Marie Curie
Maria Salomea Skłodowska
(
7 nentor
1867
ne
Varshave
;
4 korrik
1934
) ne Sancellemoz, sot-
Savoie
) ishte kimiste dhe
fizikane
polake
. Per punen e saj mbi radioaktivitetin ajo mori cmimin ne
Nobel
ne lemine e
fizikes
si dhe te
kimise
Maria Sklodovska ka lindur ne Varshave, Poloni, me 7 nentor 1867, nje nga pese femijet e Bronislawa dhe Wladyslaw Sklodowski. Femijet e tjere te kesaj familjeje ishin Zofia (i lindur 1862), Jozef (1863), Bronislawa (1865), dhe Helena (1866).
Gjyshi i Marias, Jozef Skodovski kishte qene nje mesues i respektuar ne Lublin. Ndersa babai i saj jepte matematike dhe fizike, mesime qe Maria i gjurmonte dhe i pelqente shume. I ati ishte drejtor i dy gjimnazeve per djem ne Varshave. Nena e saj u nda nga jeta ne moshe teper te re, kur Maria ishte vetem 12 vjec, nga tuberkulozi. Pak kohe me vone, nga semundja e tifos vdiq dhe motra e saj e vogel. Kjo gje beri qe Maria t’ia jepte jeten kishes dhe katolicizmit. Kur Maria ishte 10 vjece ajo filloi te frekuentonte shkollen me konvikt qe kishte pasur e ema dhe nje 8gjimnaz per vajza, nga i cili kishte marre diplomen ne 12 qershor 1883.Vitet ne vijim i kaloi ne fshat, tek te afermit e te atit. Vitet e tjera i kaloi ne Varshave me te atin. Familjet e te emes dhe te atit tashme kishin humbur pasurite e tyre, gje qe solli veshtiresi ne jeten e Marias,motres dhe vellait te saj. Maria beri nje marreveshje me motren e saj, Bronislava, qe ajo ti jepte nje asistence gjate studimeve te saj per mjekesi ne Paris, ne kembim te nje asistence te ngjashme dy vjet me vone. Ne lidhje me kete, ajo mori nje pozicion si guvernatore. Fillimisht si juriste e nje familjeje ne Krakov, pastaj per 2 vite ne Ciechanov ne familjen Zoravskis, qe ishin te afermit e te atit. Kur ishte duke punuar me familjen e fundit, ajo bie ne dashuri me te birin e tyre, Kazmierz Zoravski, i cili kishte alternuar per te ardhmen e tij matematiken. Prinderit e tij e refuzuan martesen e tij me Marian dhe ai ishte i paafte per tu kundervene. Maria per pasoje humbi dhe punen e saj si juriste. Ajo gjeti pune tjeter ne familjen Fuchs ne Sopot, ne bregun e detit Baltik, ku kaloi dhe vitet ne vijim, gjate gjithe kohes duke financuar motren e saj.
Ne fillim te vitit 1890, Bronislava, pak muaj pasi u martua me Kazimierz Dluski, ftoi Marine te jetonte me te ne Paris. Maria nuk pranoi,sepse nuk ishte ne gjendje te shkollohej ne universitet dhe akoma shpresonte per martesen me Kazimierz. Ajo u kthye ne shtepine e te atit, ku kishte shume kujtime te femijerise.
Ne tetor 1891, pas kembenguljes te se motres dhe dergimit te nje letre nga Zoravski ku i qartesoi perfundimisht ndarjen e tyre ajo vendosi te shkonte ne France. Humbja e te dashurit ishte tragjike per te dy. Maria tashme strehohej ne nje shtepi ne Paris me motren dhe kunatin e saj. Njekohesisht vazhdonte studimet ne Sorbonne per matematike-fizike-kimi.
Maria punonte naten dhe studionte diten. Ajo u diplomua per fizike dhe filloi pune ne laboratorin industrial ne Lipman. Me 1894 ajo u diplomua gjithashtu per matematike.
Ne kete kohe Pierr Kyri hyri ne jeten e saj. Ai ishte instruktor ne shkollen fizike-kimi,
Ecole superieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris
(ESPCI). Maria filloi karrieren e saj shkencore duke u marre me vetite magnetike. Kjo gje e lidhi ate me Pierrin. Ikja e tyre ne Varshave thelloi dashurine e tyre. Nje vit me vone, ne Korrik 1895, ajo dhe Pier u martuan dhe te dy se bashku u larguan nga laboratori. Tashme Maria kishte gjetur nje partner shkencetar sic ishte dhe vete.
Me 1896 Henri Bekuerel zbuloi qe kripa e uraniumit rrezatonte rreze X. Skodovska-Kyri vendosen te eksploronin ne lidhje me kete zbulim. Ata zgjodhen nje teknike te mencur per te investiguar. 15 vjet para, bashkeshorti dhe vellai i saj kishin zbuluar elektrometrin, nje mjet per matjen e ngarkeses elektrike. Duke perdorur elektrometrin, ajo zbuloi se rrezet e uraniumit shkaktonin ne ajer percjelljeje elektriciteti. Duke perdorur kete teknike, rezultatet e para qe gjeti ishin qe perbereset e uraniumit vareshin nga sasia e uraniumit te perdorur. Puna qe ajo kishte bere ishte me e rendesishmja drejt zbulimeve shkencore.
Cifti mori per shqyrtim 2 minerale uraniumi, pichblend dhe torbernit. Pichblend ishte kater here me aktiv se uraniumi. Ne prill 1898 ata, shume optimiste peshuan 100 gram pichblend dhe e lidhi ate me nje shtypes dhe me llac. Ata nuk arriten te realizonin ate qe kerkuan dhe filluan te procedonin me tone mineralesh.
Skodovska arriti nga kerkimet e shumta te zbulonte nje element te ri qe e quajten polonium, per nder te Polonise. Ne dhjetor 1898 Kyrite zbuluan nje tjeter element,te cilin e quajten radium lidhur me radioaktivitetin. Me 1898 Kyrite me zbulimet qe bene ishin teper te pasur. Qellimi i tyre tashme ishte te ndanin radiumin ne kristale me te vogla. Me nje ton pichblend dhe 1/10 e kloridit te radiumit dhe e shperbashkuan ate ne 1902. Maria ishte e para femer,e cila mori cmimin Nobel ne fizike per nder te zbulimeve qe ajo kishte bere. Ne 1911 ajo mori cmimin Nobel ne kimi per sherbimet dhe punen per zbulimet qe kishte bere.
Maria solli ne jete 2 vajza Irene (1897) dhe Eve (1904). Fatkeqesisht Pierr vdiq nga nje aksident duke ecur ne Rue Daufine. Maria vizitoi per here te fundit Polonine ne pranveren e vitit 1934. Pas nje muaji, ajo u nda nga jeta. Vdekja e saj,ne Korrik 1934 ne sanatoriumin ne Passy, ne Francen lindore, ndodhi nga nje anemi aplastike shkaktuar nga rrezet e radioaktivitetit.
Jeta e saj i eshte kushtuar pikerisht zbulimit qe ajo beri,te cilin e eksperimentoi tek vetja e saj dhe i shkaktoi vdekjen. Laboratori i Maries eshte tanime “Muzeu Kyri”.
- Cmimi Nobel ne Fizike-1903
- Medalja e Perbetimit-1903
- Medalja e Mateucit-1904
- Cmimi Nobel ne kimi-1911
Nje gje qe i ben pershtypje kujtdo eshte jeta e tyre e thjeshte, joluksoze. Per nder te Marie dhe Pier Curie eshte hapur dhe universiteti “Mari dhe Pier Kyri” ne Lublin me 1944.