Tarih 8 Mart 1857, yer ABD’nin New York kentindeki bir tekstil fabrikasıydı.

Kadınlar, “E?it i?, e?it emek, e?it ucret” sloganıyla greve ba?ladı. Fabrikaya kitlenen kadınlar polisin saldırısına u?radı. Bu sırada cıkan yangında 129 kadın yanarak hayatını kaybetti. Bu acı kadınların hak arama mucadelesinde bir donum noktası oldu.

158 yıl sonra Mersin-Tarsus’ta universite o?rencisi Ozgecan Aslan ’ın once saldırıya u?rayıp ardından katledilip yakılması da Turkiye’yi tekrar soka?a doktu. Kadına yonelik ?iddet, e?itlik mucadelesi bu acı olayla bir kez daha kamuoyunun gundemine geldi. Cunku kadınlar hala yakılmaya, katledilmeye devam ediyordu...

Oysa cinayetler, cinsel istismarlar bu alanda calı?an sivil toplum orgutlerinin gundeminden hic du?medi. Ancak hukumetler ustu olan bu mucadelenin TBMM catısı altında tartı?ılması 80’li yılların sonunda gercekle?ti. Hukumetler, devlet bakanları, kanunların numarası, adı de?i?ti, ideolojik projeler uretildi. De?i?meyen ise ekonomik, toplumsal e?itsizlik, istismarlar ve cinayetler oldu. ??te hukumetlerin kadından sorumlu 15 devlet bakanıyla gecen, 28 yıllık icraatı…

 

'Ba?ında erkek bakan olmasın? diye bakanlı?ıma ba?ladım'

Turgut Ozal ’ın 2. kez ba?bakanlı?a secilmesiyle 46. hukumet goreve geldi. ?mren Aykut bu donem halk oyuyla secilen "ilk kadın bakan" unvanı ile Calı?ma ve Sosyal Guvenlik Bakanı olmu?tu. ‘Kadından Sorumlu Devlet Bakanı’ diye bir gorev tanımı yoktu. Dunya Birle?mi? Milletler Kadın Konferansı yapılıyor (BM 3. Dunya Kadın Konferansı- Nairobi 1985) ve Turkiye adına da bir erkek heyet ba?kanı olarak katılıyordu. Konferansa katılanlardan Aykut o anları, “Kadın sorunlarının tum dunyada cok ciddi boyutlara geldi?i gunlerdi. Bu sebeple konferans cok sert geciyordu. Erkekler konu?maya cıktı?ında yuhalanıyordu. Turkiye heyetindeki erkek temsilci de tepki cekecekti. Biz Goksel Kalaycıo?lu ile 2 milletvekili oradaydık. Derhal Ankara’yla temasa gecerek konferansta Turkiye adına Goksel Kalaycıo?lu ’nun konu?masını sa?ladık.”

Bu gibi kotu tecrubelerin ardından 47. Hukumet doneminde Kadın Statusu ve Sorunları Genel Mudurlu?u, bakan Aykut tarafından Calı?ma Bakanlı?ı bunyesinde kuruldu. Bunun sebebini Aykut, “Ba?ına erkek bir bakan getirirler endi?esiyle bakanlık bunyesinde kurdum” ?eklinde acıkladı. Ardından 48. Hukumet donemi olan 20 Nisan 1990 gunu Kadın Statusu ve Sorunları Genel Mudurlu?u bu hukumette devlet bakanı olan ?mren Aykut’a ba?landı.

 

'Erkek bakan oturmasın diye 9 saat kalkmadım'

 

Bu surec icin de Aykut hazırlanan Kadın Statusu ve Sorunları Genel Mudurlu?u Te?kilat Yasa Tasarısı’nı bakanlar kurulundan hızla imzalattı. Aykut tasarının Meclis'ten geci?ini ?oyle anlattı:

“?ki ay meclis kilitlendi ve bundan sonra mecliste goru?meler tekrar ba?ladı. Ben tam 9-10 saat yerimden hic kalkmadım ve oturuma ara verdirtmedim. Cunku ara verilirse da?ılacaklar ve kanun cıkmayacaktı. Kanun cıkana kadar yerime bir erkek bakanı oturtmayı goze alamadım.”

Aykut o gunden itibaren Ba?bakanlı?a ba?lanan Kadın Statusu ve Sorunları Genel Mudurlu?u’nden Sorumlu Devlet Bakanı oldu. 48. Hukumet'te de gorevine devam eden Aykut, yakla?ık 4 yıl kadın sorununu Meclis'e ta?ıdı. Bu surecte Avrasya Kadınlar ??birli?i Protokolu imzalandı. Turkiye’nin Kadınlara Kar?ı Her Turlu Ayrımcılı?ın Onlenmesi Uluslararası Sozle?mesi’nin (CEDAW) onaylanması icin ilk defa Bakanlar Kurulu’nu harekete gecirildi. Devlet Planlama Te?kilatı’nda Kadına Yonelik Politikalar Danı?ma Kurulu kuruldu. Yonetim koltuklarına kadınların gelmesi icin caba harcandı. Bir cok daire ba?kanı kadın oldu. 5 kadın Yargıtay uyesi olması sa?landı.

 

STK’larla, Universitelerle ilk temas

49. Hukumet’te Kadın Statusu Genel Mudurlu?u’nden sorumlu Devlet Bakanı Guler ?leri oldu. ?leri 6 ay gorev yapabildi. ?leri’den sonra Turkan Akyol bakan olarak atandı. Akyol doneminde Kadın ve Sosyal Hizmetler Muste?arlı?ı yetki kanununa dayanarak kurulmak istendi. Ancak bu hukumet doneminde bir sonuca varılamadı. Akyol, kadın istihdamı geli?tirme projesi hazırladı, Toplumsal Cinsiyet ?statistik Veri Bankası’nın kurulmasına onayak oldu. Ote yandan Akyol doneminde akademisyen ve sivil toplum orgutleriyle devlet kurumlarının birlikte calı?ması sa?landı. O donem ilk kez ODTU Kadın Calı?maları Merkezi, Ankara Universitesi Kadın Sorunları Ara?tırma ve Uygulama Merkezi (KASUM) acıldı. Ote yandan 1992 yılında Medeni Kanun'da kadının calı?masının kocanın iznine ba?layan madde Anayasa Mahkemesi'nce iptal edildi.

 

Meclis'te genelev sorunları konu?uluyor

1994’te muste?arlık Anayasa Mahkemesi’nce yetki kanununun iptaliyle kurulamadı.

Artık hukuken olmayan ancak fiilen var olan Kadın Statusu ve Sorunları Genel Mudurlu?u vardı. Bu nedenle Genel Mudurluk te?kilat kanunu cıkıncaya kadar (2004) herhangi bir icraat yapma ?ansı bulamadı. Ancak fiilen sorumlu devlet bakanları ba?bakanlık butcesi icerisinde sınırlı sayıda calı?malar yapabildi. Genel Mudurlu?un memurları maa?larını da Butce Kanunu’na ilave edilen 1 satırlık fıkra ile alabildiler.

50. Hukumet doneminde de gorev yapan Akyol’dan sonra sorumlu devlet bakanı olarak Onay Alpago gorevi devraldı. 6 ay gorev yapan Alpago, bugun kullanılan ‘Alo ?iddet’ hattının temeli kabul edilebilecek, 3B ba?vuru bankasını kurdu. Halk Bankası’na ba?vuru ile ‘Kadın Giri?imcilik Kredisi’ uygulamasını, do?um iznini e?itlikci bir ?ekilde ‘ebeveyn izni’ olarak duzenleyen ve TRT yayınlarındaki cinsiyetci yakla?ımları ortadan kaldırmayı amaclayan calı?mayı meclise ta?ıdı.?

Alpago ilk defa genelevlerin ve genelev kadınlarının icinde bulundu?u zorlukların meclis catısı altında konu?ulmasını sa?ladı. Alpago o donemi, “Hazırladı?ımız yasa tasarısı ‘Meclisin daha onemli konuları var’ gerekcesiyle kabul gormedi. Hala da bu sorunlar tam anlamıyla ele alınmıyor” sozleriyle anlattı.

Alpago’dan sonra goreve Aysel Baykal geldi. Gorev tanımı hukuki bo?luklar icinde gecen Baykal akıllarda 4. Dunya Kadın Konferansı’na (Pekin, 1995) 14 gonullu kadın kurulu?uyla birlikte katılmasıyla kaldı.

51. Hukumet'te I?ılay Saygın , Kadın Statusu Genel Mudurlu?u’nden Sorumlu Devlet Bakanı oldu. Guvenoyu alamayan bu hukumet tam anlamıyla bir faaliyet gosteremedi.

 

Mesleki kurslarla kadın istihdam calı?maları

52. Hukumet’te de gorevi bir sure daha Saygın devam ettirdi. Daha sonra ise bu goreve ilk defa bir erkek getirildi. Eski Turizm Bakanı Abdulkadir Ate? ’in goreve gelmesi cok sayıda kadın orgutu tarafından desteklenmese de, Ate? 6 ay gorev yaptı. Ate?, Akyol doneminde ba?layan universitelerdeki kadın calı?malarını destekleyerek, geli?imine katkı sa?ladı. Ote yandan Turizm Bakanlı?ı doneminde ba?ladı?ı kadınların i? gucune katılım calı?malarını devam ettiren Ate?, Urfa’da cam ve el sanatlarıyla ilgili merkezin acılmasını sa?ladı. “?stihdama cok onem verdim” diyen Ate?, 8 aylık mesleki kurslar actı.

Ate?’in ardından 53. Hukumet'in kurulmasıyla gorevi 4. kez ?mren Aykut ustlendi. Aykut o donem aynı zamanda ‘ilk kadın hukumet sozcusu’ oldu.

 

Kadına kendi soyadını da kullanma hakkı

Aykut’un ardından 54. Hukumet doneminde I?ılay Saygın ? 2. defa Kadın Statusu’nden de Sorumlu Devlet Bakanı oldu. Saygın doneminde bugun de gecerli olan Medeni Kanun’daki kadının e?i dı?ında kendi soyadını da kullanma imkanını sa?layan de?i?iklik yapıldı. Gelir Vergisi Kanunu’nda evli kadının tek ba?ına aile birli?inden ba?ımsız vergi mukellefi olması imkanı gercekle?ti. Nufus cuzdanlarında yer alan evli, bekar, dul, bo?anmı? gibi tanımlar ile dul yetim tanıtım kartları, sa?lık karneleri, kimlik kartı, diploma gibi belgelerdeki ayrımcı ifadelerin kalkması sa?landı. Nufus kutu?une ait bilgiler iceren tum belgelerde baba adının yanı sıra anne hanesi de eklendi. 4320 sayılı Ailenin Korunması Kanunu cıkarıldı. Bu kanun Turkiye icin kadına yonelik ?iddetin onlenmesine dair cıkan ilk kanun oldu. Aile mahkemelerinin kurulmasının temeli Saygın doneminde atıldı. Ote yandan kadın istihdam yaratıcı kurslar actı.

 

?mam nikahlı, 2 e?li Kadından Sorumlu Bakan

Saygın’ın istifası da akıllarda kaldı. Saygın istifa gerekcesini “Kadın cinayetleri hız kesmeden artıyordu; dayanamadım, istifa ettim” sozleriyle acıkladı. Saygın’ın 54. Hukumet doneminin sonlarına do?ru istifa etmesiyle goreve Haziran 1997 tarihinde Mehmet Salim Ensario?l u getirildi. 11 cocuklu Ensario?lu’nun biri imam nikahlı 2 e?li olması gorevle birlikte tartı?maları da beraberinde getirdi. Ensario?lu bu gorevde protestolar sebebiyle 1 hafta kalabildi.

Goreve 55. Hukumet doneminde tekrar Saygın getirildi. 4 hukumette gorev yapan Saygın’dan sonra goreve 11 Ocak 1999 yılında Hasan Gemici (56. Hukumet) atandı. Kadından Sorumlu Devlet Bakanı ucuncu kez bir erkek olmu?tu. Gemici kadın derneklerinden, bu sorumlulu?u ustlenen ilk erkek bakan Ate? ve imam nikahlı Ensario?lu kadar tepki gormedi.?

 

'Erkek bakan mikrofonları kadın temsilcilere bıraktı'

57. Hukumet'te de gorev yapan Gemici’nin Temmuz 2002’ye kadar yaptı?ı calı?malardan en onemlisi sivil toplum orgutleri ile bir arada calı?ması oldu. Kimi gruplar Gemici’nin bu tavrını erkek bir bakan olmasıyla, ‘Kadın derneklerinden tepki cekmemek amacıyla yaptı?ını’ du?unuyor. Gemici’nin o donemde Kadın Adayları Destekleme Derne?i (KA.DER) Ankara Yonetim Kurulu uyesi Selma Acuner ’i danı?manı olarak goreve davet etmesi orgutlere duydu?u guveni en iyi anlatan orneklerden biri oldu. Acuner o donemi? ?oyle anlattı:

“2000 yılında Birle?mi? Milletler 4. Dunya Kadın Konferansı’nın (Pekin+5,1995) ilk 5 yıllık gozden gecirme toplantısına Gemici kadın orgutlerinin kendi aralarında belirledi?i 13 kadın temsilci ile birlikte gitti. Bakan olarak yaptı?ı konu?madan sonra sozu kadın orgutleri temsilcilerine bıraktı. Bu davranı? sonraki ce?itli hukumetlerde de adeta gelenek haline geldi. Ancak bu sene 20. yıl nedeniyle Pekin +20 ba?lı?ında gercekle?tirilecek aynı toplantıya Bakanlı?ın hukumete yakın STK’lardan olu?an bir heyetle gidilece?i duyumları alındı. Bunun uzerine Kadın Koalisyonu ve cok sayıda kadın orgutu Bakanlı?a mektup yolladı. Kadın orgutlerince yurutulen uzun bir mucadeleden sonra, orgutlerin kendi aralarında belirledi?i 7 temsilcinin de heyete katılması sa?landı. Artık surec kesinlikle Gemici doneminde oldu?u gibi ilerleyemiyor.”

Ote yandan Gemici doneminde Avrupa Birli?i muzakere surecinde sunulan paketlerde Medeni Kanun ve Anayasa’daki e?itlikle ilgili maddelerin siyasi kriter haline getirilmesini sa?landı. CEDAW’a ek ihtiyari protokolu TBMM tarafından onaylandı. TBMM’de ‘Kadın Erkek E?itli?i Komisyonu’ kurulması icin teklif verildi. Gemici’den sonra goreve Melda Bayar geldi. 4 ay gorev yapan Bayar hukumetin de?i?mesi sebebiyle gorevine devam edemedi.?

 

Aile Mahkemeleri kuruldu, anayasada de?i?im oldu                                         

2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi’nin tek ba?ına iktidara gelmesinden sonra Abdullah Gul tarafından 58. Turkiye Hukumeti kuruldu. Bu donemde de Kadın Statusu Genel Mudurlu?u’nun hukuki statusu hala yoktu. Gul ba?kanlı?ında kurulan bu hukumette hicbir kadın bakan yapıldı. Fiilen var olan Kadın Statusu ve Sorunları Genel Mudurlu?u’nden sorumlu Devlet Bakanı da olmadı. Mart 2003’te kurulan 59. Hukumet’te goreve Guldal Ak?it getirildi. 2007’ye kadar goreve ustlenen Ak?it doneminde 18 yıl Meclis'te konu?ulan cok sayıda konu yasala?tı. 2003’te ?? Kanunu’da de?i?ikliklere gidildi, aile mahkemeleri kuruldu, anayasada de?i?iklikler yapıldı. Artık anayasada “ insan ticareti ” sucuna yer verildi, “Kadın erkek e?it haklara sahiptir. Devlet kadın erkek e?itli?inin ya?ama gecirilmesinde yukumludur” maddesi eklendi. 2004’te kabul edilen Turk Ceza Kanunu ile kadınlara kar?ı ayrımcılık iceren maddeler kaldırıldı.?‘Tore saikiyle’ kasten oldurmeye a?ırla?tırılmı? muebbet hapis cezası verilmesi sa?landı. ??yerinde ya?anacak cinsel tacize uc yıla kadar hapis cezası verilmesi ongorulurken, evlilik ici tecavuze de ceza getirildi.

 

Kadın Erkek Fırsat E?itli?i Komisyonu kuruldu

Ak?it’in doneminde bircok yenili?e yer verilirken, muhafazakar soylemler gundeme gelmedi. Ancak Ak?it’ten sonra 60. Hukumet doneminde goreve gelen Nimet Ba? ’ın ilk acıklamaları “3 cocuk” talebiyle ba?ladı. 2008 yılında Saygın doneminde cıkan 4320 sayılı yasanın yonetmeli?i yururlu?e girdi.

57. Hukumet doneminde Devlet Bakanı Gemici’nin parlamentoya ta?ıdı?ı ‘Kadın Erkek E?itli?i Komisyonu’ 2009 yılında Avrupa Birli?i surecinin etkisiyle de TBMM’de ‘Kadın Erkek Fırsat E?itli?i Komisyonu’ adıyla kuruldu.

Ba?’ın ardından 1 Mayıs 2009’da goreve Selma Aliye Kavaf getirildi. 6 Temmuz 2011’e kadar Kavaf doneminde "kadın istihdamının artırılması ve fırsat e?itli?inin sa?lanması" amacıyla??Ba?bakanlık genelgesi yayınlandı.

 

Krediyle evlili?e te?vik

 

61. Hukumet'in kurulmasından once talep edilen ‘ kadın ’ kelimesi atılıp sadece “Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı?ı” olarak bakanlık kuruldu. Adında ‘kadın’ kelimesi esirgenerek kurulan bakanlık tartı?ılırken, goreve Fatma ?ahin atandı. ?ahin donemindeki en onemli calı?ma 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Kar?ı ?iddetin Onlenmesine Dair Kanun’un kabulu oldu. ?ahin bu surecte kadın orgutleriyle yakın i?birli?i icinde calı?tı.

Ayrıca ?ahin doneminde Kadınlara Yonelik ?iddet ve Aile ?ci ?iddetin Onlenmesi ve Bunlarla Mucadeleye ?li?kin Avrupa Konseyi Sozle?mesi’ni (?stanbul Sozle?mesi) ilk imzalayan ulke Turkiye oldu. ?ahin evlili?i destekleyici, kadınları ev ici gorevde sorumlu tutan ‘Evlilik Kredisi’, ‘Enerji Hanım’ gibi projeler de gercekle?tirdi.

 

Kadın sadece aile ici mi goruluyor?

 

?ahin’in ardından goreve gelen Ay?enur ?slam halen Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı gorevini devam ettirmekte. Kadın orgutleriyle 20 yıl once ba?layan sıcak ili?kiler ?slam doneminde yerini buyuk bir mesafeye bıraktı. ?slam ?iddet, istismar ve kadın cinayetlerine ili?kin raporları hala kamuoyuyla payla?madı?ı icin ele?tirilmeye devam ediliyor. ?slam, Ailenin ve Dinamik Nufus Yapısının Korunması Programı, suca suruklenen ve sucun ma?duru cocuklara yonelik geli?tirilen ANKA Cocuk Destek Programı gibi projeler uretti. ?slam’ın, AKP ideoljisine paralel olarak kadını aile icinde gormesi ve e?itlik kavramını adalet kavramına cevirmesi kadın orgutlerinin tepkisini alıyor.

 

Bakanların tartı?ma yaratan ifadeleri

 

- I?ılay Saygın: “Kızlara bekaret kontrolu uygulanmalıdır ki rezil olsunlar ve erkeklerle diyalo?a girmek caydırıcı olsun.”

- Nimet Ba? : “Onlar aile de?il”, “Kadın orgutleriyle de?il bazı kadınlarla sorunum”, “Baykal e?ini yanında goturmuyor”, “CHP’de metresi olan cok milletvekili var.”

- Selma Aliye Kavaf: “Dayak aile ici mesele”, “E?cinsellik tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.”

- Fatma ?ahin: “Hamdolsun aile birli?inde en gucluyuz”, “Kızlı erkekli kalma sorununu yok mu sayalım?”, “?htiyac varsa sezaryen”, “Z.C. 11 ya?ında bir ?ey de?il.”

- Ay?enur ?slam: “Cinayetleri sa?ır sultan bile duyuyor”, “Almanya’da da kadın cinayetleri var”, “Erkekler de olduruluyor”, “Cocuk nikahları masumane kıyılıyor”, “Cocuklara cı?lık atmayı o?retin.”

 

Bakanlık sadece ?slam’ın ar?ivini tutuyor

 

Calı?madaki 2002 yılına kadar olan kronolojik sıralama ve yapılanların bir bolumu ?mren Aykut, Onay Alpago, Abdulkadir Ate?, I?ılay Saygın ve Hasan Gemici 'nin ki?isel ar?ivlerinden sa?landı.

Ote yandan Kadın Statusu ve Genel Mudurlu?u’ne ili?kin bilgiler Selma Acuner’in “Turkiye’de Kadın- Erkek E?itli?i ve Resmi Kurumsalla?ma Sureci“ isimli tezinden, hukuksal yenilikler ise ?stanbul Barosu Kadın Hakları Merkezi Ba?kanı Hale Akgun , bakanların soylemlerine ili?kin bilgiler ise Kadın Adayları Destekleme Derne?i Ankara (KA.DER) ar?ivinden sa?landı.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı?ı ar?ivinde sadece Ay?enur ?slam’a ait calı?maların yer aldı belirtilmi?, Kadın Statusu Genel Mudurlu?u’nden de geri donu? sa?lanamamı?tır.