Nga Wikipedia, enciklopedia e lire
Qhichwa Simi / Runa Shimi / Runa Simi
Harta e vendeve Kuecuafone
| Gjuhe Zyrtare ne
|
Bolivi
dhe
Peru
|
| Rregullohet nga
|
Zyrtarisht nga askush
|
| ISO 639
-1
|
qu
|
| ISO 639-2
|
que
|
| ISO 639-3
|
que
Shume nga nenllojet e gjuhes Kuecua kane kodet e tyre.
|
|
|
Kuecua ose Runa Simi (Rune = "njeri" + Simi = "gjuhe") eshte nje gjuhe indigjene ne
Amerikes se Jugut
. Ajo ishte gjuha e
Perandorise Inkase
dhe flitet ende sot ne dialekte te ndryshme nga rreth 10 milion njerez ne
Ameriken e Jugut
, kryesisht ne
Peru
dhe ne vendet perreth, duke perfshire
Kolumbine
Jugore,
Ekuadori
,
Bolivi
,
Argjentina
veri-perendimore dhe ne veri te
Kilit
. Ajo eshte me e perhapura e te gjitha gjuheve indigjene te kontinentit
amerikan
.Se bashku me
gjuhen spanjolle
dhe gjuhen all'aymara gezon statusin e gjuhes zyrtare ne
Bolivi
dhe
Peru
.
Shkrim nga gjuha Kuecua:
Ati yne
- Yayayku hanaq pachapi kaq,
- sutiyki yupaychasqa kachun.
- Kamachikuq-kayniyki takyachisqa kachun,
- munayniyki kay pachapi ruwakuchum,
- Imaynan hanaq pachapipas ruwakun hinata.
- Sapa p'unchay mikhunaykuta quwayku.
- Huchaykutapas pampachawayku,
- imaynan nuqaykupas contraykupi huchallikuqniykuta panpachayku hinata.
- Amataq watiqasqa kanaykuta munaychu,
- aswanpas saqramanta qispichiwayku.
- Qanpan kamachikuq-kaypas, atiypas,
- winaypaqmi yupaychasqa kanki.
Nenllojet e gjuhes Kuecua
| Proto‑Quechua
|
| KuecuaI
|
| Central
|
| Ancash Kuecua(
Huaylay
)
|
|
|
|
| A.P.‑A.M.‑A.H.
|
|
|
Alto Pativilca
|
|
|
|
|
Alto Maranon
|
|
|
|
|
Alto Huallaga
|
|
|
|
|
|
| Huancay
|
|
|
Yaru
|
|
|
|
|
Jauja-Huanca
|
|
|
|
|
Huangascar-Topara
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pacaraos
|
|
|
|
|
|
| KuecuaII
|
| Yungay (Quechua II‑A)
|
| Cajamarca‑Canaris
|
|
|
Inkawasi-Kanaris
|
|
|
|
|
Cajamarca
|
|
|
|
|
|
| Central
|
|
|
Laraos
|
|
|
|
|
Lincha
|
|
|
|
|
Apuri
|
|
|
|
|
Chocos
|
|
|
|
|
Madean
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Chinchay
|
| Kichwa
(Quechua II‑B)
|
|
|
Ecuador-Colombia
|
|
|
|
|
Chachapoyas
|
|
|
|
|
Lamas (San Martin)
|
|
|
|
|
|
| Classical
|
|
|
†
quechua
|
|
|
| Southern Quechua
(Quechua II‑C)
|
|
|
Ayacucho
|
|
|
| Cuzco‑Collao
|
|
|
Cuzco
|
|
|
|
|
Northern Bolivia
|
|
|
|
|
Southern Bolivia
|
|
|
|
|
|
|
|
Santiago del Estero
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- Argjentina: 100,000
- Bolivia: 2,100,000
- Brazil: nuk dihet
- Kili: shume pak
- Colombia: 9,000
- Ecuador: 500,000 deri ne 1,000,000
- Peru: 3,200,000
|
|
Numri
|
| Njejes
|
Shumes
|
| Veta
|
E pare
|
Nuqa
|
Nuqanchis
(perfshires)
Nuqayku
(perjashtues)
|
| E dyte
|
Qan
|
Qan
kuna
|
| E trete
|
Pay
|
Pay
kuna
|
Ne gjuhen Kuecua ekzistojne shtate peremra. Ka dy trajta te peremrit te vetes se pare shumes.
Nuqanchis
(ne = une dhe ti), bashkefolesi perfshihet dhe
Nuqayku
(ne=une pa ty) bashkefolesi nuk perfshihet.
Mbiemrat vendosen gjithnje perpara emrave.Ata percaktojne gjinine dhe numrin.
- Numrat themelor
ch'usaq (0), huk (1), iskay (2), kimsa (3), tawa (4), pichqa (5), suqta (6), qanchis (7), pusaq (8), isqun (9), chunka (10), chunka hukniyuq (11), chunka iskayniyuq (12), iskay chunka (20), pachak (100), waranqa (1,000), hunu (1,000,000), lluna (1,000,000,000,000).
- Numrat rreshtor.
Per te formuar numrat rreshtor perdoret fjala niqin e cila vendoset pas numrit themelor.
|
|
E tashme
|
E shkuar
|
E ardhme
|
E kryer e plote
|
| Nuqa
|
-ni
|
-rqa-ni
|
-saq
|
-sqa-ni
|
| Qam
|
-nki
|
-rqa-nki
|
-nki
|
-sqa-nki
|
| Pay
|
-n
|
-rqa(-n)
|
-nqa
|
-sqa
|
| Nuqanchik
|
-nchik
|
-rqa-nchik
|
-su-nchik
|
-sqa-nchik
|
| Nuqayku
|
-yku
|
-rqa-yku
|
-saq-ku
|
-sqa-yku
|
| Qamkuna
|
-nki-chik
|
-rqa-nki-chik
|
-nki-chik
|
-sqa-nki-chik
|
| Paykuna
|
-n-ku
|
-rqa-(n)ku
|
-nqa-ku
|
-sqa-ku
|
Wikipedia
Wikibooks:Category
Wikibooks
ka me shume informacione per kete teme:
