Parlamenti eshte thelbesor per kushtetuten demokratike te Mbreterise se Bashkuar. Ne Pallatin e Westminsterit, Dhoma e Komunave perfaqeson publikun ne 650 zona elektorale ne Mbreterine e Bashkuar dhe zgjedh kryeministrin sipas deshires. Dhoma e Lordeve mbetet e pazgjedhur, por mund te anulohet.
Kushtetuta e Mbreterise se Bashkuar
ose
kushtetuta britanike
perfshin marreveshjet e shkruara dhe te pashkruara qe themelojne
Mbreterine e Bashkuar te Britanise se Madhe dhe Irlandes se Veriut
si nje organ politik. Ndryshe nga shumica e vendeve, nuk eshte bere asnje perpjekje per te kodifikuar marreveshje te tilla ne nje dokument te vetem, keshtu qe njihet si nje kushtetute e pakodifikuar. Kjo mundeson qe kushtetuta te ndryshohet lehtesisht pasi asnje dispozite nuk eshte ngulitur zyrtarisht;
[1]
Gjykata e Larte e Mbreterise se Bashkuar pranon se ekzistojne parime kushtetuese, duke perfshire sovranitetin parlamentar, shtetin e se drejtes, demokracine dhe respektimin e se drejtes nderkombetare.
[2]
Gjykata e Larte pranon gjithashtu se disa akte te Parlamentit kane status te vecante kushtetues, dhe per kete arsye jane pjese e kushtetutes. Ketu perfshihet
Magna Carta
, e cila ne 1215 i kerkoi Mbretit te therriste nje "keshilltar te perbashket" (tani i quajtur Parlament) per te perfaqesuar njerezit, per te mbajtur gjykatat ne nje vend te caktuar, per te garantuar gjykime te drejta, per te garantuar levizjen e lire te njerezve, per te liruar kishes nga shteti dhe per te garantuar te drejtat e njerezve "te zakonshem" per te perdorur token.
[3]
(Shumica e Magna Carta-s nuk eshte me ne fuqi; ato parime qe ajo vendosi se ekzistojne ende mbrohen kryesisht nga akte te tjera.) Pas Lufterave te Tre Mbreterive dhe Revolucionit te Lavdishem, Ligji i te Drejtave 1689 dhe Akti i Pretendimit te se Drejtes 1689 cimentoi pozicionin e Parlamentit si organi suprem ligjberes dhe tha se "zgjedhja e anetareve te Parlamentit duhet te jete e lire".
Traktati i Bashkimit ne 1706, i ndjekur nga Aktet e Unionit 1707 (nje nga cdo parlament kombetar) bashkoi Mbreterite e Anglise (qe perfshinte Uellsin) dhe Skocine. Irlanda u bashkua ne nje menyre te ngjashme permes Akteve te Unionit 1801. Shteti i Lire Irlandez u nda pasi Traktati Anglo-Irlandez i vitit 1921 hyri ne fuqi ne 1922. Irlanda e Veriut mbeti brenda bashkimit.
Pas nje procesi gradual te reformes zgjedhore, Mbreteria e Bashkuar i garantoi cdo qytetari te rritur (21 vjec e lart) te drejten e barabarte per te votuar ne Aktin e Perfaqesimit te Popullit (Equal Franchise) 1928. Pas Luftes se Dyte Boterore, MB u be nje anetar themelues i Keshilli i Evropes te mbroje te drejtat e njeriut dhe Kombet e Bashkuara te garantojne paqen dhe sigurine nderkombetare. Mbreteria e Bashkuar ishte nje anetare e Bashkimit Evropian, paraardhesi i te cilit Komunitetet Evropiane (Tregu i Perbashket) u bashkua per here te pare ne 1973, por u largua ne vitin 2020. MB eshte gjithashtu nje anetar themelues i Organizates Nderkombetare te Punes dhe Organizates Boterore te Tregtise per te marre pjese ne rregullimin e ekonomise globale.
[4]
Institucionet kryesore ne kushtetuten e Mbreterise se Bashkuar jane Parlamenti, gjyqesori, ekzekutivi dhe qeverite rajonale dhe lokale, duke perfshire legjislaturat dhe ekzekutivet e deleguar te Skocise, Uellsit dhe Irlandes se Veriut. Parlamenti eshte organi suprem ligjberes dhe perfaqeson popullin e Mbreterise se Bashkuar. Ai perbehet nga monarku dhe dy shtepi. Dhoma e Komunave zgjidhet me votim demokratik ne 650 zonat elektorale te vendit. Dhoma e Lordeve, historikisht e dominuar nga bashkemoshataret e trasheguar, tani (dhe vecanerisht qe nga viti 2000) emerohet kryesisht nga grupe partiake nder-politike nga Dhoma e Komunave; ajo ka fuqine per te vonuar, por jo per te bllokuar perfundimisht legjislacionin e propozuar nga Commons.
Per te bere nje Akt te ri Parlamenti, forma me e larte e ligjit, te dyja Dhomat duhet te lexojne, ndryshojne ose miratojne legjislacionin e propozuar tre here dhe monarku duhet te jape pelqimin. Gjyqesori interpreton ligjin e gjetur ne Aktet e Kuvendit dhe zhvillon ligjin e percaktuar nga rastet e meparshme. Gjykata me e larte eshte Gjykata e Larte me dymbedhjete persona, pasi vendos per apelimet nga Gjykatat e Apelit ne Angli, Uells dhe Irlanden e Veriut, ose Gjykata e Sesionit ne Skoci. Megjithate, ajo nuk degjon ankesa penale nga Skocia. Gjykatat britanike nuk mund t'i shpallin aktet e Parlamentit si jokushtetuese, por mund te percaktojne nese aktet e ekzekutivit jane te ligjshme (dhe t'i shfuqizojne ato me urdhra shfuqizues nese po), ose te deklarojne ndonje ligj si te papajtueshem me Konventen Evropiane per te Drejtat e Njeriut (gje qe ben nuk ndikojne ne vlefshmerine dhe zbatimin e tij). Ekzekutivi menaxhon Mbreterine e Bashkuar cdo dite.
Ekzekutivi udhehiqet nga kryeministri i cili emerohet nga monarku dhe ftohet te perpiqet te formoje nje qeveri, e cila do te kete besimin e Parlamentit. Kryeministri emeron kabinetin e ministrave te tjere, te cilet drejtojne departamentet ekzekutive, me personel nepunes civile, si Departamenti i Shendetesise dhe Kujdesit Social qe drejton Sherbimin Shendetesor Kombetar, ose Departamenti i Arsimit qe financon shkollat dhe universitetet. Monarku ne cilesine e tyre publike, i njohur si Kurora, misheron shtetin. Ligjet mund te behen vetem nga ose me autoritetin e Kurores ne Parlament, te gjithe gjyqtaret ulen ne vend te Kurores dhe te gjithe ministrat veprojne ne emer te Kurores. Monarku eshte ne pjesen me te madhe nje figure ceremoniale. Kur jep pelqimin mbreteror per ligjet e reja, monarku nuk ka refuzuar te nenshkruaje asnje ligj te ri qe nga Projektligji i Milicise Skoceze ne 1708, dhe eshte nje konvente kushtetuese qe monarku ndjek keshillen e ministrave.
Shumica e proceseve gjyqesore mbi kushtetuten britanike zhvillohen ne aplikimet e rishikimit gjyqesor, per te vendosur nese vendimet ose aktet e organeve publike jane te ligjshme. I gjithe autoriteti publik rrjedh perfundimisht nga Kurora, ose sipas ligjit te zakonshem ose sic jepet nga Parlamenti. Cdo organ publik mund te veproje vetem ne perputhje me ligjin, sic percaktohet ne aktet e Kuvendit dhe vendimet e gjykatave. Sipas Aktit te te Drejtave te Njeriut 1998, gjykatat mund te rishikojne veprimet e qeverise per te vendosur nese qeveria ka ndjekur detyrimin ligjor te te gjitha autoriteteve publike per te respektuar Konventen Evropiane per te Drejtat e Njeriut. Te drejtat e konventes perfshijne te drejtat e secilit per jeten, lirine kunder arrestimit ose ndalimit arbitrar, tortures dhe punes se detyruar ose skllaverise, per nje gjykim te drejte, per privatesi kunder pergjimit te paligjshem, per lirine e shprehjes, ndergjegjes dhe fese, per respektimin e jetes private, lirine e asociimit duke perfshire anetaresimin ne sindikata, dhe lirine e tubimit dhe protestes.
[5]
- ^
King, Anthony (2007).
The British Constitution
. Oxford: Oxford University Press.
- ^
See
R (Miller) v Prime Minister
[2019] UKSC 41 (Parliamentary sovereignty),
R (UNISON) v Lord Chancellor
[2017]
UKSC 51
, [67] ff (rule of law),
R (Animal Defenders International) v Secretary of State for Culture Media and Sport
[2008] UKHL 15, [48] (democracy),
R v Lyons
[2002]
UKHL 44
, [27] (international law).
- ^
Magna Carta 1215
clauses 1 ("the English church shall be free"), 12 and 14 (no tax "unless by common counsel of our kingdom"), 17 ("Common pleas shall ... be held in some fixed place"), 39?40 ("To no one will we sell, to no one will we refuse or delay, right or justice"), 41 ("merchants shall have safe and secure
exit from England, and entry to England
"), and 47?48 (land taken by the King "shall forthwith be
disafforested
").
- ^
See the
Treaty of Versailles
(1919)
Part XIII
and the
General Treaty on Tariffs and Trade
.
- ^
European Convention on Human Rights
arts 2 (life), 3 (torture), 4 (servitude), 5 (liberty), 6 (fair trial), 8 (privacy), 9 (conscience and religion), 10 (expression), 11 (association and assembly).