?labik?rz b?ł p?my?lany, ?eby ?l?nske dzieci we szkole niy musiały sie ekstra uczy? dw?ch alfabet?w. Podle tego, jak to je robi?ne we Europie, nojlepsze efekty przi nauce jynzyk?w my?szo?ciowych d?waj?m prawie take rozwi?nzania. T?? jak zn?cie polski alfabet, to?cie ju? s?m we połowie dr?gi do tego, ?eby pisa? ?labik?rzym i napr?wda styknie sztwier? godziny, ?eby pozna? cołke prawidła u?ywani? tych liter. Zacznymy od tych dw?ch nojwa?niyjszych, to znaczy Oo i ?? .

Jak m?my głoska o na przodku słowa , to niy wymowi?my jij jak normalne o . Niykerzi bezt?? do z?pisu dod?waj?m litera ł na przodek i pisz?m łokno , łoko , łon itp. Tworzi to ale problym, bo to niyma zgodliwe ze etymologij?m, a ludzie ze połednia G?rnego ?l?nska niy rozumi?m, czymu tam miałoby by? te ł , jak przeca tak sie niy wym?wi?. Na zicher ty? znodli by sie starsi ludzie we inkszych tajlach ?l?nska, co pedzieliby to samo.

St?nd litera o . Czyt?my j?m jak [u?o] i stawi?my ino na przodku słowa abo tymatu słowa:

• oko, okno, obali?, osprawia?, oziym, o?wiyci? itd.

Ze tym przodkym tymatu rozchodzi sie o to, ?e jak m?my słowa ora? , obala? , o?wiyca? i inksze, co sie zaczynaj?m na o , to piszymy ty? po o ra? , po o bala? , na o ?wiyca? etc.

Poz?r! Ta litera su?y ino do tych wymianowanych przipadk?w. Niy u?yw?my jij do ko?dego ło we ko?dym słowie, to znaczy niy piszymy koo, sowo, poowa, abecado, boto ani ??dnych inkszych!

Drugi poz?r! Słowa jak ł??ski , łoke? , łopata , ł??ko , ł?ma? , ł?ta? piszymy tak, jak wida?.

Litera ? m? dwie funkcyje. Po piyrsze je to odpowiednik polskigo o , to znaczy jak we polskim alfabecie piszymy miod , krow , zbior , to we ?l?nskim m?my mi?d , kr?w , zbi?r itd.

Po druge ? sie pojawi? tam, kaj o st?w? przed m , n abo ? . To znaczy, ?e nigdy niy ma we ?l?nskim alfabecie om , on , ani o? , a dycki je w nim ?m , ?n i ?? :

• b ?m b ?n y , sztr ?m , s ?m siod , an ?n g , bel ?n ta? , krasik ?? , sor ?? , t ?? szy itd.

Je ino p?ra wyj?ntk?w, kaj sie pisze blank inakszyj ni? po polsku, bez przikł?d dr?t abo b?t , ale takich sł?w je tak mało, ?e niy bydymy tukej nad niymi dysputyrowa?.

A co, jak o stoji na przodku słowa, a p? nim je m , n abo ? ?

Wtyncz?s m?my dwa przipadki:

• we nowych zapo?yczyniach niymieckich piszymy ? na przodku: ?ma , ?pa , ?beriba , ?nkel
• we wszyjskich inkszych przipadkach piszymy o : on , ona , omasta

To nawet słycha?, jak sie to powiycie na głos. Jedne i druge sie inakszyj wym?wi?.

Ta litera nigdy niy stoji na przodku słowa. Ona sie wzi?nła z tego, ?e po ?l?nsku m?my sztyry warianty wym?wiani? tyj głoski:

• połedniowy wsch?d (Byt?m, Racib?rz, Pszczyna, Cieszyn) i pas blank na p?łnocy (od Tarnowskich G?r bez Olesno i dalij w str?na Sycowa) g?d? trowa ,
• zach?d (Toszek, Wielke Strzelce, Opole) g?d? trouwa ,
• połedniowy zach?d (Ko?le, Gog?wek, Bioł?) g?d? trauwa ,
• we Piechocicach g?d? sie treuwa .

Te r??nice wzi?nły sie z tego, jak rozwijoł sie ?l?nski jynzyk. Bez to, ?eby ko?dy m?g czyta? po swojymu, u?yw?my litery ? . ?eby to nojpro?cij przedstawi?, to nojlepij zapamiynta?, ?e:

• Jak ?e? je ze połedniowego wschodu: jak po polsku je a , a po ?l?nsku je o , to piszymy ? ,
• jak ?e? je ze zachodu: jak po polsku je a , a po ?l?nsku je ou , to piszymy ? ,
• jak ?e? je ze połedniowego zachodu: jak po polsku je a , a po ?l?nsku je au , to piszymy ? ,
• jak ?e? je z Piechocic: jak po polsku je a , a po ?l?nsku je eu , to piszymy ? .

Poz?r! Jak we ko?dym jynzyku, s?m tukej pojedyncze słowa, co s?m wyj?ntkami, bp. m?wa , wi?ska , c?fa? , ko?dy , kormi? , nojlepszy . Takich sł?w je ale niy wiyncyj jak dwadzi?cia.

Poz?r do opol?k?w! Czynsty feler, co sie go widzi we ?labik?rzowyj pisowni ze tego rej?nu, to u?ywanie ? na wszyjske przipadki ou . Trzeba pamiynta?, ?e choci?? we tym rej?nie g?d? i g?doł sie wym?wi? tak samo, to inakszyj sie je pisze. Nojpro?cij zapamiynta?, ?e we czasie przeszłym nigdy niy ma ? na k??cu, bez to niy ma pedzi? , pis? , wysz? , mi? ani b? , ino pedzioł , pisoł , wyszoł , mioł , boł .

U?yw?my tyj litery we dw?ch miyjscach:

• na k??cu czasownik?w we piyrszyj osobie liczby pojedynczyj (j?): robi a , id a , myj a , obsztaluj a , przelatuj a etc.
• na k??cu rzeczownik?w ?y?skich we bierniku (kogo, co widza?): gymb a , dziouch a , gitar a , ły?k a , wod a .

Do piyrszego tabulka niy bydzie potrzebn?, ale do drugigo wejzdrzij sie ni?yj.

Jak dycki, m?my p?ra(n??cie?) sł?w, co s?m wyj?ntkami, to znaczy niy n?le??m do tych dw?ch grup, bp.: troch a i p?r a (czego?). To sie wzi?nło z tego, ?e one pochodz?m od rzeczownik?w ?y?skich trocha (d?wnij ?dziebko , odrobina ) i p?ra (do dzisiej znaczy dwa egzympl?rze czego? ), co z nich sie zrobiyły liczebniki.

Je ty? opolsk? tyndyncyj? pisani? sa we znaczyniu sam , ale niy m?my wyrobi?nego zdani?, czy to uzna? za dopuszczalno pisownia, abo niy.

Ta litera je u?ywan? ty? ino we bierniku i tyk? sie to dw?ch grup sł?w:

• przmiotnik?w we liczbie pojedynczyj rodzaju ?y?skigo (kogo, co widza?): cz?rn o krowa, gryfn o dzioucha, piykn o gitara itd.,

• łaci?skich rzeczownik?w, co sie k??cz?m na -ij? i -yj? (kogo, co widza?): breweryj o , aut?n?mij o , policyj o .

Ter?z zn?sz ju? wszyjske litery ?labik?rzowego abecadła. Mo?esz bezt?? spr?bowa? napisa? hasło (wejzdrzij sie na wyk?z nojpotrzebniyjszych ), a jak jeszcze niy zn?sz podstaw pisani? na Wikipedyji, to kuknij na naszo 10-minutowo lekcyjo .