Восеъ
(
Абдулвосеъ, Мулло Восеъ
; та?р.
1845
?
1847
, Де?аи Норин?и амлокдории Хулози бекигарии Дарвоз ?
1888
,
Ша?рисабз
) ? шахсияти таърих?, пешвои ш?риши хал?? ба му?обили зулму истибдоди сулолаи ман?итиёни
Аморати Бухоро
.
Восеъ писари Шакар писари Белак зодаи де?аи Норин?и водии Вахё мебошад, ки дар маноти?и Хулози ин води ?ойгираст. Сабаби к?чиданаш бо авлодонаш аз Норин?, кашмоши?ои мардуми Хулоз бо беки ?аротнгин мебошад. Барои аз зулму ?асди бек кушта нашаванд ба Дараи Мухтори Ховалинг мек?чанд. Восеъ кишоварз буд ва дар авони камолот ба?ору тобистон дар са?ро ва зимистон дар ?увозхона кор мекард. Восеъ аз р?йи на?лу ривоят?о хеле тануманду ба?увват буда, дар маърака?ои куштигир?, бузкаш? ва вазнбардор? пайваста ?олиб меомад, ки ин боиси э?тироми ? дар миёни ?амде?агону амлокдори?ои ?амсоя мегардид. Восеъ ?авонмарди ?асур, рост?авл ва хуш?ул? буда, кори ?алол ва адолати инсониро меписандид. Аз р?йи баъзе далел?о, Восеъ алай?и лашкари амири Бухоро Музаффархон тайи сол?ои 1869?70 бо сарварии ?окими К?лоб Сарабек ?ангида, та?рибаи коф? ?осил кард, ки минбаъд ба сифати ро?бари ш?риш барояш кор дод.
Восеъ аз муносибати бера?монаи намояндагони амлокдору бек, ки мехостанд андозу ма?бурият?ои се?чор соли хушксолиро аз ?исоби ?осили соли 1888 р?ёнанд, ш?рида, мардумро ба ош?б даъват намуд. Бо даъвати Восеъ ош?бгарон дар?ол амлокдори Ховалинг ва сарбозонашро асир гирифтанд. Дар о?ози ш?риши соли 1888 аввал 600 нафар, баъд аз беки?ои Бал?увону К?лоб ва Муъминобод ?азорон де??ону ош?бгар ?амъ омаданд. Рафти ш?риш ?обилияти баланди ташкилотчигии Восеъро нишон дод. Бо фармони Восеъ даста?ои ?икмат, Нозим, Назир, Юсуф-па?лавон ва дигарон ба самти Бал?увон ?аракат карда, дар де?аи Сурхоб сарбозони беки Бал?увон ? Мирзо Акрамро шикаст доданд ва ?алъаи Бал?увонро иш?ол намуданд. ?ангоми ш?риш Восеъ дар чандин му?ориба пир?з шуда, бек?ои Бал?увон, К?лоб, ?исор ва амири Бухороро ба та?лука афканд. Беки Бал?увон ба тарафи Кангурт ва аз он ?о ба ?исор гурехт. Даста?ои Восеъ ?ро дунболгир карда, Кангурт, Пушинг, Тут?авул ва О?суро иш?ол намуданд. Восеъ баъди пир?з? дар ?алъаи Бал?увон муддате ?окимияти хал?иро таъсис дод, ки дар он Юсуф-па?лавон вазир ва Муллоназир девонбег? таъйин шуданд. Амири Бухоро ба му?обили он?о бо сарварии Яъ?уб?он (сарлашкар) ва Остона?ул (беки ?исор) сарбозонро фиристод. Дар Тут?авул сипо?иёни амири Бухоро ба му?обилати сахти даста?ои Восеъ дучор омаданд. Вале бартарии сило?, афзунии сарбозони амир ва низоми ?ангии он?о ?онибдорони Восеъро ба а?ибнишин? водор намуд.
Дар охири июли 1888 сарбозони амир даста?ои ош?бгарони Восеъро дар Кангурт шикаст дода, маркази Бал?увонро аз он?о озод намуданд. Восеъ бо даста?ои бо?имондааш а?ибнишин? карда, неруи нав ?амъ овард ва дубора ?алъаи Бал?увонро фат? намуд. Вале сарбозони ба ёр? расидаи амир ин дафъа даста?ои Восеъро му?осира намуда, 130 нафари он?оро асир гирифта, ба Бухоро фиристоданд. Восеъ бо дастаи ками ?амяро?онаш а?ибнишин? карда, дар мавзеи мушкилгузари Ш?робдара ва Калоти Зард маскан гирифт. Амир барои сари Восеъ 1500 тангаи тило ваъда дода, ?и?ати дастгир кардани ? ?амаи имкону восита?о, аз ?умла ришвади??, пешни?оди вазифа?ои маъмур?, амалиёти ?осус?, и?вои намояндагони дин ва ?айраро истифода менамуд. Дере нагузашта бо ёрии ?осусон ва хиёнати яке аз ?амсафон сарбозони амир Восеъро асир гирифта, ба Ша?рисабз бурданд, ки дар он ?о амир шахсан барои ?азо додани ? омада буд. Восеъро баъди истинто? тирамо?и соли 1888 дар то?и О?сарой ба дор овехтанд. Сабаби асосии шикасти Восеъ нобаробарии неру?о, бо сило? таъмин набудани даста?ои ш?ришгарон, мав?уд набудани на?шаи амалиёти ?арб?, ко?иши таъминоти озу?авор? ва ?айра гардид.
Суруду достон, на?лу ривоят?о дар бораи Восеъ
[
вироиш
|
вироиши манбаъ
]
Дар бораи Восеъ дар замони зиндагиаш ва пас аз маргаш суруду достон?о, шеър?ову тарона?о, на?лу ривоят?о, хотира?о ва ?айра э?од шудаанд, ки маш?уртарини он?о суруди таърихии ≪
Ш?риши Восеъ
≫ мебошад. Ба ?айр ин суруд дар э?одиёти шифо?ии хал?и то?ик дар бораи Восеъ суруду тарона?о, марсия?о низ мав?уданд, ки баъзеашон бо жанри рубо? гуфта шудаанд. Яке аз он?о марсияи ≪Додар дар ?анги Восеъ≫ ном дорад, ки аз гуфтори пиразан Назокат Юсуфова сабт гардидааст. ? ин суруди марсиявиро бо о?анги нолаи ?амангез бештар дар с?гвори?о месароид. Инчунин му?а??и?они фолклори то?ик суруд?ое бо ном?ои ≪Восеъ≫ гуфт: ≪Камон бигиред≫, ≪Восеъ ?азост имр?з≫, ≪Восеи шердил≫, ≪Зулм ба?о надорад≫, ≪Гулъизор аст нолон≫, ≪Восеъ ба асп савор≫ гирдовар? кардаанд, ки ба во?еа?ои он замон ва шахсияти Восеъ мансубанд. Дар бораи Восеъ адибон шеъру достон, намоишномаву филмнома?о таълиф намудаанд. Намоишнома?ои ≪Ш?риши Восеъ≫-и Фитрат (1927), операи ≪Ш?риши Восеъ≫-и С. Баласанян (либреттои М. Турсунзода ва А. Де?от?) (1941), ≪Восеъ≫-и С. Улу?зода (1987) ва ?айра аз ?умлаи он?о мебошанд. Аз р?йи романи ≪Восеъ≫-и С. Улу?зода силсилафилми ≪Ашк ва шамшер≫ (та?иягар Т. Собиров, 1991) офарида шудааст. Инчунин, дар шеър?ои М. ?аноат, ?. Мирзо, М. Шерал?, Гулназар, С. Айюб? ва дигарон аз Восеъ чун пешвои ш?ришгарон ва ?а?рамони озодихо?у ватанд?ст ёд гардидааст.
Дар вилояти Хатлон но?ияе ба номи Восеъ, дар ша?ри Душанбе к?чае ба номи Восеъ, дар ша?ри К?лоб кинотеатр ба номи Восеъ гузошта шудаанд. Дар но?ияи Ховалинги вилояти Хатлон осорхонаи Восеъ мав?уд аст.
- Бузургзода Л., ?алилов Р. Инъикоси ш?риши Восеъ дар фолклор. Сталинобод?Ленинград, 1941;
- Восеънома /Мураттиб ва муаллифи пешгуфтор ва тавзе?от Б. Шерму?аммадов. Д., 1985;
- Пирумшоев ?. Аз таърихи ом?зиши ш?риши Восеъ. Д., 1992;
- Искандаров Б. И. Восточная Бухара и Памир во второй половине XIX в. ?. II. Д., 1963;
- Маъсум? Н. Фолклори то?ик. ?исми 1 (нашри 2). Д., 2005;
- Умарова Ш. Таджикские народные исторические песни. Автореферат кандидатской диссертации. Д., 1999.