?labik?rzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ?labik?rzowym z?pisie ?l?nskij g?dki. Coby sie przewiedzie? wiyncyj, wejzdrzij do artikla o nim .

Jozef Ko?d??
Jozef Ko?d?? we Skoczowie, kej b?ł gmi?skim Aprowizacyjnym K?mis?rzym
Data a plac narodzyni?	8 wrze?nia 1873 Leszn? G?rn?
Data a plac ?mierci	15 grudnia 1949 Opawa
Pow?d ?mierci	??łt?czka niy?ytow?
Plac spoczynku	smynt?rz we Opawie
Fach	politiker
Nacyj?	?l?nsk?
Obywatelstwo	Austryj?-Madziary (1873?1918) Czechosłowacyj? (1918?1949)
Partyj?	?l?nsk? Ludow? Partyj?
Galeryj? we Wikimedia Commons

Jozef Ko?d?? , cz. Josef Ko?do?, pol. Jozef Ko?do? , miym. Josef Kozdon ^[1] (nar. 8 wrze?nia 1873 we Lesznyj G?rnyj , um. 15 grudnia 1949 we Opawie ) to b?ł ?l?nski politiker , zało?yciel i lider ?l?nskij Ludowyj Partyje a sp?łzało?yciel i gyneralny sekret?rz Ferajnu ?l?nz?k?w ( Bund der Schlesier ) we Cieszy?skim ?l?nsku we Austryj?-Madziarach a niyskorzij we Czechosłowacyji . B?ł sp?m?g?czym idyje nadani? aut?n?mije i samostanowiyni? dl? ?l?nska a idyjologym egzystowani? osobnyj ?l?nskij nacyje ^[2] . Dział?cz obywatelski i samoregyr?nkowy, deputyrowany ?l?nskigo Landtagu we Opawie od 1909 do 1918, macher czechosłowackij delegacyje we k?nferyncyji we Wersalu we 1919 roku, cz?nek ?l?nskij Krajowyj K?misyje Administracyjnyj we Opawie od 1919 do 1927, byrger Czeskigo Cieszyna od 1923 do 1938, zało?yciel (1925) a lider (1940?1944) ?l?nskigo Ludowego Banku.

Biografij? [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Narodzi?ł sie on we wanielickij bauerskij familiji we Austryj?-Madziarach . W d?ma naucz?ł sie cieszy?skigo dialektu ?l?nskij g?dki , jak ty? polskij a miymieckij g?dki ^[3] . Sk??cz?ł niymiecko szkoła ludowo we onego familijnyj Lesznyj G?rnyj, niymiecke gimnazyj?m ryalne we Cieszynie i niymiecke ^{[poz?r 1]} syminarium rechtorske, ty? we Cieszynie (1892), kaj przeszoł kurs polskij g?dki. Od 1893 do 1898 robi?ł on we niymieckij szkole ludowyj we Strumiyniu , a od 1898 roku we dwug?dkowyj, wanielickij szkole ludowyj we Skoczowie , co b?ł onyj kerownikym od 1902 roku. B?ł aktywnym cz?nkym ?l?nskigo Krajowego Ferajnu Rechtor?w we Opawie ^[4] . Propagowoł edukacyjo ? zainicjowoł stworzynie polskij publicznyj czytelni we Strumiyniu a sp?łtworz?ł niymiecke T?warzistwo Czytani? ( Leseverein ) we Skoczowie.

Kr?m robot we szkole, ty? od 1898 roku b?ł majstrym od ch?ru niymieckigo Mynskigo T?warzistwa ?piywani? we Skoczowie. We onego szkole krytykowoł kamrat?w za niymczanie mian i b?ł przeciwny rozt?majtym tyndyncyj?m germanizacyjnym ^[5] . Skirz tego niymiecki, cieszy?ski cajt?ng ?Silesia” nazwoł go ?polskim agitatorym” i od ter?z wielu ?uchodzi?ł za Pol?ka” ^[6] . Josef Ko?do? od 1905 roku zacz?n gosi? hasło ??l?nsk dl? ?l?nz?k?w” ^[7] , przi czym fest sprzeciwioł sie wzr?stowi polskich i czeskich wpływ?w postrz?d miyjscowyj ludno?ci bez inteligyncyjo, co napływała ze Galicyje i Morawy a onyj kamrat?w. We 1907 roku wzi?n udzioł we kampaniji obi?rczyj skupiny onego szwigra, byrgera Skoczowa Karola Sohlicha ? Niymieckij Progresywnyj Partyje, ker? we welowaniu do austryj?ckij Rady Pa?stwa mioła k?nkuryncyjo ze Niymieck?m Krze?cij??sk?m Ludow?m Partyj?m i Niymieck?m Socjalistyczn?m Partyj?m. We 1910 roku zało??ł K?mitet dl? Utrzimani? Czystoty ?l?nskij G?dki, kerego auftragym b?ło wyciepniy?cie germanizm?w ze cieszy?skigo dialektu ^[8] . Sp?m?goł idyjo dwug?dkowyj edukacyje, t?? dop?minoł sie wkludzyni? nauczani? niymieckij g?dki we polskich szkołach ludowych, cum bajszpil we Wielgich G?rkach , jak ty? polskij g?dki we niymieckich szkołach ryalnych i gimnazyjach, cum bajszpil we Cieszynie ^[9] . Wyp?minoł on polskim n?rodowc?m, i?e sami fest dobrze znaj?m niymiecko g?dka, skirz czego maj?m zapewni?ne wysokodochodowe posady, a ty? i?e ucz?m wł?sne bajtle tyj g?dki, a we tym samym czasie krytykuj?m jejich za blokowanie utrakwizacyje polskich szk?ł ludowych i d?n?ynie do zmiany szk?ł dwug?dkowych we ino polske, co odbiyrało bajtl?m ?l?nskich chop?w mo?ebno?? nauki niymieckij g?dki, a tym samym szansa sztajgniy?ci? onych społecznego sztatusu. Podkry?l?ł to słowami:

Za odpowiyd?, Pol?ki sk?myntowali onego wypowiyd? tekstym ?Ko?do? zniywa?? chop?w” ^[10] . Josef Ko?do? nikej niy zmiyni?ł swojich pogl?nd?w. Klarownie prawi?ł: ?Niy je ?ech Niymcym, dy? niy je ?ech ty? i niy chca by? Pol?kym” ^[11] .

Politiker we Austryji [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

W lecie 1908 roku Ko?do? zacz?n formowanie wł?snyj skupiny ?l?nskij Ludowyj Partyje , ker? we m?myncie registracyje we styczniu 1909 roku, mioła kole 2000 cz?nk?w, sebranych we 30 terynowych skupinach ^{[12] [13]} . Od lutego 1909 roku partyj? wyd?wała wł?sno presa ? tydnik ? ?l?zak ” ( ?l?nz?k ) ? redagowany od Adolfa Hoffmana a niyskorzij Klaudiusza Koske. We cajt?ngu, miyndzy inkszymi s?m Ko?do? g?doł, i?e ?l?nz?ki to je osobn? nacyj? ^[14] . Ko?do? mianowoł ??l?zaka” ?nojpoczytniyjszym cajt?ngym we Weschodnim ?l?nsku ” ^[15] . Ty? od 1909 roku Josef Ko?do? b?ł deputyrowanym do ?l?nskigo Landtagu we Opawie od onego partyje. Obrany b?ł ze biylsko-strumiy?sko-skoczowskigo rej?nu welowani?. Dostoł on sam wiyncyj gos?w ani?eli prziw?dca polskigo ruchu we Cieszy?skim ?l?nsku ? Jozef Londzin ^[16] . We rej?nie cieszy?sko-jabł?nkowsko-frysztackim zwyciyn??ł Franciszek Halfar , podpiyrany społym od str?nnictwa Pol?k?w, jak i ?l?nz?k?w. Drugi mandat dostoł polski n?rodny dział?cz Jan Michejda , kery bez gosy czeskich elektor?w pok?noł Jozefa Cichego , kandyd?ta od ?LP ^[17] . Trzeci kandyd?t od ?LP ? Edward Quasnitza ? wygroł we I turze we rej?nie frydecko-ostrawsko-bogumi?skim, kaj pok?noł polskigo kandyd?ta Adamka i czeskigo bauera, bez co dotrzoł do ?cisłego welowani?, w kerym ulegn?ł czeskimu n?rodowcowi Janowi Poppe ? byrgerowi ?l?nskij Ostrawy ^[18] (ter??nie tajla Ostrawy ). We Syjmie Ko?do? zasi?doł we Wydziale Ek?n?micznym, Spraw Wojskowych i Publicznego Bezpiyczy?stwa, kaj zaprzij??nił sie ze synkym od ?l?nskigo krajowego hetmana gr?fym J?nym Larisch-Monnichem ze Karwinyj . We lipniu 1910 roku we Cieszynie społym ze Jozefym Cichym i Pawłym Wani?m zało??ł zaplecze ?l?nskij Ludowyj Partyje ? Ferajn ?l?nz?k?w ( Bund der Schlesier ), prz?dzij pod mianym ?l?nski Ferajn Ludowy ?Nasz Hajmat” ( Schlesischer Volksverband ?Unsere Heimat” ).

Ko?do? zwalczoł lider?w polskigo ruchu Jana Michejda i Jozefa Londzina, protestowoł ty? przeciw przibywaniu polskich rechtor?w i fabryk?rzy ze Galicyje na teryn Cieszy?skigo ?l?nska, bo prawi?ł, i?e odbiyraj?m oni robota hanys?m ^[19] . Podanie g?doł o Czechach ze Morawy i Czech ? obskar?oł onych o ?czechizacyjo” Cieszy?skigo ?l?nska ^[9] . Polske bad?cze daj?m poz?r, i?e niy wystympowoł przeciw niymieckim przibytnym ^[20] . We 1910 roku we Cieszy?skim ?l?nsku p?miyszkało kol. 57 tysiyncy imigrant?w ze Galicyje, 25 tysiyncy imigrant?w ze Czech i Morawy a r?ncz 2 tysi?nce imigrant?w ze inkszych austryj?ckich kr?j?w ^[21] . P?nadto zap?minaj?m oni, i?e lidery napływowych Czech?w chcieli prził?nczy? Austryj?cki ?l?nsk do Morawy (co osi?ngli antlich we 1928 roku), lidery napływowych Pol?k?w chcieli prził?nczyni? Cieszy?skigo ?l?nska do Galicyje, przi czym g?dali, i?e ?Cieszy?ski ?l?nsk dycki b?ł administracyjn?m tajl?m Krakowskigo” ^[22] , za to napływowe Niymce (m.in. Haase, Bukowski, Payer) podpiyrali utrzimanie samodzielnego i aut?n?micznego sztatusu kor?nnego kr?ju ?l?nsk, a ty? oficjalnie poprzili nast?nie i działalno?? br?ni?ncyj tego sztatusu ?l?nskij Ludowyj Partyje, kere to sparcie (a nojbarzij od Payera) polske n?rodowce ofyn sp?minali dl? Ko?donia.

We 1911 roku ?l?nsk? Ludow? Partyj? b?ła nojsrogsz?m skupin?m polityczn?m we Cieszy?skim ?l?nsku. Obyjmowała panowanie we 39 gminach biylskigo a cieszy?skigo krysu ^[21] . W tym ty? roku, z tych rej?n?w Josef Ko?do? b?ł kandyd?tym na deputyrowanego do Rady Pa?stwa we Wiedziyniu . Straci?ł jednak du?o gos?w skirz socjalist?w (Chobota i Kunickigo), kerzi dziynki nago?niyniu powi?nza? Ko?donia ze ?l?nsk?m arystokracyj?m, pok?nali go nawet we p?ru gminach, we kerych reskyrowała onego partyj?. Wpływ na to miało ty? wyciepniyncie ze biylskigo rej?nu 8 gmin?w kole Biylska , kere sparły Ko?donia we syjmowych welowaniach, a kere we parlamyntarnych welowaniach b?ły prził?ncz?ne do jednego ze rej?n?w we Opawskim ?l?nsku (krys obi?rczy nr 10). Bez to mandaty we ob?ch rej?nach zdobyli kandyd?ty polskigo n?rodnego oboza (Londzin i Michejda). W czasie I wojny ?wiatowyj Ko?do? formalnie durch b?ł deputyrowanym, nale ?l?nski Landtag niy obradowoł. Ko?do? przij?n funkcyjo Aprowizacyjnego K?mis?rza gminu Skocz?w, przi czym b?ł w K?mitecie dl? podpor familiji woj?k?w. We 1914 roku onego partyj? miała kole 1000 cz?nk?w ^[23] .

Ciyn?ki okres 1918?1920 [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Po k??cu I wojny ?wiatowyj Ko?do? mioł nadzieja na niyzawisło?? dl? Austryj?ckigo ?l?nska we r?mach federacyje pa?stw austryj?ckich. Kej ta k?ncepcyj? padła, opedzioł sie za onego imyntnym samostanowiyniym i poł?nczyniym ze prop?nowanym niypodlygłym g?rno?l?nskim kr?jym . We czesko-polskij ostudzie o d?wne cieszy?ske ksi?n?ynctwo opedzioł sie po zajcie Czech?w. We grudniu 1918 roku Josef Ko?do? społym ze onego ?lubn?m Juli?m b?ł porwany od Pol?k?w ^[16] a osadz?ny we wiynziyniu we Krakowie , a onego ?lubn? we obozie Krakow-D?bie . Ko?do? b?ł wypuszcz?ny po miesi?ncu po interwyncyjach tukejszych niymieckich i czeskich politykr?w. Po tym incydyncie zamiyszkoł we Ostrawie .

We czasie miyndzyn?rodowych ospr?wek o prziszło?ci ?l?nska prop?nowoł utworzynie samostanowi?nego kr?ju, co we onego skł?d mioł wchodzi? d?wny Austryj?cki ?l?nsk, teryn Morawy oddzielaj?ncy onego dwie tajle od siebie (rej?n Ostrawy i Mistek z Koloradowym), Bioł? ze okolicami ? niyskorzij to pa?stwo miało poł?nczy? sie ze samostanowi?nym kr?jym G?rnego ?l?nska. Na wersalskij k?nferyncyje ?Memorioł we sprawie utworzyni? Republiki ?l?nsk Weschodni ? Cieszyn”, zrychtowany od Ko?donia a Richtera i Fulda ? lider?w Delegacyje Niymieckich Partyji Weschodnigo ?l?nska, przedstawi?ł biylski rajca Robert Piesch, wchodz?ncy we skł?d austryj?ckij delegacyje. Sam, kr?m mocy memoriał?w od Ko?donia, K?misyj? dostała ?Memorioł we sprawie Samostanowiyni? Cieszy?skigo Kr?ju” od Eduarda Augusta Schrodera ^[24] , kerego aut?r podpiyroł i arg?myntowoł d?n?ynia do samostanowiyni? od Ko?donia. Postulat mioł sparcie u trzech cz?nk?w Miyndzysojuszniczyj K?misyje: Duboisa od Zjednocz?nych Sztat?w , Tissiego od Italije i Coulsona od Wielgij Brytanije , nale pow??nie zaop?nowoł przedst?wiciel Francyje ? Grenard. Ter?zki Ko?do? zaprop?nowoł, coby we ?l?nskim absztim?ngu przida? trzecio opcyjo obioru ? samostanowiyni?, nale za? onego postulat niy dostoł sparci?. Tedy Ko?do? nawi?nzoł bliske relacyje ze nojw??niyjszymi politikerami Czechosłowacyje: prezydyntym Toma?ym Masarykym , prymierym Karelym Krama?ym i ministrym spraw zagranicznych Edvardym Bene?ym . Zapewniyli go oni, i?e ?l?nsk we granicach Czechosłowacyje zachowie polityczno aut?n?mijo, kero posiadoł we m?narchiji Habsburg?w , a ?l?nz?ki dostan?m n?rodno aut?n?mijo. We Pary?u Ko?do? b?ł jednym ze macher?w czechosłowackij delegacyje. Sam obal?ł argumynta etniczne polskij zajty, przek?noł aliant?w , i?e ?l?nz?ki to sztw?rt?, osobn? nacyj? na tym terynie. Skrytykowoł plan tajl?ngu Cieszy?skigo ?l?nska na dziołe wodnym p?miyndzy Olz?m a Wisł?m , bo niy chcioł ?za ??dno cyna odst?mpi? Ustr?ni? , Skoczowa i Strumiyni?” ^[25] , kaj mioł nojwiyncyj sp?m?g?czy. Przek?noł czechosłowackich politykr?w do forsowani? absztim?ngu, bo jak prawi?ł, onego sp?m?g?cze to wiynkszo?? ludno?ci Cieszy?skigo ?l?nska, w tym 9/10 wanielik?w. Kr?m oficjalnego sparci? dl? Czechosłowacyje, Ko?do? niy zrezygnowoł ze opcyje samostanowiyni? i nawi?nzoł blisko sp?łpraca ze liderym g?rno?l?nskich sp?m?g?czy samostanowiyni? Ewaldym Lataczym , keruj?ncym p?łmilij?nowyj Unije G?rno?l?nz?k?w ( Bund der Oberschlesier ) ^[26] .

We tym okresie, obie organizacyje utworz?ne od Ko?donia przibrały masowo natura. ?l?nsk? Ludow? Partyj? miała p?ran??cie tysiyncy cz?nk?w, a Ferajn ?l?nz?k?w 52 tysi?nce cz?nk?w. Ze inspiracyje Ko?donia we Fryszt?cie Paweł Bajtek zało??ł ?l?nsko Socjaldymokratyczno Partyjo , tworz?nco sie ze lewicowych sp?m?g?czy ?l?nskij nacyje, zaobycz ze Ustr?ni? i Goleszowa, kaj miała nojsrogsze terynowe skupiny. We organizowaniu onyj rosn?ncych struktur broł udzioł Karol Smyczek ? osobisty sekret?rz Ko?donia. Imyntn? wielo?? cz?nk?w a sympatyk?w ?ruch?w ?l?nz?kowskich” je szacowan? na 100 tysiyncy os?b ^[3] . Wiynkszo?? ze nich miyszkała na terynach administrowanych od Pol?k?w, a sam obowi?nzowoł zak?z kolporta?u cajt?ngu ??l?zak”. Cz?nki tych organizacyji podle m.in. Ko?donia byli ofiarami zastr?szani?, spra?, podpale?, dymolowani? onych lokal?w itp. ^[27] Nojbarzij nara?yni na terror byli ?l?nske socjaldymokraty, skirz czego Ko?do? ug?doł sie ze Emanuelym Chobotym ? liderym Polskij Socjaldymokratycznyj Partyje ze siydzib?m we Ostrawie, rywalizuj?ncyj ze Polsk?m Partyj?m Socjalistyczn?m ze siydzib?m we Cieszynie. ?SDP i PSDP zjednoczyły sie pod mianym tyj ostatnij ^[28] . Polske władze pr?bowały dok?na? ty? rozłamu we samyj ?l?nskij Ludowyj Partyje. Pr?ba wykreowani? propolskigo Karola Sikory na lidera partyje niy prziniosła sukcesu, t?? siył?m ^[29] zmusiyli p?run?stu strzod znacz?ncych dział?czy do odbyci? partyjnego sj?zdu i wykluczyni? Ko?donia ze organizacyje. Taki mydialny pok?z zafungowoł na władze we Pradze , kere stwiyrdziyły, i?e je to ryalny rozpad tm. ?ruchu ?l?nz?kowskigo”, a wyc?fały sie ze d?n?y? do absztim?ngu. Niy p?m?g byzuch Ko?donia we Pradze ani protest do alianckij K?misyje. Przeciw woli miyszka?c?w 15 lipnia 1920 dok?nane b?ło potajlowanie Cieszy?skigo ?l?nska. Po polskij zajcie, kaj ostało kole 80% struktur ?l?nskij Ludowyj Partyje a Ferajnu ?l?nz?k?w robota str?nnik?w Ko?donia niy b?ła dozwol?n? ^[3] .

Miyndzywojynny okres [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Od 1919 roku Ko?do? b?ł cz?nkym Krajowyj Administracyjnyj K?misyje dl? Kr?ju ?l?nskigo ze siydzib?m we Opawie. Po potajlowaniu Cieszy?skigo ?l?nska zamiyszkoł we nowopowst?nym Czeskim Cieszynie we Czechosłowacyji . Hned obsztalowoł polityka wobec władz Czechosłowacyje, od kerych dop?minoł sie zoce dl? regi?nalnych odrymbno?ci, n?rodnyj aut?n?mije i amt?w dl? ?l?nz?k?w. We styczniu 1921 roku, kej kludzi?ł delegacyje przedst?wicieli Kr?ju ?l?nskigo, bez powołowanie sie na przedabsztim?ngowe obiecki od regyr?nku, pr?bowoł dosta? od prezydynta Toma?a Masaryka aut?n?mijo dl? czeskigo ?l?nska ^[30] . Nale Masaryk niy mioł ??dnych formalnych zobowi?nza? (p?niyw?? absztim?ng sie niy odb?ł) wyc?foł sie ze onego obiecek. Kwestyj? n?rodnyj aut?n?mije regyr?nek potraktowoł enigmatycznie. W czasie wyk?zu ludzi miast prop?nowanyj od Ko?donia kategoryje: ?l?nsk? nacyj? , uk?zały sie trzi: ?l?nz?k-Czechosłow?k, ?l?nz?k-Pol?k, ?l?nz?k-Niymiec, a deklaruj?nce to 47 tysiyncy os?b rozciepniynte b?ły p?miyndzy trzi nacyje ^[12] . Skirz tego Ferajn ?l?nz?k?w niy m?g oficjalnie reprezyntowa? ?l?nskij my?szo?ci, t?? potajlowoł sie na g?dkowe sekcyje: niymiecko, polsko i czesko. Ta ostatni? hned b?ła zlikwidowan?, bo niy mogła dost?wa? dotacyje dl? n?rodnych my?szo?ci. Josef Ko?do? prziwstoł do niymieckij sekcyje, nale byd?c sekret?rzym gyneralnym przewodzi?ł organizacyje oficjalnie reprezyntuj?ncyj tak niymiecko my?szo??, jak i polsko. Prziwst?nie Ko?donia do niymieckij sekcyje, wynikało ze faktu, i?e zgodnie ze prawidłami, do keryj? prziwst?? musioł. Za to we czasie niyskorniyjszego wyk?zu ludzi we 1930 roku, kej ?l?nsk? nacyj? b?ła potajlowan? na kategoryje: ?l?nz?k-Czechosłow?k, ?l?nz?k-Czech, ?l?nz?k, ?l?nz?k-Pol?k, ?l?nz?k-Niymiec i ?l?nz?k-Słow?k ^[12] , s?m Ko?do? zadeklarowoł sie ino jako ??lonzok” ^[31] . Ze onego działalno?ci?m we kwestyji odrymbno?ci ?l?nskij nacyje we latach 30. koresp?ndowała tw?rczo?? a działalno?? od frydeckiego pis?rza Erwina Goja ( Ondra Łysohorsky ), co o nim Czechy pisali: ?Ondra Lysohorsky, to je Ko?do? na Parnasie ”.

Na frakcyje potajlowała sie ty? sama ?l?nsk? Ludow? Partyj?. Frakcyj? proczesk? ze Karolym Smyczkym i Karolym Pawlasym za lider?w dok?nała secesyje, czym stała sie osobn?m partyj?m, sp?łpracuj?nc?m ze czeskimi Agrariuszami. Frakcyje proniymieck? i polskog?dkow?, sp?łdziałały ino we niykerych gminach, a ł?nczyła jy osoba Jozefa Ko?donia. Frakcyj? niymieck? pod wodz?m od Rudolfa Francusa i Waltera Harbicha skutecznie sztartowała we welowaniu do cieszy?skigo krysu . Za to frakcyj? polskog?dkow? we welowaniu do praskigo parlamyntu i brny?skigo Syjmu, wchodziyła we skł?d szyrokij polskij koalicyje. Liderym delegacyje, kludz?ncyj koalicyjne ospr?wki, b?ł Ko?do?. Sp?lnym hasłym obi?rczym polskij koalicyje b?ło: ??l?nsk dl? ?l?nz?k?w” we welowaniu do parlamyntu (1925), a piyrszy plac we welowaniu do Syjmu (1928) zaj?n Gustaw Wałach od ?l?nskij Ludowyj Partyje ^[32] . Kr?m sp?łprace ze Pol?kami, Josef Ko?do? durch uw??oł sie jyny za ?l?nz?ka. We 1929 roku odciepn?ł t?? propozycyjo Str?nnictwa Ludowego rozwi?nzani? ?l?nskij Ludowyj Partyje i prził?nczyni? sie do oboza polskigo. Wcza?nij odciepn?ł czesko propozycyjo opuszczyni? ?l?nska i objy?ci? eksp?nowanego stanowiska we Pradze. We 1927 roku czechosłowacki regyr?nek za? wyciepn?ł obiecki dane ?l?nz?k?m, kej uzdoł poł?nczy? czesko tajla ?l?nska ze Moraw?m. Or?z powstoł K?mitet Obr?ny Praw ?l?nska , pod liderstwym byrgera Opawy Ernsta Franza, kery pr?bowoł zapobiyc wkludzyniu tyj decyzyje, m.in. bez kolporta? niymieckog?dkowyj broszury od Ko?donia ?Prawo naszyj ?l?nskij ojczyzny do administracyjnyj niyzawisło?ci” ( Das Recht unserer schlesischer Heimat auf die verwaltungmassige Selbstandigkeit ), kaj przedstawi?n? b?ła niyracj?nalno?? tyj decyzyje, podle oprzyni? sie na argumyntach historycznych, obywatelskich i ek?n?micznych ^[33] . Przeciwko poł?ncz?nego Kr?ju ?l?nsko-Morawskigo protestowały posp?ł ?l?nsk? Ludow? Partyj?, Ferajn ?l?nz?k?w, jak ty? wszyjske polske i niymiecke organizacyje, jednak praske władze zignorowały te haje.

W 1938 roku Czechosłowack? Armij? pok?nała aufsztand od sudeckich Niymc?w we Opawskim ?l?nsku . Skirz tego, III Rajch up?mnioł sie o teryny Czechosłowacyje zamiyszkane zaobycz bez ludno?? niymiecko, a Polska, o tm. Zaolzie (zachodni Cieszy?ski ?l?nsk bez krysu frydeckigo i ?l?nskij Ostrawy). Owdy alianty wysłoli do Pragi onych przedst?wicieli. 8 wrze?nia ?l?nsk? Ludow? Partyj?, jako ?reprezyntacyj? ?l?nskij nacyje”, wysłoła memorioł do przedst?wiciela Wielgij Brytanije ? lorda Waltera Runcimana , w kerym sp?minała o niydotrzimanyj obiecce absztim?ngu we 1920 roku. Chciała od sztw?rki alianckich mocarstw zrobiyni? absztim?ngu we kwestyji neutralizacyje spornych teryn?w. Pismo, do kerego prziwst?n? b?ła praca od Kurta Witta ?Die Teschener Frage”, sygnował m.in. czesko-cieszy?ski byrger Josef Ko?do? (sn?d? aut?r memoriołu) ^[34] . Jednak postulat ?reprezyntacyje ?l?nskij nacyje” ? jak sie sami okry?lyli ? niy mioł echa.

We 1923 roku, kr?m niyakceptacyje od czeskich władz, co chciały Czecha na tym stanowisku, gosami od Niymc?w, ?l?nz?k?w i Pol?k?w (we proporcyjach 15, 5 i 2, przeciw 13 czeskim gos?m) ^[16] , Ko?do? b?ł obrany byrgerym Czeskigo Cieszyna . Dziynki onego talynt?m organizacyjnym, Ko?do? b?ł barzo dobrym byrgerym, co przizn?wali nawet onego opaczniki. We czasie onego regyrowani? miasto rozwijało sie fest wartko, zbudowany b?ł lazaryt, szkoły i przedszkola m.in. ty? polsk? szkoła, a przede wszyjskim zgolym? wielo?? d?m?w miyszkalnych m.in. kamynice przi hulicy Akacjowyj jak ty? osiedle jednofamilijnych d?mk?w ?Na Rozwoju”. Kr?m katolickigo ko?cioła powstoły trzi wanielicke (?Na Rozwoju“, ?Na Niwach“, czeskobraterski na Frydeckij), synagoga a k?munalny smynt?rz. Postawi?ne b?ły ty? administracyjne bud?nki m.in. gmach krysowego amtu, a we 1929 roku Czeski Cieszyn dostoł wł?sny rathaus, przi kerym we 1933 roku powstoł nowy rynek. Miasto przetn?ł nec nowych ulic (po potajlowaniu Cieszyna b?ła sam praktycznie ino jedna hulica), powstoła ty? miastow? masarnia, znacznie rozrosła sie infrastruktura handlow? i gastr?n?miczn?. Byrger Ko?do? we czasie wszelich oficjalnych przem?wiy? u?ywoł kr?m amtowyj czeskij g?dki i niymieckij ? rodnyj dl? wiynkszo?ci miyszka?c?w, ty? polskij g?dki, kr?m tego, i?e Pol?ki niy stanowiyli we Czeskim Cieszynie ord?nkowych 20% miyszka?c?w, co gwarantowałoby im g?dkowe r?wnouprawniynie. Dziynki onego hyrsko?ci dost?wała cołk? ?l?nsk? Ludow? Partyj?, keryj sparcie we mie?cie trzikrotnie urosło (1922 ? 604 gosy i 5 rajc?w, 1931 ? 1684 gosy i 12 rajc?w) ^[35] . Trzi razy we 1923, 1927 a 1931 roku b?ł obiyrany głosami od ?l?nz?k?w, Niymc?w i Pol?k?w przi sprzeciwianiu od Czech?w. Sztw?rty r?z b?ł obrany jednogo?nie we wrze?niu 1938, nale miesi?nc niyskorzij, po aneksyji ?Zaolzi?” od Pol?k?w, b?ł on wyciepniynty ze tyj funkcyje ^{[poz?r 2]} . 6 pa?dziyrnika nowe władze zdelegalizowały wszyjske niypolske organizacyje na tym terynie, ty? ?l?nsko Ludowo Partyjo i Ferajn ?l?nz?k?w.

Działalno?? we III Rajchu [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Po uwiynziyniu, kr?tkim pobycie we Biylsku i Katowicach , kaj u?ywoł go?cinno?ci niymieckij my?szo?ci (Volksbundu), nawrocie do Cieszyna i dalszych odpyt?nkach, w listopadzie 1938 roku Ko?do? przeni?s sie na teryn III Rajchu, do Opawy. Owdy bez wiedze i zw?le od Ko?donia, lider proniymieckij frakcyje ?l?nskij Ludowyj Partyje Walter Harbich nawi?nzoł k?ntakt ze piyrwyjszym cz?nkym tyj partyje Paulym Lamatschym i bez onego postrzednictwo podporz?ndkowoł zdelegalizowano ?l?nsko Ludowo Partyjo Cyntralnyj Plac?wce Ludno?ci Niymieckij ( Volksdeutsche Mittelstelle ), powi?nzanyj ze wydziałym nacyjnym agyndy dywersyje a interview, podporz?ndkowanyj Reichsfuhrerowi SS ^[34] . Ko?do? mioł nadzieja, i?e niymiecke reskyrowanie na ?l?nsku bydzie nawrotym czas?w m?narchije Habsburg?w. Wr?ci?ł do Cieszyna ?owacyj?m powitany od onego sp?m?g?czy” ^[36] dwa tydnie po zajy?ciu miasta od Wehrmachtu . Oczekowania Ko?donia na sparcie onego star?nk?w we sprawie samostanowiyni? ?l?nz?k?w niy b?ły społni?ne, a Niymce u?yli go do rozt?majtych onych cel?w, zaobycz do st?wki woj?k?w ^[16] . Niy prziwr?ciyli mu stanowiska byrgera, niy zalegalizowali ?l?nskij Ludowyj Partyje, niy przizwolyli wyd?wani? presy. Po pr?wdzie, we czasie policyjnego wyk?zu ludzi zarachowan? b?ła nacyj? ??l?nz?ck?” (ogranicz?n? jyno do teryn?w Cieszy?skigo ?l?nska, wł?ncz?nych dyrekt do Rajchu), co j?m deklarowało 157 tysiyncy os?b, atoli dwa lata niyskorzij wkludz?n? b?ła volkslista , podle keryj wszyjscy mieli by? Niymcami. Ko?do? ignorowoł zak?z publicznego g?dani? ?l?nsk?m g?dk?m, publicznie krytykowoł ?rozstrzylani? ludno?ci niywinowatyj”, zak?z u?ywani? polskij g?dki we ko?ciołach i inksze przej?wy polityki germanizacyje. Nazisty niy chcieli nało?y? ??dnych represyji dl? Ko?donia, bo r?wnałoby sie to dl? nich ze klynsk?m propagandy na tym terynie ^[29] . We wrze?niu 1943 roku na 70. gyburstag Ko?donia, ze uzd?niym od Adolfa Hitlera (wym?gane we war?nkach wojynnych) urz?ndz?ny b?ł huczny fajer, w czasie kerego nadany mu b?ł tytuł h?norowego obywatela Cieszyna ?za zasugi dl? niymczyzny” ^[37] . Tukejszy kreisleiter NSDAP Pannenborg we swojim przem?wiyniu uznoł go za ?muster niymieckigo bojownika”, a cieszy?ski landrat Kruger chw?l?ł go za perfekt wiad?mo?? miyjscowych relacyji. Przeciw opinie nazistowskigo dygnitarz? Ko?do? u?ywoł swoja pozycyjo, coby chr?ni? przed nazistowskimi represyjami swojich dotynczasowych politycznych opacznik?w ^[38] . P?m?g nawet swojimu adwersarzowi Władysławowi Zabawskimu ^[39] , kery obra?oł Ko?donia 30 l?t we ?Dzienniku Cieszy?skim” a sproł go ze k?mpanami we kwietniu 1909, czym chw?l?ł sie we onego cajt?ngu ^[38] .

Ostatnie lata ?yci? [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Pod k?niec 1944 roku, kej Czyrw?n? Armij? zbli?ała sie do granic ?l?nska, Ko?do? społym ze onego familij?m b?ł ewakuowany dalij do Rajchu. Jednak we dr?dze uznoł, i?e niy chce opuszcza? ?l?nska. We Karlowych Warach po?egnoł sie ze ?lubn?m i poszoł we powrotno dr?ga do Cieszyna, a sam hned po wkroczyniu Czyrw?nyj Armije b?ł p?ra tydni internowany. Po wojnie ostoł we Czechosłowacyji i, dziynki flyjdze od czeskich n?rodnych socjalist?w ^[40] , unikn?ł obskar?y? o kolaboracyjo. Władze Czechosłowacyje odciepły ty? polski antrag o onego ekstradycyjo. Fiaskym zak??czyła sie ty? pr?ba porwani? Ko?donia do Polski, co j?m zaplanowoł zaolzi??ski sztab Wojska Polskigo ^[41] . Po tym trefiyniu, maj?ncy ju? 73 lata Ko?do?, sprany knyplym i kamyniym ^[29] , za? przeni?s sie do Opawy. Sam ? na ??ndanie policyje ? napisoł antrag o rehabilitacyjo, do kerego prziwstoł wyk?z kol. 300 os?b, kerym p?m?g w czasach nazistowskigo terroru. Na k??cu antragu spytoł ?czym m?g wiyncyj uczyni? i fto wiyncyj uczyni?ł?”. Josef Ko?do? umrził we 1949 roku na ??łt?czka niy?ytowo we opawskim hospicyj?m Marianum ^[4] przi hulicy Roosevelta 45. Pogrzebany b?ł 11 grudnia na bazowym smynt?rzu we Opawie. Onego symboliczny gr?b je ty? na k?munalnym smynt?rzu we Czeskim Cieszynie.

Pogl?ndy [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Onego pogl?ndy s?m ofyn pods?mowywane hasłym ?l?nsk dl? ?l?nz?k?w ^[29] . Polske historyki prawi?m, i?e podpiyroł on akcyje germanizacyje na ?l?nsku. Podle inkszych zdrz?deł, br?ni?ł on praw ludzi do u?ywani? polskij g?dki we szkołach i amtach. Niy spiyroł teoryje, i?e sam, kaj ostała polsk? m?wa, ta ziymia je polsk?. Arg?mentowoł to tym, i?e na pograniczu niy idzie stosowa? kryteri?w g?dkowych ani religijnych ^[19] .

Obr?z Ko?donia niy dl? wszyjskich b?ł pozytywny abo choby neutralny. Od Pol?k?w Ko?do? b?ł widziany za oszydnika i agynta wpływu . Cum bajszpil, Maria Pilch we ? Zaraniu ?l?skim ” opisała go tak:

Roboty [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

• KO?DON Josef, Uber die Sonderstellung der schlesischen Polen, die nationalen Verhaltnisse und die allpolnische Propaganda in Ostschlesien (Beilage Rede des Landtagabg[eordneten] Ko?don in der Budgetdebatte des schlesischen Landtages (44. Sitzung) am 8. November 1910), Skotschau 1910.
• KO?DON Josef, Denkschrift der Schles[ischen] Volkspartei an die Interallierte Volksabstimmungkommission in Teschen , (Teschen 1920).
• KO?DO? Jozef, Krzyk rozpaczy o pomoc dla ?l?zakow (dodatek skargi i ?ale ?l?skiej Partyi Ludowej do mi?dzynarodowej Komisyi plebiscytowej w Cieszynie w sprawie polskich aktow gwałtu i terroru), Morawska Ostrawa 1920.
• KO?DON Josef, 4. Beschwerde-Eingabe der schlesischen Volkspartei an die internationale Volksabstimmungkommission in Teschen , (Mahrisch Ostrau) 1920.
• [KO?DO? Jozef], Memoryał ?l?skiej Partyi Ludowej w sprawie plebiscytu w Ksi?stwie Cieszy?skim wystosowany do Mi?dzynarodowej Komisyi Plebiscytowej w Cieszynie , (Morawska Ostrawa) 1920.
• KO?DON Josef, Das Recht unserer schlesischen Heimat auf die verwaltungmassige Selbstandigkeit , Troppau 1927.
• KOZDON Josef, Teschen und Teschner Land , Sonderdruck aus dem Werk ?Schlesien“ Band 8, Berlin-Fiedenau 1930.
• KO?DON Josef, "Aus der jungster Geschichte der Teschener Landes ? Erinnerungen und Erlebnisse", we: Schlesisches Jahrbuch , Breslau 1940.
• KO?DO? Jozef, Moj stosunek do Polski, Polakow i do ludno?ci naszej , Cz. Cieszyn 1946.
• KO?DO? Josef, Moje zku?enosti ve slu?b? vlasti, m?j osud , Opava 1948.

Poz?r [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

1. ↑ Tedy we Cieszynie b?ły ino niymiecke szkoły, na co d?woł poz?r s?m Ko?do?: ?Wspomnienia” Jozefa Ko?donia , wyd. K. Nowak, ?Pami?tnik Cieszy?ski”, t. 16, 2001, s. 91.
2. ↑ Ko?do? wyszoł coby powita? wojewoda Gra?y?skigo ze blumami i symbolicznym kluczym do miasta, nale Gra?y?ski niy chcioł jejich przijmn???.

Przipisy

Bibliografij? [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

• Piotr Dobrowolski: Ugrupowania i kierunki separatystyczne na Gornym ?l?sku i w Cieszy?skiem w latach 1918-1939 . Krakow: Pa?stwowe Wydawn. Naukowe [Oddz. w Krakowie], 1972. OCLC 14203606 . ( pol. )
• Jozef Golec, Bojda: Słownik biograficzny Ziemi Cieszy?skiej . T. 1. Cieszyn: 1993, s. 161. ( pol. )
• Dariusz Jerczy?ski : Historia Narodu ?l?skiego : prawdziwe dzieje ziem ?l?skich od ?redniowiecza do progu trzeciego tysi?clecia . Z?brze: ?l?nsko Nacyjno Oficyno , 2003. ISBN  978-83-919589-0-2 . ( pol. )
• Dariusz Jerczy?ski : Zefel Ko?d?? (1873-1949) : reskirok ?l?nskij Ludowyj Partyje, a kwestyjo ?l?nskij nacyje we Cieszi?skim a Opawskim ?l?nsku bez XIX a XX stolecie . Z?brze: ?l?nsko Nacyjno Oficyno , 2013. ISBN  978-83-60540-08-4 . OCLC 867284050 . ( ?l. )