Todor Hristov Zhivkov
(Bullgarisht: Тодор Христов Живков,
7 shtator
1911
-
5 gusht
1998
), ishte drejtuesi komunist i Republikes Popullore te Bullgarise (RPB) deri me 10 nentor 1989.
Ai u be Sekretari i Pare i Partise Komuniste Bullgare ne vitin 1954 - Sekretar i Pergjithshem nga prilli 1981 - dhe qendroi ne kete pozicion per 35 vjet, deri ne vitin 1989.
Ai dha doreheqjen me 10 nentor 1989, nen presionin e anetareve te larte te Paetise Komuniste te Bullgarise, per shkak te refuzimit te tij per te njohur problemet dhe per t'u perballur me protestat popullore. Brenda nje muaji nga rrezimi i Zhivkovit, sundimi komunist ne Bullgari mori fund dhe brenda afro nje viti Republika Popullore e Bullgarise pushoi zyrtarisht se ekzistuari.
Zhivkovi lindi ne fshatin bullgar Pravets ne nje familje fshatare me origjine rumune. Prinderit e tij ishin Maruca dhe Hristo Zhivkov. Ai kishte nje vella, Georgi dhe dy motra, Penka dhe Cvetanka. Ne vitin 1928, ai iu bashkua Unionit Rinor Komunist Bullgar, nje organizate e lidhur ngushte me Partine Punetore Bullgare (PPB) - me vone Partia Komuniste Bullgare (PKB). Vitin qe pasoi ai mori nje post ne
Darzhavna pechatnitsa
, botues zyrtar qeveritar ne Sofje. Ne vitin 1932, ai u antaresua ne PKB. Me vone Zhivkovi sherbeu si sekretar i Komitetit te saj te Zones se Dyte dhe si anetar i Komitetit te Qarkut te Sofjes. Edhe pse PKB u ndalua sebashku me te gjitha partite e tjera politike pas kryengritjes se 19 majit 1934, ajo vazhdoi fushaten me nje numer te vogel deputetesh jopartiake te Asamblese dhe Zhivkov mbajti postin e tij ne strukturen e saj te Sofjes.
Gjate Luftes se Dyte Boterore, Zhivkovi mori pjese ne levizjen e rezistences te Bullgarise kunder renditjes se vendit perkrah Gjermanise naziste dhe ishte simpatizues i 50,000 hebrenjve te vendit. Ne vitin 1943, ai u perfshi ne organizimin e brigades partizane Cavdar ne vendlindjes se tij dhe rreth saj, duke u bere zevendeskomandant i zones se operacioneve te Sofjes ne veren e vitit 1944. Gjate sundimit te tij, shume ish-partizane te Cavdarit do te ngriheshin ne pozita te rendesishme shteterore. Ai thuhet se ka koordinuar levizjet partizane me ato te njesive te ushtrise pro-sovjetike gjate kryengritjes se 9 shtatorit 1944.
Pas 9 shtatorit 1944, Zhivkovi u be shef i forcave te policise se Sofjes, e riorganizuar si Milicia Popullore. Ai u zgjodh kandidat i Komitetit Qendror te PKB-se ne vitin 1945 dhe nje anetar i plote ne vitin 1948. Ne prag te gjyqit per tradheti te vitit 1949 kunder Trajko Kostovit, Zhivkovi kritikoi Partine dhe autoritetet gjyqesore se u treguan te bute me Kostovin. Kjo e vendosi ate ne krahun vijes se ashper staliniste te Partise. Me 1950, Zhivkovi u be kandidat i Byrose Politike te PKB-se, e drejtuar ne ate kohe nga Vulko Cervenkov. Ne vitin 1951 ai u be anetar Byrose Politike. Ne vitet qe pasuan, ai u perfshi ne mposhtjen e rezistences se fshatrave ndaj kolektivizimit te detyruar ne ferma ne Bullgarine veriperendimore.
Pas vdekjes se Stalinit, u shfaq nje tendence per lidership te perbashket. Stalinisti i vijes se ashper Cervenkov dorezoi postin e tij si Sekretar i Pergjithshem i PKK-se ne vitin 1954. Zhivkovi mori vendin e tij, por Cervenkovi mbajti shumicen e pushtetit te tij si kryeminister. Mendimi bullgar ne ate kohe e interpretoi kete si nje mase vete-ruajtese nga Cervenkovi, pasi Zhivkov ishte nje figure me pak e njohur ne parti. Pasi Nikita Hrushovi mbajti fjalimin e tij te famshem te fshehte kunder Stalinit ne Kongresin te 20-te te Partine Komuniste te Bashkimit Sovjetik, nje mbledhje plenare e Komitetit Qendror te PKB u mblodh ne prill 1956 per te rene dakord te miratoje linjen e re te Hrushovit. Ne ate plenum, Zhivkovi kritikoi Cervenkovin si dishepull te Stalinit, e uli ate nga kryeminister ne minister dhe nxiti kreun e ish-Komitetit te Sigurise Shteterore Anton Jugov ne postin e kryeministrit. Pikerisht ne kete pike ai u be udheheqesi
de facto
i Bullgarise. Ne Kongresin e 8-te te PKB-se ne fund te vitit 1962, Zhivkovi akuzoi Jugovin per veprimtari anti-partiake, e perjashtoi ate nga PKB dhe e vuri nen arrest shtepiak.
Me pozitat gjithnje e me te forta te Zhivkovit si lideri i partise dhe i partise komuniste, ish udheheqes partizane dhe ushtarake aktive, moren nje qendrim kritik mbi politikat revizioniste te udheheqjes komuniste. Ne ngjarjet e pershkruara si "Komploti i Prillit" i vitit 1965 ose "Komploti i Gorunise", gjenerali Ivan Todorov-Gorunia, gjenerali Cvjatko Anjev (Цвятко Анев) dhe Colo Krestjev (Цоло Кръстев) organizuan nje grup te zyrtareve te larte ushtarake qe planifikoonin te permbysnin regjimin. Plani i tyre ishte te krijonin nje udheheqje pro-kineze ne vend. Grupi i shtetit u ekspozua dhe midis 28 marsit dhe 12 prillit 1965 dhe shumica e komplotisteve u arrestuan.
Kundershtimi politik denohej nen sundimin e Zhivkovit. Komiteti i Sigurimit te Shtetit (KSSH) ishte nje mjet frikesimi i kontrollit, dhe opozita qendronte kryesisht e fshehur deri ne fund te viteve 1980. Ne vitin 1978, disidenti bullgar Georgi Markov u vra ne Londer nga nje agjent i cili e goditi ate me nje maje ombrelle qe i futi atij ne trup nje top te vogel ricini (nje lloj helmi). Sipas ish gjeneralit te KGB-se, Oleg Kalugin, kjo u kerkua nga Zhivkovi dhe ose u krye nga KGB-ja ose u be me ndihmen e KSSH-ne. Vrasesi mendohej te kete qene Francesco Gullino, qe punonte per KSSH-ne. Ne kohen e Zhivkovit, bullgaret e kishin shume te veshtire te udhetonin jashte vendit.
Zhivkovi ishte vecanerisht jotolerant ndaj disidences brenda Partise. Kur Mikhail Gorbacov njoftoi programin e tij te reformes, Zhivkov beri nje shfaqje te kopjimit te saj, duke besuar se Gorbacovi nuk ishte vertet serioz per glasnostin ose perestrojken. Megjithate, ai tregoi ngjyrat e tij te verteta kur ai deboi disa anetare te nje grupi te te drejtave te njeriut nga Partia. Menjehere pas kesaj, kur disa intelektuale njoftuan formimin e "Klubit per Mbeshtetjen e Perestrojkes dhe Glasnostit", ai arrestoi kreret dhe i perjashtoi ata nga Partia.