?Mire se vini ne Kaliforni“
Los Anxhelosi
Kalifornia
(
angl.
California
)
eshte nje nga 50 shtetet e
Shteteve te Bashkuara te Amerikes
. Shteti i Kalifornise eshte shteti me popullsi me te madhe ne SHBA dhe shteti i trete per nga siperfaqja (pas
Alaskes
dhe
Teksasit
). Kalifornia shtrihet ne perendim te
SHBA
, dhe kufizohet me
Oqeanin Paqesor
ne perendim,
Oregon
ne veri,
Nevada
ne lindje,
Arizona
ne juglindje dhe me shtetin meksikan
Baja California
ne jug tek
gadishulli Baja California
. Kryeqyteti i Kalifornise eshte
Sacramento
.
Emri Kalifornia e ka origjine mitike. Ne vitin
1510
spanjolli
Ordones de Montalvo
botoi nje
roman
, ne te cilin ai pershkruan nje
ishull
plot me
ar
me emrin Kalifornia, dhe te banuar nga
Amazona
te bukura, te sunduara nga mbreteresha Califia. Kur mercenaret e
Cortes
arriten ne vitin
1535
ne Baja California, mendonin se ishte ishull, dhe e emeruan sipas romanit te Montalvos.
Sierra Nevada
Sacramento
u be kryeqyteti i Kalifornise qe nga viti 1854. Qytetet me te rendesishme jane
Los Angeles
, i dyti prej madhesise ne ShBA dhe me rrethinen nje nga
regjionet metropole
me te medha ne bote, dhe
San Francisco
, qendra e rrethines
San Francisco Bay Area
rreth gjirit te San Francisco,
San Francisco Bay
.
Qytete te tjera te rendesishme jane
San Diego
,
San Jose
,
Oakland
,
Santa Barbara
,
Ventura
,
Anaheim
,
Santa Ana
dhe
San Bernardino
.
Sipas Zyres se Regjistrimit te Shteteve te Bashkuara ne 2018, popullsia u veteidentifikua si (vetem ose ne kombinim):
[7]
72.1 %
te bardhe
(perfshire te bardhet hispanike), 36.8%
te bardhe johispanike
, 15.3 %
aziatike
, 6,5 %
afrikane
, 1.6%
amerikane vendas
dhe
vendas te Alaskes
, 0,5 %
havajane
ose
ishullor te Paqesorit
dhe 3.9%
dy ose me shume raca
.
Per sa i perket numrit te pergjithshem, Kalifornia ka popullsine me te madhe te amerikaneve te bardhe ne Shtetet e Bashkuara, rreth 22,200,000 banore. Shteti ka popullsine e 5-te me te madhe te afrikano-amerikaneve ne Shtetet e Bashkuara, rreth 2,250,000 banore. Popullsia aziatike amerikane e Kalifornise vleresohet ne 4.4 milione, qe perben nje te treten e totalit te vendit. Popullsia vendase amerikane e Kalifornise prej 285,000 eshte me se shumti nga cdo shtet.
[8]
Ekonomia e Kalifornise eshte me e madhja ne gjithe ShBA-ne dhe e 8 ne te gjithe boten. Qe prej 2008, prodhimi i pergjithshem vendas eshte rreth 1,85 trilion dollare, qe perben 13 % te prodhimit te brendshem bruto te ShBA-se. Shpejtesia e rritjes se prodhimit kombetar u ul ne 2008 ne 0,4 % pasi ishte rritur deri ne 3,1 % ne 2006 dhe 1,8 % ne 2007. Qe prej 2010 Kalifornia se bashku me Teksasin jane ne krye te te gjitha shteteve per numrin e pasurise 500 seli me nga 57 kompani secila.
Historikisht Kalifornia ka pasur rrjedhje te rendesishme te ardhurash nga tregtia nderkombetare dhe turizmi. Gjithsesi sasia e transportit nderkombetare te te mirave amerikane ka ardhur duke u zvogeluar qe prej 2000, nga 15,4 % ne 11,1 % ne 2008. Mallrat te prodhuara ne Kaliforni qe transportoheshin arrinin 134 miliarde dollare ne 2007. 48 miliarde dollare ishin kompjutera dhe elektronika, e ndjekur nga transporti, makineri jo elektrike, agrikultura dhe kimikate. Shkembimet dhe eksportet ne Kaliforni perkthehen ne pune me rroga shume te larta per mbi nje milion kaliforniane. Sipas BEA (Analiza E Ekonomise Bureau), ne 2005, kompani te kontrolluara nga te huajte kishin punesuar 542600 punonjes kaliforniane, me shume se cdo shtet tjeter te ShBA-se. Burime te medha per investime te huaja ne Kaliforni ishin Japonia Mbreteria E Bashkuar, Zvicra, Franca dhe Gjermania. Investimet e huaja ne Kaliforni ishin pergjegjese per 4,2 % te punesimit nga industrite private te vendit ne 2005. Totali i shpenzimeve per udhetime direkte ne Kaliforni arriti 96,7 miliarde ne 2008, me nje rritje praj 0,8 % ne vitet pasardhese. Qarku i Los Angeles ka me shume turizem ne Kaliforni.
Agrikultura (e cila perfshin fruta, perime, bulmetra dhe prodhimin e veres) eshte nje industri e madhe ne Kaliforni. Ne fakt Kalifornia eshte vendi i peste me i madh ne bote per furnizimin me prodhime ushqimore. Agrikultura perfshin vetem pak mbi 2 % te prodhimit bruto te vendit. Transportimi ajror i frutave dhe perimeve perfshinte nje sasi prej 685 milion dollare ne 2007. Behet nje krahasim i thjeshte qe tregon se Kalifornia ka transportuar me shume ushqime ne rruge ajrore sesa 23 shtete te tjera ne cdo lloj rruge. Sipas Departamentit te Ushqimeve dhe Agrikultures se Kalifornise, agrikultura Kaliforniane eshte nje industri prej 36,6 miliarde dollaresh e cila gjeneron 100 miliarde dollare ne aktivitete te varura ekonomike. Shitjet e agrikultures vendase fillimisht arriten 30 miliarde dollare ne 2004, duke e bere ate me permasa dyfish me te medha se cdo industri e vendeve te tjera.
Kalifornia eshte shteti i pare per prodhimin e bulmetit. Qumeshti eshte malli numer nje i prodhuar ne Kaliforni. Industria e bulmetit ne Kaliforni gjeneronte 47 miliarde dollare ne aktivitete ekonomike ne 2004 dhe punesonte mbi 400000 njerez.
Shpimet e naftes kane luajtur nje rol te rendesishem ne zhvillimin e vendit. Jane disa zona te medha shpimi si Bakersfield, Long Beach, zona rreth Los Angeles dhe ne vijen bregdetare te Kalifornise.
Te ardhurat per fryme ishin rreth $ 38.956 qe nga 2006, duke u renditur ne vend te 11 ne ShBA, por ndryshon gjeresisht sipas rajonit gjeografik dhe profesionit. Disa vende bregdetare perfshijne disa nga vendet me te pasura per te ardhurat per fryme ne ShBA si La Jolla ne San Diego, Beverly Hills ne Qarkun e Los Angeles, Newport Beach ne Qarkun Orange ne Kalifornine e Jugut, San Francisco dhe Qarku Marin. Disa nga tregjet me te madha dhe me te kushtueshme te shtepive ne ShBA ndodhen ne Kaliforni, keshtu qe ka komunitete ku cmimi mesatar i nje shtepie shkon 1 deri ne 2 milion dollare. Ne pergjithesi Central Valley ne Kalifornine e Veriut eshte vendi me shtepite me pak te kushtueshme, si ne Inland Empire ne Kalifornine e Jugut, edhe pse ne keto rajone ka shtepi me te shtrenjta se ne vendet e tjera te ShBA, merret ne krahasim me ato vende ku shtepite kane nje cmim mesatar prej 1 milion dollaresh. Vendet bujqesore te Kalifornise qendrore kane shifrat me te larta te varferise ne vend. Sektoret e teknologjise se larte ne Kalifornine e Veriut, me specifikisht Silicon Valley ne Santa Clara dhe San Mateo, aktualisht jane te dala nga renia ekonomike te shkaktuara nga bustit dot-com, qe shkaktoi humbjen e mbi 250.000 vendeve te punes vetem ne pjesen veriore te Kalifornise. Qe nga pranvera e 2005, te dhena nga Universiteti I Kalifornise ne Los Angeles tregojne per nje rritje te ekonomise ne Kaliforni, edhe pse ndodhet poshte parashikimeve vjetore prej 3,9 %.
Ne 2006, taksa vjetore vendore e Kalifornise prej $ 10,66 per cdo $ 100 te te ardhurave personale ishte pak me e larte se $ 10,43 qe ishte mesatarja e gjithe ShBA-se. Ne 2008, kur u bene llogaritje nga PBB-ja, Kalifornia zinte vendin e gjashte nga 50 shtetet e ShBA-se per taksa dhe kontribuonte me nje mesatare prej 3,65 miliarde dollare ne vit per 20 vitet e fundit ne thesarin federal dhe qe atehere merrte sherbime federale ne kembim.
Bumi internacional ne cmimin e shtepive eshte me i perfoluri ne Kaliforni, me cmimin e prones mesatare ne shtet ne rritje per rreth gjysme milion dollar shenuar ne prill 2005. Qarku Orange, Qarku Ventura dhe zonat bregdetare ne San Francisco kane cmimin mesatar me te larte duke arritur ne $ 650.000. Vendi me cmimin me te ulet eshte Cantral Valley me nje cmim mesatar prej $ 290.000. Disa tregje te pasurive te patundshme paten nje rritje te theksuar cmimesh ne fillim te 2000, ndjekur nga renie ne 2007 dhe 2008 kur pati nje shperthim shtepish te reja. Megjithate, duke filluar ne 2007 me zvogelim te kredive ne sistemin bankar, mijera shtepi jane perjashtuar te gjithe vendin dhe duke rritur cmimet e shtepive.
Kultura e Kalifornise eshte nje kulture perendimore dhe i ka rrenjet e saj moderne fell ne kulturen e Shteteve te Bashkuara, por gjithashtu, historikisht, ndikuan shume spanjoll. Pasi qe eshte nje shtet kufitar dhe bregdetar, kultura e saj eshte ndikuar ne mase te madhe nga popullsite e shumta imigrant, vecanerisht nga ajo e Amerikes Latine dhe Azise Lindore. Kalifornia eshte nje udhekryq nderkombetar i ShBA.
Ajo prej kohesh eshte nje subjekt i interesit ne mendjen e publikut dhe ka qene shpesh e nxitur nga pasanike e saj si nje lloj parajse. Ne fillim te shekullit 20, ndikuar nga perpjekjet e shtetit dhe lokale boosteres, shume amerikane pane shtetin e Arte si nje destinacionit turistik ideal, me klime te nxehte dhe te thate gjate gjithe vitit me qasje te lehte ne oqean dhe male. Ne vitin 1960, grupe te tilla si te muzikes popullore Beach Boys promovuar imazhin e kalifornianet.
Ne kushte e zakone social-kulturore dhe politike kombetare, kalifornianet perceptohen si me liberale se amerikanet e tjere, vecanerisht ata qe jetojne ne brendesi te shtetit. Ne disa menyra, Kalifornia bene pranimi e jeteses alternative, jo ne menyre uniforme fetare, dhe te preokupuar me ceshtjet e mjedisit.