?brahim ?inasi

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
?inasi
Do?um 5 A?ustos 1826
?stanbul , Osmanlı ?mparatorlu?u
Olum 13 Eylul 1871 (45 ya?ında)
?stanbul , Osmanlı ?mparatorlu?u
Meslek ?air, tiyatro yazarı, gazeteci
Milliyet Turk
Donem 19. yuzyıl
Tur Tiyatro , ?iir

?brahim ?inasi ( Osmanlıca :  ??????? ????? ) (5 A?ustos 1826, ?stanbul ? 13 Eylul 1871, ?stanbul), Turk gazeteci, yayımcı, ?air ve oyun yazarı. [1]

Turk toplumunda Tanzimat ’ın ilanı ile ba?layan batılıla?ma surecinin ilk ve en onemli yazarlarındandır. Turk toplumunu batı tarzındaki ?iirle tanı?tıran ve tiyatro, makale gibi Batılı edebi turlerin ilk orneklerini veren ?inasi yenilikci fikirleri ve edebiyat sahasındaki calı?malarıyla kendi doneminin aydınlarını etkilemi? onemli bir isimdir.

Geni? halk kitlelerini e?itmek icin gazeteyi bir arac olarak goren ?inasi, ilk Turkce ozel gazete olan Tercuman-ı Ahval 'i Agah Efendi ile birlikte cıkardıktan sonra matbaa kurup Tasvir-i Efkar adlı gazeteyi cıkarmı?; tefrika, abone gibi kavramları ulkenin gazetecilik ya?amına getirmi?tir. Sanatcı tiyatroyu da e?itime katkı sa?lamak uzere bir arac olarak de?erlendirdi ve ilk Turkce tiyatro olan ?air Evlenmesi 'ni kaleme aldı ancak bu tiyatro sahnelenemedi. Tasvir-i Efkar Matbaası'nda kendi ekonomik sermayesiyle matbaacılık, yayımcılık yaptı; bastı?ı eserlerle kultur hayatına katkı sa?ladı. Hayatının son yıllarını Osmanlıca lugat hazırlamaya adamı?tır.

Hayatı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?stanbul’un Cihangir semtinde dunyaya geldi. Do?um tarihi tam olarak bilinmez. Farklı kaynaklarda 1824, 1826 veya 1827 yıllarında do?du?una ili?kin bilgi vardır.Mustafa Nihat Ozon, Omer Faruk Akun, Ahmet Rasim, Ali Canip Yontem gibi ara?tırmacı ve yazarlar do?um yılı olarak 1824'u esas alırlar fakat yakın dostu ve ara?tırmacı yazar Ebuzziya Tevfik do?um yılının 1826 oldu?unu dile getirmi?tir. Bazı ara?tırmacılar do?um yılı bile belli olmayan ?inasi icin 5 A?ustos 1826 tarihini verseler de belgeyle sabit olmadı?ından bu tarihin do?rulu?u kesin olmaktan uzaktır. Bununla birlikte bugun sahip olunan belge niteli?indeki iki kayna?a gore do?um yılının 1826 oldu?u tahmin edilmektedir. [2]

Babası, topcu yuzba?ı Mehmet A?a , annesi ise Esma Hanım' dı. [3] 1828'de babası Yuzba?ı Mehmet Bey'in Rusya ile yapılan sava?ta ?umnu 'da ?ehit du?mesiyle henuz iki ya?ındayken yetim kaldı. [4]

Cocuklu?u yokluk icinde gecti. 1832'de Mahalle Mektebi'ne girdi. [5] ?lko?retimini Mahalle Sıbyan Mektebi'nde ve Feyziye Okulu'nda tamamladı.

Memuriyet hayatı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Memuriyet hayatının on be? ya?ından once ba?ladı?ı tahmin edilir. [6] Annesi Tophane Mu?irli?i’nde binba?ı rutbesiyle gorevli bir ki?iyle evlenince uvey babası tarafından Tophane Mu?iriyeti Mektubi Kalemi'ne katip adayı olarak girmesi sa?landı. [6] Burada gorevli memurlardan ?brahim Efendi'den Arapca ve Farsca o?rendi. Aynı kalemde gorevli eski adı Chateauneuf olan Re?at Bey'den Fransızca dersi aldı. Bu gorevindeki calı?kanlı?ı ve ba?arısı nedeniyle, once memurluk sonra hulefalık derecesine yukseltildi.

Tophane Mu?iriyeti’ne verdi?i bir dilekce uzerine 1849'da maliye alanında e?itim alması icin devlet tarafından Paris'e gonderildi. Mustafa Re?id Pa?a tarafından maliye e?itimine yonlendirildi. [6] ancak edebiyat ve dil konularındaki calı?malarını surdurdu. Oryantalist De Sacy Ailesi ile dostluk kurdu. Ernest Renan 'la tanı?tı, Alphonse de Lamartine 'in toplantılarını izledi. Oryantalist Pavet de Courteille'e calı?malarında yardım etti. Unlu dilbilimci Paul Emile Littre ile tanı?tı. Durub-ı Emsal-i Osmaniyye (Osmanlı darb-ı meselleri-atasozleri) adlı eseri hazırladı (1863’te basılmı?tır). Bu eserde Turkce atasozlerini Farsca ve Arapca kar?ılıkları ile kar?ıla?tırdı; varsa Fransızca benzerlerini ilave etti. [7] 1851'de Societe Asiatique'e uye secildi. Buraya Kemal Efendi’den (Mart 1850) sonra uye olan ikinci Turk’tur. [6]

1854'te Paris donu?unde bir sure Tophane Kalemi'nde calı?tı. Daha sonra Meclis-i Maarif Uyeli?i'ne atandı. Kimi kaynaklara gore Encumen-i Dani? 'te de gorev yapmı?tır. Koruyucusu Sadrazam Mustafa Re?it Pa?a ’nın gorevinden ayrılması uzerine Meclis-i Maarif uyeli?inden cıkarıldı. Gorevinden uzakla?tırılmasına sebep olarak memuriyete ve rutbesine yakı?mayacak davranı?larda bulunması ve hatta sakalını tıra? etmesi gosterilmektedir. [6] Re?it Pa?a , 1857'de yeniden sadrazam olunca, ?inasi de eski gorevine dondu. 1858’de Mustafa Re?it Pa?a’nın olumunden sonra Yusuf Kamil Pa?a ’nın koruyuculu?unu kazandı .

1858-1859 yılları icinde ?inasi’nin Tiryal Sultan’ın sarayından Navekter Hanım’la evlendi?i, ilk kitabı " Tercume-i Manzume "’yi yayınladı?ı ve Kuleli Olayı diye bilinen Sultan Abdulmecid ’e kar?ı duzenlenmi? bir suikast olayına adının karı?tı?ı bilinmektedir. [6]

1862’den itibaren cıkardı?ı Tasvir-i Efkar adlı gazetesinde siyasi otoriteyi rahatsız edecek bazı hicivleri ve genellikle ele?tirici tutumu yuzunden do?rudan Sultan Abdulaziz ’in iradesiyle 4 Temmuz 1863’te Meclis-i Maarif’teki i?ine son verilerek memuriyetten ihrac edilmi?tir. [6]

Gazetecili?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tercuman-i Ahval [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1860'ta Agah Efendi ile birlikte Tercuman-ı Ahval Gazetesi'ni cıkararak gazetecili?e ba?ladı. Bu gazete ile birlikte ilk ozel Turk gazetesi yayın hayatına girmi? oldu. ?inasi’nin Turk edebiyatında batılı tarzda ilk tiyatro eseri olan ?air Evlenmesi adlı piyesi bu gazetede imzasız olarak yayımlandı. Kostaki Efendi’nin “ Heyet-i Sabıka -i Kostaniye ” adlı eserini de Rumcadan cevirerek gene tefrika tarzında bu gazetede yayımladı. “ Tefrika ”, “ abone ” gibi gazetecilik terimleri de ilk defa onun tarafından dile kazandırıldı. [6]

Tasvir-i Efkar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Altı ay Tercuman-i Ahval’i Agah Efendi ile cıkardıktan sonra ayrılıp kendi matbaasını ve gazetesini kurmak icin tek ba?ına calı?maya ba?ladı. Tasvir-i Efkar adlı gazetesinin ilk sayısı 27 Haziran 1862’de yayımlandı. Ebuzziya Mehmed Tevfik’e gore gazetenin ilk sayısı Sadrazam Kececizade Fuad Pa?a tarafından Abdulaziz’e sunulunca padi?ah gazeteyi cok be?enmi?, mukafat olarak ?inasi’ye 500 altın gondermi?tir. [8] Tasvir-i Efkarın kurulu?undan dort ay sonra Namık Kemal , ardından Ebuzziya Tevfik gazetede calı?maya ba?ladı.

?inasi, 1863'te Meclis-i Maarif'teki gorevine son verilmesinden sonra 30 Ocak 1865’e kadar Tasvir-i Efkar’ın ba?ında kalmaya devam etti. Tasvir-i Efkar’da yayımladı?ı Ceride-i Askeriyye hakkındaki yazısı uzerine Sadrazam Fuad Pa?a kendisine bir mektup gondererek bu dergiyle ilgilenmesini istediyse de ?inasi’nin bu vazifeyi kabul veya reddetti?ine dair bir kayıt bulunamamı?tır. [9]

Bu donemde Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetesinde bir dil meselesi ile ilgili olarak ?inasi’ye kar?ı yazılan imzasız yazılar onemli bir kalem sava?ı ba?lattı. Ba?kalarının da katılımıyla buyuyen ve edebiyat tarihine “Mesele-i Mebhusetu Anha” olarak gecen bu tartı?mada Ruznamedeki yazıların dil konusunda muhafazakar bir tutumu olan Kucuk Sait Pa?a ’ya ait oldu?u bilinir. Tartı?ma, ?inasi’nin tutumu ve ele?tiri icin ortaya koydu?u ozlu kurallar bakımından onem ta?ır. [6] ?inasi, Tasvir-i Efkar’ın tirajını, o gune kadar hicbir gazeteye nasip olmamı? bir ?ekilde yukseltip 20.000 uzerine cıkaran tartı?mayı [10] 4 ay sonra 27 Aralık 1864’te birden kesmi? ve bir sure sonra Paris’e kacmı?tır.

Yayımcılık hayatı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?inasi, Tasvir-i Efkar gazetesini kurduktan sonra Bahcekapı’da Tasvir-i Efkar Matbaası’nda matbaa, yayım ve editorluk i?leriyle de ilgilenmi?tir. ?inasi’den once bu faaliyetler devlet eliyle resmi ve yabancı tebaa tarafından yarı resmi olarak surdurulmekteydi. ?inasi, kendi ekonomik sermayesiyle bu faaliyetleri yuruten ilk ki?i oldu. [11]

?air, kendi ?iirlerinden yaptı?ı seckiyi Muntahabat-ı E?'ar adıyla 1862’de bu matbaada yayımladı . ?iirlerini “ Divan ” adı dı?ında bir adla, kendine ait bir matbaada basıp okuyucusuna sunması “ divan tertip etme gelene?ini kırma ve yıkma yolunda somut bir adım ” olarak de?erlendirilir. [7]

?inasi, gazetede tefrika halinde yayımlanan yazıları Tasvir-i Efkar Matbaası’nda kitap olarak bastı. Bu eserlerin ba?ında Ahmed Vefik Pa?a ’nın Ebulgazi Bahadır Han’dan tercume etti?i U?al ?ecere-i Turki ’si ve Hikmet-i Tarih ’i, Katib Celebi ’nin Dusturu’l-amel li-ıslahi’l-halel ve Mizanu’l-hak fi ihtiyari’l-ehak adlı kitapları, Behcet Molla’nın Bufon’dan yaptı?ı Tarih-i Tabii tercumesi gelir. [8]

Paris’e kacı?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1865’te Tasvir-i Efkar’ı Namık Kemal’e bırakıp Fransa’ya gitti. ?inasi’nin bu gidi?inin arkasında 1 Ocak 1865’te yururlu?e konacak olan Matbuat Nizamnamesi’nin a?ır ?artlarının bulundu?u tahmin edilmektedir. [6] Paris’te sozluk calı?malarına yoneldi. Masrafları Mustafa Fazıl Pa?a tarafından kar?ılandı, Jean Pietri vasıtasıyla Namık Kemal’le haberle?ti. [6] Ancak Namık Kemal ve di?er Yeni Osmanlılar Paris’e geldiklerinde onlardan uzak durarak calı?malarına devam etti. Societe Asiatique Uyeli?i'nden ayrıldı.

1867’de Sultan Abdulaziz Paris’e gelince Padi?aha refakat eden Fuad Pa?a ile goru?up ?stanbul’a donmesi konusunda soz veren ?inasi, padi?ahın maiyetiyle beraber Pe?te’ye gitti. [6] Padi?ahın ayrılmasının ardından orada bir sure daha kalıp Macar dil bilginleri ve ?arkiyatcılarla goru?tu. 24 Eylul 1867’de Kostence yoluyla ?stanbul’a donen Mustafa Fazıl Pa?a’nın Pe?te’den onu da alıp ?stanbul’a getirdi?i du?unulur. Sadece birkac ay ?stanbul’da kalan ?inasi bu arada, Fuad Pa?a’ya bir dilekceyle ba?vurup ?stanbul’a donmesi yolunda yardım ricasında bulunan karısını bu davranı?ından dolayı bo?adı. [6]

Paris'e kısa bir sure sonra tekrar dondu. Burada kaldı?ı iki yıla yakın surede, Fransa Milli Kutuphanesi’nde Osmanlı Lugati icin calı?tı. Neredeyse hayatının tek amacı haline gelen bu eser “tı” harfine kadar hazırlanmı?tır. Ancak bu calı?maların gunumuze kadar hicbir parcası ele gecmemi?tir. [6]

Son yılları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?inasi, 1869'da ?stanbul 'a donup bir matbaa actı ve eserlerinin basımıyla u?ra?maya ba?ladı. Once Babıali’deki matbaasına yerle?ip dizgi i?lerini kolayla?tırıcı bir sistem arayı?ına girdi, ilaveleriyle beraber 500-600 ce?idi bulan harf sayısını 112’ye indirdi ve bu yeni teknikle eserlerini bastı. [6]

13 Eylul 1871'de beyin tumorunden oldu. Ayaspa?a Mezarlı?ı ’na defnedildi. Mezarının yeri kaybolmu?tur. Mezarı, 3 Ocak 2021'de Beyo?lu 'ndaki Ayaspa?a Palas binasının altında tespit edilmi?tir. [12]

Olumunden sonra yapılanlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?inasi’nin olumunden sonra Ebuzziya Tevfik, “ Muntahabat-ı Tasvir-i Efkar ” (1885?1886) adlı kitabı hazırladı.

Yine Ebuzziya Tevfik tarafından aynı isimle 1894 yılında cıkarılan ba?ka bir kitapta ise ?inasi’nin Tasvir-i Efkar’da cıkan bazı makaleleri bir araya toplanmı?tır.

Fatin Efendi’nin Hatimetu’l-e?‘ar adlı tezkiresinin, ?inasi tarafından yeni bir tertip ve ifadeyle hazırlanan baskısının ilk elli iki sayfasını (17-21 arası eksik) Omer Faruk Akun formalar halinde ele gecirip 1961’de yayımlandı. [13]

Ankara Opera ve Bale Binası'ndaki Bustu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ankara Opera ve Bale Binası lobisinde bulunan bustunde ?oyle yazılmı?tır.

?BRAH?M ??NAS? (1826-1871)

?brahim ?inasi'nin Ankara Opera ve Bale Binası 'ndaki bustu

?lk Turk gazetecisi ?brahim ?inasi, Tanzimatla ba?layan Batılıla?ma hareketinin onculu?unu yaparak dil, edebiyat ve du?unce ya?amının geli?mesine etkili olan Turk edebiyatının onemli ?air ve yazarlarındandır. ?inasi'nin batı orne?indeki ilk Turk piyesi " ?air Evlenmesi ", ulusal Turk tiyatrosunun temel eseridir.

?brahim ?inasi; ?iirde halka yonelmeyi hedeflemi?, "hak", "adalet", "hukuk", "medeniyet" gibi kavramların ?iire girmesini sa?lamı?, ba?ımsız gazetecili?in oncusu olmu?tur. ?inasi, kendine ozgu ?iirini bu kavramların cercevesinde olu?turmu? bir yenilikcidir.

Modern Turk edebiyatının olu?umunda eme?i gecen ?inasi, ozellikle Turk edebiyatına kazandırdı?ı yeni edebi turler ve de?er yargılarıyla edebiyatı toplumun hizmetine sunmu?tur.

Batının ornek alınarak e?itim alanında uygulanacak duzenlemeler ile ulkenin uygarla?ma yolunda geli?ebilece?ini savunmu?, bu amacla yazarlı?ınıda cok yonlu bir caba icine girmi?tir. Gazete cıkarmı?, makale, ?iir ve oyun yazmı?, sozcuk calı?maları yaparak halkın aydınlanmasında e?itime onem vermi?tir. Fransızca, Arapca, Farsca ve Osmanlıca bilen ?inasi, dilin yalınla?tırılması ve edebiyatı halkın anlayabilece?i bir dille yazılması cabasının ilk orneklerini ortaya koymu?tur.

Osmanlı ?mparatorlu?u'nun iktisadi ve toplumsal yapısının geli?imine ili?kin sorunlara de?inerek, halkın yonetimde soz sahibi olması du?uncesini savunmu?, "ulus", "ozgurluk", "kamuoyu"," yasal haklar", "basın ozgurlu?u" gibi o gunun du?un ya?amına henuz girmemi? bir takım yeni kavramları tartı?ma gundemine getirmi?tir.

Eserleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?iir

  • Tercume-i Manzume (1859)
  • Muntehabat-ı E?‘ar (Divan-ı ?inasi) (1862)
  • Muntehabat-ı Tasvir-i Efkar (1885?1886)

Tiyatro

Derleme

Ele?tiri

  • Mesele-i Mebhusatu'n Anha
  • Te?rufatu'?-?uara:Fatin Tezkiresi Hakkında (?lk 52 sayfası mevcut)

Makale

  • Tercuman-ı Ahval Mukaddimesi

Gazete

Yayımlanmayan Eserleri

  • Sarf u Nahv-i Turki
  • K?mus-ı Osmani (Sozluk)

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ ?brahim Agah Cubukcu, Turk Du?unce Tarihinde Felsefe Hareketleri (Baskı: 2, Turk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 1991), c. 174 - 1986 - 247 s.
  2. ^ Ziyad Ebuzziya, ?inasi (Yayına hazırlayan Huseyin Celik) 1997, s.22-29
  3. ^ Huseyin Tuncer, Arayı?lar Devri Turk Edebiyatı I , Akademi Kitabevi, 1996, s.29-32 .
  4. ^ Yıldız, Saadettin. "?brahim ?inasi'ye dair Notlar" . 29 Haziran 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Kasım 2009 .  
  5. ^ Ziyad Ebuzziya, ?inasi , ?leti?im Yayınları, ?stanbul, 1997, s. 51
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m n o "Alim Kahraman, ?inasi, Turkiye Diyanet Vakfı ?slam Ansiklopedisi, Cilt 39, Yıl 2010" . 19 Temmuz 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 19 Temmuz 2021 .  
  7. ^ a b Tarık Aygun, ?inasi’nin Turk ?iirinde Yaptı?ı Yenilik ve ?inasi’nin Turk Edebiyatındaki Yeri , Eri?im tarihi:25.06.2015
  8. ^ a b "Nesimi Yazıcı, Tasvir-i Efkar , Turkiye Diyanet Vakfı ?slam Ansiklopedisi, Cilt 40, Yıl 2011 " . 26 Haziran 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Haziran 2015 .  
  9. ^ " Son Donem Tarih Ara?tırmalarında Askeri Gazete ve Sureli Yayınların Yeri , Atam Dergisi, Sayı 61, Mart 2005 " . 26 Haziran 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Haziran 2015 .  
  10. ^ "' Osmanlı'da bir kalem sava?ı: 'Mesele-i Mebhusetu Anha Dunya Bulteni Tarih Dosyası, 0106.2011 " . 26 Haziran 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Haziran 2015 .  
  11. ^ "Ay?egul Ergi?i, Yeni Turk Edebiyatının Oncusu ?inasi: Borudieu'cu Bir Okuma , Uluslararası Sosyal Ara?tırmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 23, Guz 2012 " (PDF) . 24 Eylul 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 25 Haziran 2015 .  
  12. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 14 Ocak 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Ocak 2021 .  
  13. ^ "Omer Faruk Akun, ?inasi'nin Bugune Kadar Ele Gecmeyen Fatin Tezkeresi Baskısı , Turk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 11, Yıl 1961 " . 26 Haziran 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Haziran 2015 .  
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=?brahim_?inasi&oldid=32646050 " sayfasından alınmı?tır