır. Ate? kullanımı ve evcille?tirilmi? hayvanlar ile marjinal alanların a?ırı otlatılması bitki miktarı ve da?ılımını azalttı. ?nsanlar, arazi ortusunu de?i?tirerek, yuzey ruzgarları ve atmosferdeki karbon molekulu miktarı gibi onemli iklimsel faktorleri de?i?tirdiler. Son donem astronomlardan Carl Sagan insan kaynaklı iklim de?i?imlerinin bu yonu uzerine yorum yaparken ?oyle dedi "Sadece modern zaman insanlarının iklimi de?i?tirebildikleri konusundaki hakim goru?un aksine, insan turunun ate?in icadından beri iklim uzerinde buyuk ve devam edegelen bir etkiye sahip olması olasılı?ının yuksek oldu?una inanıyorum". ^[5]

Jeomorfoloji [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yeryuzunun ?ekillenmesinde etkili olan olayları ve yuzey ?ekillerinin ozelliklerini inceleyen bilim dalına jeomorfoloji denir. Ba?ka bir ifade ile yeryuzu ?ekillerinin olu?umunda etkili olan ic ve dı? kuvvetler, bunların yeryuzunun ?ekillenmesi uzerindeki onemi, jeomorfolojinin ilgilendi?i ana konudur. Bunları inceleyen bilim insanına veya uzmana jemorfolog denir.

Jeoloji acık alanda (do?ada) yapılan, yapılması gereken bir bilim olarak algılanır. Jeolojinin buyuk bir bolumu arazide yurutulen olcumler, gozlemler ve deneylere dayanır. Jeolojik ara?tırmalar saha calı?malarının yanı sıra, bircok temel i?levin anla?ılmasına olanak sa?layan Dunya'nın ce?itli malzemelerinin ara?tırıldı?ı laboratuvarlarda da yapılır. Ayrıca karma?ık bilgisayar modellerinin geli?imi, gezegenimizin karma?ık sistemlerinin co?unun taklit edilerek incelenmesine olanak verir. Jeoloji co?u zaman fizik, kimya ve biyoloji bilgisi ile ilkelerinin anla?ılması ve uygulanmasına ihtiyac duymaktadır. Jeoloji, icinde bulundu?umuz yer ve do?al Dunya'ya ait bilgimizi arttırmaya u?ra?an bilimdir. ^[6]

Jeolojik devreler (zaman aralıkları) on milyonlarca yıla yayılsa da yazının ba?ında da bahsetti?imiz gibi jeolojik olcekte kısa zaman dilimleridir.Tum jeolojik zamanların, devrelerin, devirlerin ve ca?ların tanımlanmasında tortul tabakalar arasındaki de?i?imler (orne?in ortaya cıkan ya da ortadan kaybolan fosiller) goz onune alınmı?tır. ^[4] Ancak Antroposen’de durum tamamen farklıdır. Cunku e?er ?u an ya?adı?ımız devrenin Antroposen olarak adlandırılması kabul edilirse, Antroposen kayac kayıtları henuz tamamlanmamı? bir devre olacaktır. ^[3]

Antroposen'de zamansal kavram [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kuvaterner’e ait bir devre olarak kabul edilmesi halinde, Antroposen’in ne zaman ba?ladı?ı ya da ba?layaca?ı hakkında Crutzen, Antroposen’in 18. yuzyılın sonlarına do?ru karbondioksit duzeylerinin kesintisiz bir yukseli?e gecti?i donemde ba?ladı?ını soyluyor. ^[3]

Erken Antroposen goru?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Virginia Universitesi 'nden paleoiklim uzman William Ruddiman 8 bin yıl kadar once tarımın icat edilmesiyle Antroposen'i ba?lattı?ımızı belirtiyor. Bu goru? insanların tarımsal faaliyete geci?lerinin yeryuzunu etkiledi?i savıdır. Bu goru?e destek olarak insanlar o donemden ba?layarak tarım alanları ve ormanları tahrip etmi?ler, bazı hayvan turlerinin yok olmasına neden olmu?lardır. ^[3]

Antik Ca? goru?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bazı bilim insanları ise yeryuzunde Antroposen'in ba?langıcını buyuk uygarlıkların kurulmasıyla ba?ladı?ını savunmu?lardır. Onlara gore buyuk toplumların dunyayı daha hızlı ve sistemli bir ?ekilde etkileyebildi?inden yeryuzunde buyuk uygarlıkların ba?langıcını kabul etmi?lerdir. ^[4]

Avrupa’nın Amerika’da Kolonile?mesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Maslin ve Lewis, Antroposen'in ba?langıcının, Avrupalıların Amerika'ya geli?iyle ili?kili karbondioksit seviyelerinde bir cukur olan Orbis Spike ile tarihlendirilmesi gerekti?ini savunuyorlar. Kuresel karbondioksit seviyeleri 1610'a ula?arak, buyuk oranda Amerika'daki ormanın yeniden buyumesinden dolayı, milyon ba?ına 285 parcanın altına indi. Bu durum buyuk olasılıkla tarım arazilerini terk eden yerli halktan kaynaklanmı?tır. Maslin ve Lewis icin Orbis Spike, yeni bir jeolojik donemin ba?langıcını tanımlamak icin kullanılan bir tur i?aret olan GSSP'yi temsil eder. Ayrıca Antroposen'i Avrupalılar'ın gelmesiyle de ili?kilendirdi?ini de soyluyorlar. ^[7]

Sanayi Devrimi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Aralarındaki en yaygın ve desteklenen goru?tur. Bilim insanları sanayi devriminde ortaya konan teknolojik geli?me ve fosil yakıt kullanımının dunyamızı cok hızlı bir ?ekilde etkiledi?i goru?udur. Fosil yakıt kullanımı ve do?al ve kaynakların hızla tuketimi dunyamızın daha fazla CO2 salınımına, sera gazlarına ve kuresel ısınmaya sebep olmu?tur. ^[3]

Sanayi, ham maddeleri i?lenmi? hale sokup de?erlendirmeye yarayan i?lem ve aracların tumu olarak tanımlanır, Gunumuz modern sanayisi uzun bir gecmi?e ve her yonu ile ce?itli icat ve ara?tırmaların sonucuna dayanır. Ba?langıcta toplayıcılıkla gecimini sa?layan insan, Neolitik donemde yerle?ik hayata gecmesiyle birlikte ilk olarak tarımsal ve hayvansal urunleri i?lemeye ba?lamı? ve cevresindeki ce?itli imalathanelerde ham maddeleri i?lenmi? urunler haline getirmeye calı?mı?tır. ?nsan, yakla?ık 7000-8000 yıllık birikimini kullanarak, ba?langıcta Batı Avrupa ve ozellikle ?ngiltere'de ba?layan yeni bir devre ve doneme girmi?tir. Bu doneme " Sanayi Devrimi " denir. Dunya capında de?i?meye neden olan bu devrimde insan,kendi gucu dı?ında oncelikle buhar enerjisini kullanarak makineleri calı?tırmı?; daha sonra bu enerjiye petrol ve elektri?i dahil ederek fabrikalar kurmaya ba?lamı?tır. Bu fabrikalarda ce?itli ham maddeler kısa surede i?lenerek, kitle haline de uretim ba?lamı? ve dunya olcusunde ula?ım araclarının geli?mesi ile de sanayi malları ticareti artmı?tır

Bu geli?meler, insan hayatında da onemi de?i?imlere neden olmu?; ?ehir yerle?meleri artmaya ba?lamı? ve sanayinin ilerledi?i yorelerde eskiye oranla a?ırı nufus toplanması meydana gelmi?tir. Ba?ka bir anlatımla esas ?ehirle?me ve ozellikle metropollerin kurulması, sanayi devrimi ile birlikte gundeme gelmi?tir. 1990'lı yılların ba?ından itibaren bilgisayarların devreye girmesi, her alanda hızlı bir de?i?ime yol acmı?tır

Kısaca sanayile?me, bir ulkede ya da yerle?menin ekonomik ve sosyal yapısında cok onemli de?i?imlere meydana getiren bir surectir. Ancak bu surecte, milyonlarca insanın beslenmesi, korunması, barınması, giyinmesi, ce?itli aletlerin yapımı ve di?er ihtiyaclarının sa?lanması mumkun olmaktadır. Sanayi faaliyetlerine hemen daima yuksek nufus yo?unlu?u, yuksek ya?am duzey, buyuk miktarda enerji tuketimi, duzenli ve buyuk ta?ıma gucu olan ula?ım sistemleri, buyuk olcude tuketim ve son olarak da siyasal ve askeri guc e?lik etmektedir.

Sanayi devrimi ile birlikte gunumuzde cevre sorunu olarak adlandırılan ve insan sa?lı?ını, hayatını hayatını tehdit eden sorunlar da gundeme gelmi?tir. Bunların ba?ında, asit ya?murları ile nukleer, hava, su ve toprak kirlili?i gelmektedir
^[8]

Buyuk Hızlanma [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mayıs 2019'da Antroposen Calı?ma Grubu'nun (AWG) 29 uyesi, 20. yuzyılın ortalarında donem icin bir ba?langıc tarihi onermi?, zira bu donemde "hızla artan bir insan nufusunun sanayi uretiminin hızını, tarım kimyasallarının kullanımını ve di?er insan faaliyetlerini arttırmı?tır. Aynı zamanda, ilk atom bombası patlamaları dunyayı tortulara ve buzullara gomulmu? radyoaktif enkazlarla kirleterek jeolojik zamanın bir parcası haline getirmi?tir." Panele gore resmi ba?langıc tarihi, ya 1945 yılında bomba patlamaları nedeniyle atmosfere bırakılan radyonuklidlerle ya da 1963 yılında yapılan Sınırlı Nukleer Test Yasa?ı Anla?ması ile aynı tarihe denk gelmi?tir. ^[4]

Sosyal Bilimler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Antroposen kavramına Felsefe, Edebiyat ve Sanat gibi Sosyal Bilimler'le de yakla?ılmı?tır. Bilimsel dunyada, ozel dergi sayıları, konferanslar ve disiplin raporları ile ilgi konusu olmu?tur. Antroposen, ona e?lik eden zaman olce?i ve ekolojik cıkarımlar, olum ve medeniyetin sonu, hafıza ve ar?ivler, humanist soru?turmanın kapsamı ve yontemleri ve duygusal tepkiler hakkında sorular sorar. Aynı zamanda ideolojik bir yapı olarak ele?tirilmi?tir. Bazı cevre ara?tırmacıları "Kapitalosenin" tarihsel olarak daha uygun bir terim oldu?unu ileri surmektedir. ^[4]

Populer Kultur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Populer kulturun fiziki cevreden bazı a?ır talepleri vardır. Bu, rekreasyon alanında bile gecerlidir. II. Dunya Sava?ı'ndan beri i?ten arta kalan bo? zaman ve bununla ba?lantılı rekreasyon faaliyetlerinde ABD, Kanada, Avrupa ulkeleri, Japonya ve ba?ka geli?mi? ulke ve bolgelerde buyuk artı?lar olmu?tur. Artık bo? zamanın buyuk bir kısmı ?ehirlerin dı?ında yer alan bazı mekan tuketici faaliyetlere harcanmaktadır. ?nsan eli de?memi? "vah?i do?al alanlar" a son ceyrek yuzyılda talep cok artmı?tır ve bu artı? sona erecek gibi gorunmemektedir

Kulturun kendisi maddi de?ildir. Kultur, entelektuel ve soyut oldu?u icin, maddile?tirilemez. Ama madde kulturel olabilir; gorulebilir ve dokunulabilir olan ?eyler, kullanımları, ?ekilleri, dokuları, maddeleri, renkleriyle kultureldir . Maddi kultur denilen bu kulturun icine, yalnızca onlarla sınırlı olmadı?ı unutulmaksızın; binalar, anıtlar, giysiler, mobilyalar, mezar ta?ları, ta?ıma aracları, muzik aletleri, oyuncaklar, yemek yeme ve pi?irme aracları, kozmetikler, silahlar, tapınaklar, ciftlikler, ciftlik planları, yerle?me kalıpları ve dekoratif e?yalar gib cok ce?itli ?eyler girer. Maddi kultur, kulturun yuksek derecede anlatımıdır. Maddi kultur birikimi kalkınmada sureklili?in tabanını olu?turur. E?er her nesil kendi toplumsal sermayesini kendisi yaratmak, kendi aletlerini kendisi uretmek zorunda kalsaydı toplumsal-teknolojik birikim olmayacak, ya?am standartlarımız cok daha du?uk duzeyde kalmaya mahkum olacaktı.

Populer kultur durmadan de?i?en, esas olarak da ?ehirsel alanlarda ya?ayan; buyuk, turde? olmayan nufus gruplarına dayanan bir kultur turudur. Bu tur kulturde fabrikalarda makineler tarafından kitlesel uretim yapılırken, para ekonomisi de egemen durumdadır. Bireyler arasındaki ili?kiler halk toplumlarınkinden daha fazla sayıda fakat daha az ki?isel olurken, aile yapısı da daha zayıftır. ?nsanlar daha hareketli, cevreye ve yere daha az ba?lıdır. ?? bolumunde farklıla?ma, son derece uzmanla?mı? "uzmanla?mı?" ve "i?ler" bu tur toplumun ya?amını kazanma yollarını olu?turmakta ve insanlara i?lerinden sonra onemli miktarda bo? zaman kalmaktadır. Polis, ordu ve mahkemeler gibi guvenlik denetleme kurumları duzenin sa?lanmasında ailenin ve dini kurumların yerini almaktadır. E?er populer kulturun tek bir ayırt edici ozelli?i vardır denirse, bu da de?i?im dir. De?i?im o kadar guclu bir faktordur ki, bazı kimselerin ona uyum sa?laması mumkun olamaz ve bunlar de?i?imi daha cok "gelecek korkusu" terimiyle acıklanan bir guvensizlik olarak algılar. ^[9]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]