Krahina Socialiste Autonome e Kosoves
(
serbisht
:
Соци?алистичка Аутономна Покра?ина Косово
Socijalisti?ka Autonomna Pokrajina Kosovo
), e njohur edhe me shkurtesen
KSA e Kosoves
, ishe zgjedhja administrative e nje pjese te territorit te
Kosoves
qe nga viti
1968
deri ne shperberjen e
Republikes Socialiste Federative te Jugosllavise (RSFJ)
ne vitin
1989
. Ky lloj i administrimit te territorit te trasheguar nga zgjedhja e administrimit te me perparshem,
Krahina Autonome e Kosoves dhe Metohise
(1963-1968), kishte nje shkalle me te larte te veteqeverisjes me kushtetuten e vitit 1974.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Zgjedhja e nje lloj administrimi te tille behej pas disa ngjarjeve te nivelit boteror qe ndodhen ne ato vite, pastaj nivelit te federates jugosllave dhe nder te tjera, si pasoje e kryengritjes shqiptare qe filloi ne
Prishtine
me
28 nentor
1968
. Gjate kesaj periudhe kjo pjese e territorit te Kosoves pesoi ndryshime te medha ne te gjitha lemite e jetes. Me kete edhe fillon te dallohet nga pjese tjera te territorit te Kosoves qe gjendeshin nen administrimin e drejtperdrejte te republikave tjera federative.
Shkarkimi i
Aleksander Rankoviqit
zevendes president i Jugosllavise dhe shef i sigurimi sekret me 1966, ishte edhe nje freskim i historis se shqiptarve ne Jugosllavi. Nder shqiptaret e Jugosllavise lulezone autonomia dhe zhvillimi kulturore i pa pare dei me at here ne keto ane. Rankoviqi ishte i njohur edhe zyrtarish tper politiken e tij sistematike te perndjekjes se shqiptareve dhe elemetit kulturor shqiptare ne Jugosllavine e asaj kohe.
[1]
. Duke marre avantazh nga liberalizimi pas-Rankoviqiane, shqiptaret, te cilet deri me atehere merrni shume pak pjese ne sistem, filluan qe te zhvillojne vete kulturen dhe politiken e tyre dhe te marrin mbi veti prioritetin e serbis per ceshtjet e Kosoves. Mjetet e inormimit ne gjuhen shqipe lancuan nje kampanje per stimulimin dhe vetedijesimin e shqiptareve per sitaten e kaluar dhe te tashme te tyre. Intelegjenca e cila ishte terrorizuar nen Rankoviqin , luante nje role vendimtare ne kthjellimin e historis e cila deri me atehere nga zyret e Serbise paraqitej si histori e Kosoves dhe histori e Shqiperise. Mbrenda nje kohe te shkurt te rimekembjes se vetedijes, intelegjenca i dergonte mesazhe te qarta
Beogradit
qe shqiptaret e
Jugosllavise
e konsiderojne veten pjese e pa ndarshme e kombit Shqiptare. Shqiptaret e mbetur ne Jugosllavi adoptua gjuhen e shkruar zytare standarte te perdorur ne Shqiperi, e cila ishte e bazuar ne dialektin dhe te folmen e jugut dhe ndryshonte nga dialekti i veriut i cili perdorej ne Kosove dhe Maqedoni.
Levizja shqiptare per autonomi me te gjere udhehiqej nga elita e re, lojale ndaj Jugosllavise Socialiste. Ata mbeshtsnin regjimin e Lidhjes Komuniste te Jugosllavise sipas shprehjes "vellaznim-bashkim dhe barazi". Intelektualet dhe disa partiake publikonin zyrtarisht qendrimin e tyre per te drejte e shkeputjes dhe te drejen e barabarte te Kosoves me republikat tjera te Jugosllavise.
Serbet
e qortonin kete qendrim. Si republike, Kosova do tju kishte bashkangjitur se drejtes konsticionale per vete shkeputje, ne raste shperbere, secesioni dhe do te kishte bere siq ka bere Sllovenia dhe Kroacia, ketu duhet perjashtuar
Bosnja
, ne vitin 1990. Sipas shikimeve edhe te me voneshme, elitat e Kosovareve, te ardhmen e tyre e shihnin ne jugosllavi duke konsideruar Shqiperin e Enver Hoxhes si alternativ me pake atraktive. Pas 1948, Shqiperia dhe Jugosllavia ne sistemet e tyre kishin leshuar rrenje ekonomike dhe politike qe dallonin ndermjet veti. Enver Hoxha kishte ndertuar nje sistem te brendeshem Stalinist dhe sikur se anetaret tjera te blokut sovjetik, kishte eksperimetuar me reforma te kufizuara politike dhe ekonomike. Shiperia zhtej gjithnje e me shume ne nje shtet perndjekes dhe partia udheheqese dominonte gjitha aspektet e jetes. Ne vitin 1961, Shqiperia i theu mardhenjet me Bashkimin Sovjetik dhe u lidhe e Kinen, dhe u izolua nga erat e reformave te reja ne Evrope. Nga mesi i viteve 1965,
Enver Hoxha
i frymzuar nga Kina, filloi "revulucionin kulturore" te tij. Si do qe te jete kene, ai shkoj me large se kinezet, ai hudhi jashte ligjit edhe fene, duke deklaruar Shqiperine si shtet ateist dhe te paster nga prona private.
[2]
Ne anen tjeter, Jugosllavia kishte fituar sipatin e botes si vendi me liberal komunist ne bote, tolerant ndaj lirise fetare dhe me nje sistem te zhvilluar ekonomike te bazuar sipas kerkeses se tregut. Shikuar nga kjo pikepamje, pas periudhes se vitit 1945, shqiptaret ne Jugosllavi gezonin me shume liri, standartit te jetesme te mire se sa shqiptaret nen
regjimin e Enver Hoxhes
. Keshtu zyret Jugosllave favorizonin me shume shqiptaret e Kosove se sa Shqiperia shqiptaret ne Shqiper. Per kete Shqiperia e Enverit nuk ishte ndonje pike nisje per shqiptaret e Kosoves. Ata ishin te pajtimit qe te arrinin barazin e plote me grupet tjera etnike ne Jugosllavi, cka do te thoshte njohja si kombe kosticunal i Jugosllavise.
Gjate klimes se krijuar pas Rankoiqit, fraksionet kryesore, pjeserisht edhe Tito, duket se mbeshtesnin zhvillimin e Shqiptareve. Si do qe te jete udheheqja ne fuqi nuk arriti qe te krijoje politikat e nevojshme per te tejkaluar pengesat qe paraqinin opozita e udhehequr nga Sebia, dhe te i jepni Kosoves statutin e republikes. Duke ra nen presionin e Serbise per Kosoven, Jugosllavia Socialiste si duket humbi luften per asgjesimin e nacionalizmit shqiptare. Ishte kjo periudhe kur, opinionit Jugosllav i ishin paraqitur shkeljet masive dhe repesaliet e Rankoviqit dhe e kishin stimuluar ate ne ate shkalle sa qe kurr me pare ata nuk ishin te mendimit per pranimin e statutit te Republikes per Kosoven. Po te ishte barazuar statuti i Kosoves ne kete kohe, komuniteti nderkombetare do te kishte pranuar secesionin e Kosoves me 1991, dhe gjakderjet qe kane pesuar me vone do te ishin te panevojshme.
Ne vitin 1968 shperthej demostrata masive pergjate tere krahines. Demostruesit thrrisnin per shpalljen e Kosove republike krah Serbise dhe pese republikave tjera. Kerkesa tjera ishte edhe themelimi i universitetit ne Prishtine dhe barazimi i shqipes me serbo-kroatishten, dhe shqyrtimin e gjendjes ekonomike te Kosoves. Pas ca muajsh protestat u perhapen ne
Maqedoni
, ku demostruesit kerkonin bashkimin Republikes se kosoves pjesen perendimore te Maqedonise te banuar nga shqiptaret. Keto kerkesa alarmuan elitat ne Serbise dhe ne Maqedoni, te cilat nxiten shtypjen e pergjakshme te demostratave nga ana e autoriteteve te federates. U hap nje universitet ne gjuhen shqipe ne Prishtine, gjuha shqipe u njohe si gjuhe zyrtare ne Kosove, shqiparve ju lejohej shpalosja e flamurit nacional (kombetar nga ana e shtetit shihet si nacional i
RS Shqiperise
) dhe filloje angazhimi ne nje plane per ndihme zhvillimit ekonomik per Kosoven. Perberja e autoriteve zyrtare perqendrohej ne zbatimin e peberjes nacionale me te cilen shqiptaret zinin pozita me te shumta ne nivel lokal, republikan dhe institucionet qeverisese te federates. Gradualisht, udheheqja e partise dhe qeverise se krahines u zevendesua me shqiptare ne funksione te larta. Mirepo ndryshimet rrenjesore u bene me kushtetuten e re te Jugosllavise ne vitin 1974-er. Kosova si dhe
Vojvodina
njiheshin si elemente konstituive te federates dhe ju garantohej nga federata autonomia kulturore dhe administrative e tyre. Fuqia e Serbise mi krahinat ishte redukuar - dhe kishte kaluar dhe vendimet merreshin ne nivel te krahinave.
- ^
Fareed Zakaria, "The Rise of Illiberal Democracy", Foreign Affairs (November-December 1997): 22-43.
- ^
Kjo eshte teme e Susan Woodward -it, "Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution after the cold War" washington, D.C.: Brookings Institution, 1995