Ceng ( Farsca : ???; ceng), arp ailesinden telli bir calgıdır. ^[1] Bu calgıyı calan ki?iye cengi (????) denir. ^[2]

Arpa benzer calgılar arasında sayıldı?ı icin cengin ortaya cıktı?ı ulkeler olarak, modern arpın atası sayılan di?er calgılar gibi Do?u ulkeleri, Mısır, ?ran, Asur, Yunanistan, Orta Asya ve Kafkas ulkeleri gosterilmektedir. ^[3] Bununla birlikte ceng kelimesinin Farscadan Turkceye girmi? olması, sonradan klasik Turk muzi?i ismi verilen Osmanlı muzi?indeki cengin ?ran muzi?indeki "ceng"le do?rudan ba?lantılı oldu?unu gostermektedir.

Ceng, antik ca?da ?ran'da, ozellikle Sasaniler doneminde ?ahların sarayında sıklıkla calınan populer bir calgıydı. Bu ulkede yuzyıllar boyunca muktedirlerin ziyafet sofralarında ?arkıcılara ve ?airlere e?lik etmi?tir. Ceng ezgileri, ?air Rudaki 'nin Samani emiri uzerindeki etkisi ve Celaleddin Rumi 'nin eseri Mesnevi 'deki "Pir-i Cengi" hikayesi, cengin Fars muzik tarihindeki onemini ortaya sermektedir. ^[4]

Cenge benzer calgılar Azerbaycan'da ceng, Gurcistan'da cangi (?????) olarak adlandırılır. Gurcu halk enstrumanları arasında sayılan cangi, yaygın olarak ipek veya at kuyru?u kılından 6-9 telli bir calgıdır ve gunumuzde ozellike Svaneti bolgesinde imal edilip calınmaktadır. Gurcistan'da cangi daha kadın calgısı olarak kabul edilir. ^[5]

Osmanlı muzi?inin calgıları arasına girmi? olan ceng, 1558 tarihli Suleymanname ’de iki minyaturede kanun , ud , rebab , ney , mıskal , daire gibi calgılar arasında gorulur. Bu calgıları calan sazendelerin arasında bir de hanende yer alır. Bunlardan birinde, iki cengi de ellerindeki calparalarla raks ederken canlandırılır. I. Suleyman doneminde Osmanlı sarayından yevmiye alan saray gorevlisi cemaat-ı mutrıban denen musikicilerin arasında avvad, kobuzi, kemenceci, kanuni ve nayilerden ba?ka cengilerden de soz edilmi?tir. ^[6] 17. yuzyılın sonlarına kadar buyuk ilgi gormu? olan cengten Evliya Celebi Seyahatname ’sinde zor bir calgı olarak soz etmi? ve bundan dolayı bu calgıyı calana cok az rastlandı?ını yazmı?tır. Ah?aptan imal edilen o doneme ozgu cenglerin 24 adet ipek teli bulunuyordu. Ner var ki cengde, Osmanlı muzi?inin onde gelen calgılarından kanundaki gibi bir mandal duzeni bulunmuyordu ve icra esnasında makam de?i?tirirken telleri yeniden akort etmek gerekiyordu. Osmanlı muzi?inde veya klasik Turk muzi?inde fazla kullanı?lı olmayan ceng, 17. yuzyılın sonlarında terk edilmi?tir. ^{[1] [7]}

Osmanlı ?air Ahmed Dai 'nin ceng kelimesinden adını alan eseri Cengname 'de alegorik olarak cengin ba?ından gecenler anlatılır.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]