Pershkrimet [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Francesko Krispi (ne dialektin arberisht te shqipes: Francishku Krispi ) ( 4 tetor 1819 ne Pallaci - Ribera ne Sicili - 11 gusht 1901 ne Napoli ) ish revolucionar arberesh , kryeminister i Italise dhe patriot.

Ne Sicili [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Krispi (cdomethen kryeshpi ) lindi nga nje familje arbereshe e Sicilise dhe u pagezua ne Kishen Bizantine Arbereshe ne Pallace , sipas deshires se prinderve te tij. Gjyshi i tij, Francesko, ishte nje prift ortodoks-bizantin i kishes arbereshe dhe xhaxhai i tij, Jozefi, ishte nje peshkop i kishes arbereshe dhe rektor i Seminarit Arberesh ne Palermo , ku Francesko Krispi shkoi per te studiuar (1828-1835).

Femijerine e kaloi ne te parat kohe tek katundin arberesh e t'atin, Pallaci , i cili esh nje vendbanim i vogel i krijuar nga shqiptaret te ikur prej pushtimit otoman ne shekullin XV .

Ai pati nje rol shume aktiv ne kryengritjen per pavaresi te sicilianeve kunder mbretit Ferdinand II ne Palermo gjate vitit 1848 . Kjo kryengritje deshtoi ne maj te vitit 1849 dhe ndryshe nga pjesetaret e tjere, Krispi nuk u perfshi ne faljen e pergjithshme qe ju be kryengritesve, gje qe e detyroi te largohej per ne Piemonte . Ne Milano , ai u perfshi ne "konspiracionin e Mazzinit" gjate vitit 1853 , dhe per kete arsye u perzu nga Piemonte. Pas largimit nga Piemonte ai u vendos ne Malte e me pas ne Paris. I perzene edhe nga Franca vendoset ne Londer duke u bashkuar per here te pare me Giuseppe Mazzinin.

Krispi ne vitin 1860 , bashke me Bertanin, Bixion, Medicin dhe Giuseppe Garibaldin udhehoqi "ekspediten e te njemijeve" qe arriti ne Sicili ne daten 11 maj 1860 . Me 13 maj 1860 Krispi mori pjese ne shpalljen e Mbreterise se Italise. Pas renies se Palermos , Krispi u emerua Minister i puneve te brendshme dhe te financave i qeverise provizore siciliane por iu desh te jepte doreheqjen pas kundershtimeve te ideve te Cavourit rreth aneksimit te Sicilise nga Italia .

Me pas i emeruar sekretar i Garibaldit siguroi doreheqjen e Agostino Depretisit si diktator "pro-tempore" i Sicilise, i cili eshte emeruar ne ate post me urdher te Giuseppe Garibaldit .

Parlamenti dhe Qeveria [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Ne 1861 kandidoi per ekstremin e majte ne Palermo, por humbet. Megjithate ai arrin te fitoje nje vend ne kuvend si perfaqesues i komunes Castelvetrano. Ne keto votime u mbeshtet nga nje mik i ngushte sicilian, republikani Vincenzo Favara.

Krispi fitoi emerimin si anetari me agresiv dhe me i apasionuar i partise republikane. Por, ne 1864 ai deklaroi se ishte monarkist me citatin e njohur "Monarkia na bashkoi, Republika na ndau", te cilin e gjejme edhe ne korrespondencen qe kishte me Mazzinin.

Ne 1866 refuzon te behet pjese e qeverise Ricasoli. Pas shpalljes se luftes franko-prusiane ne 1870 u vu kunder aleances se mundshme ne mes te Italis e dhe Frances .

Pas ardhjes te se majtes ne pushtet ne nentor 1876 , emerohet President i Dhomes. Ne 1887 , rikthehet si minister i brendshem ne qeverine e Agostino Depretisit dhe mbrenda vitit e zevendeson si kryeminister, pas vdekjes se Depretisit. Ne 1889 , miraton kodin penal te ri te Giussepe Zanardellit qe solli shume ndryshime te rendesishme, si lirine e shoqatave dhe te greves per here te pare ne Evrope si dhe heqjen e denimit me vdekje. Ne lemin ekonomik adoptoi nje politike proteksioniste duke vendosur taksa mbi prodhimet komerciale ne dogane. Perparime u bene edhe ne industri, sidomos ne ate te renden si metalurgjia e cila nuk ekzistonte aspak ne Itali.

Ne 1891 Krispi largohet nga qeveria e Rudinit por pas renies te qeverise Giolitti nga skandali i Bankes Romana, emerohet serish kryeminister. Kete here qeveria e tij sa vjen e behet me shume konservator edhe autoritare, duke shtypur me dhune revoltat e punetoreve si dhe shkrirjen e Partise Socialiste ne 1894 .

Ne kete kohe pati si sekretar personal shkrimtarin dhe diplomatin milanez Carlo Dosi .

U largua nga skena politike pas deshtimit ne Adua ne 1896 . Dalja e fundit publike eshte ne Rome kater vjet me vone, gjate funeralit te mbretit Umberto I. Vdes ne Napoli me 12 gusht 1901 gati tetedhjete vjecar.