Ko e fanga ?inis?kite ko e ha?a ?e taha ia ?o e ha?a lahi ko e
ve?eono
(hexapoda). Ko e ngaahi ha?a kehe ?oku nau kau ki ai, ko e monumanu:
- ?inis?kite
(
insecta
)
- hiku l?ua
(
diplura
)
- moe?i
(
protura
)
- hiku puna
(
entognatha
)
- hiku fulufulu
(
thysanura
)
ka ?oku si?isi?i p? ?a e ngaahi fa?ahinga ?i he ngaahi ha?a mui ?e f? laung? ki he ha?a ?uluaki, ko e fanga ?inis?kite mo?oni.
?Oku peh? ?e he kau saienisi ?e taha, ko e ngaahi ha?a mui ?e f? ?asi ?i ?olunga, ko e ngaahi ha?a si?i ange kinautolu ?oku kau ki he ?inis?kite. Ko e pupunga ia ?o e
ta?ekapakau
(
apterygota
), ko e ?inis?kite mo?oni ?oku nau kau ki he
kapakau
(
pterygota
); ko e ongo ha?a si?i ia.
K? he taimi ni, ?oku tui ?e he kau saienisi ?a e hiku fulufulu, ?oku kau ki he ?inis?kite, ha holong? lahi ?e taha, neongo ?oku ?ikai ?i ai hanau kapakau.
?Aia ko e ngaahi ?inis?kite mo?oni k?toa ?oku ono honau va?e mo e f? honau kapakau, neongo na?e mole ?e he fanga ?inis?kite ?e ni?ihi ?a e kapakau ?e ua pe f? ?i he
liliu fakalakalaka ?o e ngaahi fa?ahinga
. Ko honau hingoa mei he
lea fakalatina
, ko e ?uhinga ia ko
in sector
, ?a ia ?oku vahevahe?i honau sino ?i he konga ?e tolu.
Ko e ha?a ?o e ?inis?kite (pe ha?a si?i ?o e ?inis?kite kapakau), ?oku vahevahe?i ?i he ongo holong? lahi:
- hiku fulufulu
(mahalo p?, vakai ki ?olunga)
- kapakau tupu ?i tu?a
pe
liliu sino fakakonga
(
exopterygota
pe
hemimetabola
)
- holong? ?e 15 mo e ha ngaahi fa?ahinga ?e 130000 kei mo?ui mo e lahi na?e ?auham?lie
- kapakau tupu ?i loto
pe
liliu sino kakato
(
endopterygota
pe
holometabola
)
- holong? ?e 11 mo e ha ngaahi fa?ahinga ?e 680000 kei mo?ui mo e lahi na?e ?auham?lie
- kisikisi
(
odonata
)
- ?oku vahevahe?i mavahe koe?uhi ?oku ?ikai te nau lava ke piko?i honau kapakau ?i olunga sino
Na?e ?ikai vahevahe?i ?a e ngaahi fa?ahinga ?o e ?inis?kite ?i he ?ulung?anga Tonga ono?aho. Ko e ngaahi lea na?e ng?ue?aki ?e he kakai Tonga, ?oku nau kau ki he ngaahi fa?ahinga ?o e ?inis?kite pe ha ngaahi ve?ehokohoko kehe:
ko e ngaahi
ve?ehokohoko
kehe, ka ?oku ?ikai kau ki he ve?eono.
