Katakana ( 片?名 、 カタカナ ^? , Stampa:IPA-ja ) eshte nje rrokeshe, nje perberese e sistemit te shkrimit japonez se bashku me hiraganat , ^[1] kanxhit dhe ne disa raste shkrimin latin (known as r?maji ).

Fjala katakana do te thote "kana fragmentare", pasi karakteret (simbolet) katakana rrjedhin nga perberes ose fragmente te kanxhive me te nderlikuara. Katakana dhe hiragana jane te dyja sisteme kana . Me nje ose dy perjashtime te vogla, cdo rrokje (rreptesisht mora ) ne gjuhen japoneze perfaqesohet nga nje karakter ose kana ne secilin sistem. Cdo kana perfaqeson ose nje zanore te tille si " a " (katakana ア ); nje bashketingellore te ndjekur nga nje zanore si " ka " (katakana カ ); ose " n " (katakana ン ), nje sonorant hundor i cili, ne varesi te kontekstit, tingellon ose si m , n ose ng anglisht ( [ ŋ ] ) ose si zanoret hundore te portugalishtes ose galicishtes .

Ne ndryshim nga rrokja hiragana, e cila perdoret per fjalet japoneze qe nuk mbulohen nga kanxhit dhe per lakimet gramatikore, perdorimi i rrokeshes katakana eshte i krahasueshem me shkronjat e dores ne anglisht; konkretisht, perdoret per transkriptimin e fjaleve te gjuheve te huaja ne japonisht dhe shkrimin e fjaleve te huazuara (se bashku njihen si gairaigo ); per theksim; te perfaqesoje onomatopete  ; per terma teknike dhe shkencore; dhe per emrat e bimeve, kafsheve, mineraleve dhe shpesh kompanive japoneze.

Katakana evoluoi nga murgjit budiste japoneze qe shkruanin germe per germe tekstet kineze ne japonisht. ^[2]

Sistemi i shkrimit [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Veshtrim i pergjithshem [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Shkrimi i plote katakana perbehet nga 48 karaktere, pa llogaritur shenjat funksionale dhe diakritike:

• 5 zanore berthamore
• 42 rrokjegrame berthame ose trup ( fillimi -berthame), te perbera nga nente bashketingellore ne kombinim me secilen nga pese zanoret, nga te cilat tre kombinime te mundshme ( yi , ye , wu ) nuk jane kanonike
• 1 bashketingellore kode

Keto jane konceptuar si nje rrjet 5×10 ( goj?on , 五十音, fjale per fjale "pesedhjete tinguj"), sic tregohet ne tabelen ngjitur, lexoni ア ( a ) , イ ( i ) , ウ ( u ) , エ ( e ) , オ ( o ) , カ ( ka ) , キ ( ki ) , ク ( ku ) , ケ ( ke ) , コ ( ko ) e keshtu me radhe. goj?on trashegon rendin zanor dhe bashketingellor nga praktika sanskrite . Ne kontekstet vertikale te tekstit, qe dikur ishte rasti i paracaktuar, rrjeti zakonisht paraqitet si 10 kolona me 5 rreshta, me zanore ne anen e djathte dhe ア ( a ) ne krye. Simbolet katakana ne te njejtin rresht ose kolone nuk kane karakteristika te perbashketa grafike. Tre nga rrokjegramet qe priten, yi , ye dhe wu , nuk u bene kurre konvencionale ne asnje gjuhe dhe nuk jane fare te pranishme ne japonishten moderne.

Tabeles me 50 tinguj shpesh i shtohet nje karakter shtese, ン ( n ) hundore. Kjo mund te shfaqet ne disa vende, me shpesh prane shenjave N ose, per shkak se eshte zhvilluar nga nje nga shume mu hentaigana, poshte kolones u . Mund t'i bashkengjitet edhe rreshtit te zanoreve ose kolones a . Ketu, eshte paraqitur ne nje tabele me vete.

Japonisht [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Rrokeshja dhe drejtshkrimi [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Katakanat e perdorura ne ortografine japoneze a i u e o ? ア イ ウ エ オ k カ キ ク ケ コ g ガ ギ グ ゲ ゴ s サ シ ス セ ソ z ザ ジ ズ ゼ ゾ t タ チ ツ テ ト d ダ ヂ ヅ デ ド n ナ ニ ヌ ネ ノ h ハ ヒ フ ヘ ホ b バ ビ ブ ベ ボ p パ ピ プ ペ ポ m マ ミ ム メ モ y ヤ ユ ヨ r ラ リ ル レ ロ w ワ ヲ ン ( n ) Shenjat funksionale dhe diakritikat ッ ? ? ?

Unused, extinct, or obsolete

Nga 48 sillabogramet katakana te pershkruara me siper, vetem 46 perdoren ne japonishten moderne dhe njera prej tyre ruhet vetem per nje perdorim te vetem:

• wi dhe ne shqiptohen si zanore ne japonishten moderne dhe per kete arsye jane te vjetruara, pasi jane zevendesuar nga i dhe e , respektivisht.
• wo tani perdoret vetem si pjesez dhe normalisht shqiptohet njesoj si zanorja オ o . Si grimce, zakonisht shkruhet ne hiragana (を) dhe forma katakana, ヲ, eshte pothuajse e vjeteruar.

Nje version i vogel i katakanes per ya , yu ose yo (ャ, ュ ose ョ, perkatesisht) mund t'i shtohet katakanave qe perfundojne me i . Kjo e ndryshon tingullin e zanores i ne nje rreshqitje ( qiellzim/palatalizim ) ne a , u ose o , p.sh. キャ ( ki + ya ) /kja/. Mbledhja e y kana e vogel quhet y?on .

Perdorimi [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Ne japonishten moderne, katakana perdoret me shpesh per transkriptimin e fjaleve nga gjuhet e huaja ose fjalet e huaja (pervec fjaleve te huazuara historikisht nga kinezishtja), te quajtura gairaigo . ^[4] Per shembull, "televizion" shkruhetテレビ( terebi ) . Ne menyre te ngjashme, katakana zakonisht perdoret per emrat e vendeve, vendeve te huaja dhe emrave personale te huaj. Per shembull, Shtetet e Bashkuara zakonisht referohen siアメリカ( Amerika ), ne vend qe te drejtshkrimit kanji te?米利加( Amerika ) .

Katakanat perdoren gjithashtu per onomatopete, ^[4] fjalet qe perdoren per te perfaqesuar tingujt - per shembull,ピンポン( pinpon ), tingulli "ding-dong" i nje zile dere.

Termat teknike dhe shkencore, te tille si emrat e specieve dhe mineraleve te kafsheve dhe bimeve, gjithashtu shkruhen zakonisht ne katakana. ^[5] Homo sapiens, si specie, eshte shkruarヒト( hito ), ne vend se kanj i tij, 人 .

Katakana shpesh (por jo gjithmone) perdoret per transkriptimin e emrave te kompanive japoneze. Per shembull, Suzuki shkruhet スズキ , dhe Toyota shkruhet トヨタ . Meqenese keta jane emra te zakonshem te familjes, Suzuki eshte i dyti me i zakonshem ne Japoni, perdorimi i katakanes ndihmon ne dallimin e emrave te kompanive nga mbiemrat. Katakana zakonisht perdoret ne tabela, reklama dhe grumbullime (d.m.th., billborde ), per shembull,ココ( koko, "ketu") ,ゴミ( gomi, "plehra") oseメガネ( megan, "gota") . Fjalet qe shkrimtari deshiron te theksoje ne nje fjali shkruhen ndonjehere edhe ne katakana, duke pasqyruar perdorimin e shkronjave te dores ne gjuhet evropiane. ^[4]

Katakana perdorej gjithashtu per telegrame ne Japoni para vitit 1988, dhe per sistemet kompjuterike - para prezantimit te karaktereve shume-bajteshe - ne vitet 1980. Shumica e kompjutereve te asaj epoke perdornin katakana ne vend te kanxhive ose hiragana per dalje.

Megjithese fjalet e huazuara nga kinezishtja e lashte zakonisht shkruhen ne kanxhi, fjalet e huazuara nga dialektet moderne kineze qe huazohen drejtperdrejt perdorin katakana ne vend te tyre.

Huazimi shume i zakonshem kinez r?men , i shkruar ne katakana si ラ?メン , shkruhet rralle me kanxhin e saj ( 拉? ).

Katakana gjithashtu perdoret ndonjehere per te treguar fjalet qe thuhen me nje theks te huaj ose ndryshe te pazakonte. Per shembull, ne nje manga , fjalimi i nje personazhi te huaj ose i nje roboti mund te perfaqesohet nga コンニチワ konnichiwa ("pershendetje") ne vend te hiraganes me tipike こんにちは . Disa emra personale japoneze jane shkruar ne katakana. Kjo ishte me e zakonshme ne te kaluaren, prandaj grate e moshuara shpesh kane emra katakana. Kjo ishte vecanerisht e zakonshme ne mesin e grave ne periudhat Meiji dhe Taish?, kur shume prinder te varfer dhe analfabete nuk ishin te gatshem te paguanin nje studiues qe t'u jepte vajzave te tyre emrat ne kanji. ^[6] Katakana perdoret gjithashtu per te treguar faktin qe nje personazh flet nje gjuhe te huaj dhe ajo qe shfaqet ne katakana eshte vetem "perkthimi" japonez i fjaleve te tyre.

Disa fjale te perdorura shpesh mund te shkruhen gjithashtu ne katakana ne dialog per te percjelle nje ton joformal dhe bisedor. Disa shembuj perfshijne マンガ ("manga"), アイツ aitsu ("ai djale apo vajze; ai/ai; ajo/ajo"), バカ baka ("budalla") etj.

Fjalet me kanxhi te veshtire per t'u lexuar ndonjehere shkruhen me katakana (per kete qellim perdoret edhe hiragana). Ky fenomen shihet shpesh me terminologjine mjekesore . Per shembull, ne fjalen 皮膚科 hifuka (" dermatologji "), kanxhi i dyte, 膚 <, konsiderohet ie veshtire per t'u lexuar, dhe keshtu fjala hifuka zakonisht shkruhe t 皮フ科 ose ヒフ科 , duke perzier kanxhi dhe katakana.

Historia [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Katakana u zhvillua ne shekullin e 9-te (gjate periudhes se hershme Heian ) nga murgjit budiste ne Nara per te transliteruar tekste dhe vepra arti nga India, duke marre pjese te karaktereve man'y?gana si nje forme stenografie, prandaj kjo kana eshte e tille. -quajtur kata ( 片 ^? , "e pjesshme, e fragmentuar") . Per shembull, ka ( カ ^? ) vjen nga ana e majte e ka ( 加 ^? , fpf. "rritje", por kuptimi origjinal nuk mund te aplikohet per kanen) . Tabela ngjitur tregon origjinen e seciles katakana: shenjat e kuqe te karakterit origjinal kinez (te perdorur si man'y?gana ) perfundimisht u bene cdo simbol perkates. ^[7] Katakana eshte gjithashtu e ndikuar shume nga sanskritishtja per shkak te krijuesve origjinale qe kane udhetuar dhe punuar me budistet indiane me baze ne Azine Lindore gjate epokes. ^{[8] [9]}

Dokumentet zyrtare te Perandorise se Japonise shkruheshin ekskluzivisht me ky?jitai dhe katakana.

1. ^ Roy Andrew Miller (1966) A Japanese Reader: Graded Lessons in the Modern Language , Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle Company, Tokyo, Japan, p. 28, Lesson 7: Katakana: a?no .
2. ^ "How did katakana and hiragana originate?" . {{ cite web }} : Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )
3. ^ ^{a b c d e f} See obsolete kana
4. ^ ^{a b c} "The Japanese Writing System (2) Katakana", p. 29 in Yookoso!
5. ^ "Hiragana, Katakana & Kanji" . Japanese Word Characters. 8 shtator 2010 . Marre me 15 tetor 2011 . {{ cite web }} : Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )
6. ^ Tackett, Rachel. "Why old Japanese women have names in katakana" . RocketNews24 . Arkivuar nga origjinali me 10 shtator 2015 . Marre me 19 shtator 2015 . {{ cite web }} : Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )
7. ^ Japanese katakana .
8. ^ Aiyar, Pallavi (2018-06-09). "The oldest recorded Indian in Japan impacts the country's culture even today" . The Hindu (ne Indian English). ISSN   0971-751X . Marre me 2022-09-18 .
9. ^ "The Influence of Sanskrit on the Japanese Sound System ? ???????? ????" . sites.google.com . Arkivuar nga origjinali me 20 shtator 2014 . Marre me 2022-09-18 . {{ cite web }} : Mungon ose eshte bosh parametri |language= ( Ndihme! )