Uc Krallık Sava?ları ( ?ngilizce : Wars of the Three Kingdoms ) 1639 - 1651 yılları arasında ?ngiltere , ?rlanda ve ?skocya 'yı da icine alacak ?ekilde gercekle?en cok sayıda olayı kapsar. Bu olaylardan en onemlisi ?ngiliz ?c Sava?ıdır ve sava?ın sonunda 1649 yılında Parlamento tarafından alınan kararla kral I. Charles idam edilmi?tir. Uc Krallık Sava?ları donemi 1660 yılında II. Charles 'ın tahta cıkmasıyla ba?layan Restorasyon donemine kadar uzatılır. Sava?lar toplumsal hayatta dini ve sosyal meselelere dair biriken sorunların patlaması olarak da de?erlendirilebilir. Din alanında halk, monar?isinin mudahalesi olmaksızın ozgurce ibadet etme arzusunu dile getirmi?tir. Sosyal alanda da monar?inin yetkilerinin parlamento tarafından duzenlenmesi arzusu bulunuyordu. ?ngiltere, ?rlanda ve ?skocya topraklarında ya?anan bu toplumsal olayların bir de ulusal boyutu olmu?tur. ?rlanda ve ?skocya birle?ik krallık altında ?ngiliz hakimiyetine de ba?kaldırmı?tır. Oliver Cromwell komutasındaki Parlamento yanlılarının monar?i, ?rlanda ve ?skocya'ya galip gelmesi gunumuzdeki me?ruti monar?iyle yonetilen Londra merkezli Buyuk Britanya 'nın da temellerini atmı?tır. Aynı donemde meydana gelen ve ?spanyol ?mparatorlu?una kar?ı ya?anan Portekiz ve Hollanda ba?ımsızlık sava?ları da bu donemde ya?anmı?tır.

Arka planı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Uc ayrı krallı?ın tek kralın idaresinde olması aslında cok eskilere dayanmamaktadır. 1541 yılından itibaren ?ngiliz kralları ?rlanda'daki topraklarını ayrı bir parlamentonun yardımıyla bir krallık olarak yonetip, daha yakın olan Galler bolgesini do?rudan ilhak etme yonunde hareket etmi?lerdir. Ucuncu ayrı krallık olan ?skocya ise Stewart Hanedanı tarafından idare edilirdi. Uc krallık 1603 yılında VI. James tahta cıktı?ında aynı kralın altında birle?mi? olur. James ve ondan sonra gelen I. Charles icin aynı toplumsal ve dini siyaseti uc ayrı krallıkta aynı ?ekilde yurutmek, cok ce?itli sorunlar ortaya cıkartmı?tır. Her krallıkta farklı dini inanı? kuvvetliydi. ?ngiliz Reformundan sonra kral VIII. Henry kendisini ?ngiliz Protestan Kilisesinin lideri ilan ederek ?ngiltere ve Galler'de Katolik inancını yasadı?ı ilan etmi?ti. 16. yuzyıl boyunca Protestanlık ?ngiliz ulusal bilinciyle ayrılmaz bir bicimde butunle?meye ba?lar. Halk ozellikle Fransa ve ?spanya'da vucut bulan Katolik inancını ulusal bir du?man olarak gorur. Ancak ?rlanda'da ise halkın co?u Katolikli?e sahip cıkarak ?rlanda'nın ?ngiltere tarafından fethine kar?ı ulusal bir direni? unsuru olarak gorulur. ?skocya'da Protestan Reformu destek bulur, burada Katolik ve Protestan gruplar birbirlerine hakimiyet kurmak icin surekli olarak mucadele icinde olurlar.

?skocya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

VI. James olarak ?skocya kralı olan James, ?ngiltere tahtına cıkma umutlarını devam ettirmek icin Protestan olarak kalır. 1603 yılında I. James olarak ?ngiltere tahtına cıkar ve Londra'ya ta?ınır. ?lk yıllarında ?ngiliz Parlamentosuyla ilgilenmi? ve ?skocya'yı da ?skoc Parlamentosu aracılı?ıyla idare etmeye calı?mı?tır. 1625 yılında o?lu I. Charles ba?a gecince ?skocya ile ili?kilerde daha becerikli davranamamı?tır.

?ngiltere [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Charles babası gibi ilahi bir ?ekilde hukmdarlık hakkının oldu?unu du?unup buna gore davranıyordu. Ancak bu tutumu monar?iyle Parlamento arasında gerilime neden oluyordu. ?ngiliz Kilisesi baskın olsa da guclu bir Puritan azınlık varlı?ını koruyordu. Parlamentoyla kral arasında surekli olarak vergilendirme, askeri harcamalar ve ulke idaresinde parlamentonun rolune dair gerilimler ya?anıyordu. I. James o?luyla aynı fikirde olsa da ki?isel onderlik kabiliyetleriyle parlamentoyu ikna edebiliyordu. Sosyal ili?kilerinde aynı derecede ba?arılı olamayan I. Charles 1639-42 kriz doneminde ona ba?lı krallıkların ic sava?a suruklenmesine engel olamamı?tır.

?rlanda [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1541 yılında hak iddia edilen ve ancak 1603 yılında topraklara dahil edilen ?rlanda Krallı?ında celi?kiler hızla yukselmi?tir. I. Charles'ın en ust duzeydeki yetkilisi konumundaki Thomas Wentworth uyguladı?ı ?ngiliz ciftcilere toprak verme politikasıyla yerel Katolik nufusu kendisine du?man etmi?tir. Katolik nufusun ikinci sınıf sayılması ve a?ır vergilere tabi tutulması da barda?ı ta?ırır. Olaylar 1639 yılında patlama noktasına gelir. Wentworth, ?skocya'daki ayaklanmanın bastırılması icin ?rlandalı bir ordu meydana getirilmesi kaydıyla ?rlandalı Katoliklerin istekleri reformları yapabileceklerini soyler. ??gale kalkı?abilecek bir ?rlanda ordusunun varlı?ından deh?ete du?en ?skoc ve ?ngiliz parlamentoları boyle bir durumda ?rlanda'yı i?gal edeceklerini ilan ederler.

Sava?lar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?c sava?ın hemen oncesinde uc krallıkta da cok gergin bir durum vardır. ?ngiltere'deki Protestan hakimiyetinin yanı sıra ?ngiliz ve ?skoc Parlamentolarının saldırgan tutumları ?rlandalı bir grup ki?i tarafından ba?latılan 1641 Ayaklanmasının bahanesi olur. Kralın haklarını talep eden ayaklanmada ?rlanda capındaki Protestanlar hedef alınır. Katliamların kralın onayıyla gercekle?tirildi?i dedikodusu yayılır. Bu durumda ?ngiliz Parlamentosu ayaklanmanın bastırılması icin krala bir ordu kurması icin yetki ve odenek vermeyi reddederek kendisi ordu kurmaya ba?lar. Kral da bu geli?me uzerine monar?i yanlılarını silah altına ca?ırır. 1642 yılında patlak veren ic sava?ta ?skoc Presbiteryenler ?ngiliz Parlamentosundan yana olurlar. Parlamento tarafından sıfırdan kurulan ve Londra ?ehrinin mali deste?ini arkasına alan Yeni Ordu kralın birliklerine kar?ı onemli acılardan ustunluk sa?lar. Sava?ın ilk a?amasının sonunda 5 Mayıs 1646 gunu I. Charles Southwell'de bulunan ?skoc Ordusu komutanlı?ına teslim olur. Teslim olmayan ?ngiltere ve Galler'deki monar?i yanlısı gucler de zamanla ma?lup edilir. ?rlanda'da ise isyancı Katolikler kendi hukumetlerini kurarak monar?i yanlılarına siyasi otonomi kar?ılı?ında yardım etmeyi planlarlar. ?ngiltere ve ?skocya'dan gelen birlikler ?rlanda'da sava?a dahil olur. ?rlandalı birliklerin adaya cıkmasıyla beraber sava? ?skocya'ya sıcramı? ve 1644 icinde ?skoc ic sava?ı ba?lamı?tır. 1644-45 doneminde ?skoc monar?i yanlıları galip gelseler de genel ic sava?ın sonuclanmasıyla ma?lup edilirler. I. Charles ?skoclar tarafından ?ngilizlere sava? sırasındaki kayıplarına kar?ılık olarak yukluce bir tazminat kar?ılı?ında teslim edilir. Kralın teslim olmasından sonra ozellikle Yeni Ordu ile Parlamento arasında artan goru? farklılı?ı ortaya cıkar. bu sure zarfında guc biriktiren muhalifler, ?skoclar ve monar?i yanlıları kendilerini yeterince guclu hissedince ic sava?ın ikinci a?amasını ba?latırlar. Sava?ta Yeni Ordu monar?i yanlıları ve onların ?skoc muttefiklerini bir kez daha yener. sonucta Yeni Ordunun ba?ındaki Grandee olarak tanımlanan subaylar, tutsak konumundaki kral ve Parlamentodaki cekimser Presbiteryen co?unlukla uzla?amayacaklarını gorurler. Bu a?amada parlamento Pride Darbesi adı verilen olayla kapatılır. Olu?turulan yeni Rump Parlamento kralın yargılanabilmesi icin yasa cıkartır. Vatan hainli?iyle yargılanan kral suclu bulunur ve 30 Ocak 1649 gunu idam edilir. Kralın idamından sonra Rump Parlamentosu ?ngiltere'yi cumhuriyet yapacak olan yasalar cıkartır ve Lordlar Kamarası olmaksızın sadece Avam Kamarasının belirledi?i devlet konseyine iktidarı verir. ?skocya ve ?rlanda'da ise kralın idamı uzerine sava?an taraflar birle?ir ve II. Charles yasal kral olarak tanır. Birli?in bozulması tehlikesi uzerine Rump Parlamento Oliver Cromwell 'i bir orduyla ?rlanda'ya gondererek durumu kontrol almasını ister. ?rlanda'da sava?a ba?layan Cromwell, burada suren harekatı 1650 yılı Mayıs ayında komutanlarına bırakarak ?ngiltere'ye doner ve ?ngiliz Ordusunun ba?ında ?skoclara saldırır. 3 Eylul 1650 tarihindeki Dunbar Muharebesinde galip gelir. Buradan Edinburgh 'a ilerler. Bu sırada II. Charles ve beraberindekilerin ?ngiltere topraklarını i?gal etti?i haberi alınınca Cromwell birliklerini ikiye boler, kendisi guneye giderek II. Charles'ı takibe ba?lar. Monar?i ordusu monar?i yanlılarından bekledi?i deste?i gormez. Bu yuzden do?rudan Londra'ya gidip kesin yenilgiyle yuz yuze gelmektense II. Charles Worcester'a giderek bu bolgede ayaklanma cıkartmaya calı?ır. Bu ba?kaldırı gercekle?mez ve Worcester Muharebesinde ?skoclar ma?lup olur. Uc Krallık Sava?larının sonuncu ve belirleyici muharebesi bu olur.

Sonrası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?ngiliz Parlamentosuna ba?lı Yeni Ordunun tum du?manlarını ma?lup etmesinden sonra ordunun ileri gelenleri her uc krallıkta da idareyi Fetret Devri olarak adlandırılan 1649-1660 yılları arasında ele alır. ?rlanda ve ?skocya askeri valiler tarafından yonetilmelerine ra?men buraların temsilcileri parlamentolarda yer alır. 1658 yılında Cromwell'in olumuyle birlikte o doneme kadar Commonwealth olarak adlandırılan yapı cozulmeye ba?lar. Duzenli bir rejim ancak 1660 yılında ?skocya'da bulunan ?ngiliz Ordusunun ba?ındaki General George Monck Londra'ya gelip iktidarı ele alınca sa?lanır. Parlamentonun da deste?iyle II. Charles ulkeye davet edilir ve Restorasyon adı verilen doneme girilmi? olur. II. Charles uc krallı?ın da kralı olur.

Uc Krallık Sava?ı modern Britanya'nın ?ekillenmesinde belirleyici olmu? olsa da kısa vadede cok az sorunu cozmu?tur.?ngiliz toprakları gorece huzura kavu?sa da monar?i ve cumhuriyet arasındaki celi?kiler cozulmemi? durumdadır. Fiiliyatta Parlamentonun silahlı kuvvetlerine hakim oldu?u icin hukum surmu? olan Cromwell'in yasal ve hukuki konumu belirsizdir. Onerilen cok sayıdaki anayasa tasla?ından geriye sa?lam bir yapı kalmamı?tır.

Restorasyon doneminde ic sava?tan onceki anayasal konuma geri donulmu?tur. Yeni rejim kralın idamı surecine dahil olanlardan hayatta olanları yakalayarak tutuklar veya idam eder. Cromwell'in naa?ı mezardna cıkartılarak asılır. Dini ve siyasi alanda radikal fikirleri savundukları one surulenler yaptırımlara u?rar. ?skocya ve ?rlanda yeniden kendi parlamentolarına kavu?ur, el konan topraklar sahiplerine iade edilir, Yeni Ordu da?ıtılır. Ancak ic sava?ın cıkmasına yol acmı? olan dini ayrımlar, parlamento monar?i ili?kileri ve uc krallık arasındaki ili?kiler cozulmez ve 1688 yılındaki Muhte?em Devrimle cozulmek uzere sadece ertelenmi? olur. ^[1]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Otuz Yıl Sava?ı