Erzurumi
eshte nje qytet dhe kryeqyteti i
Provinces Erzurum
,
Turqi
. Sipas regjistrimit te vitit 2020, Erzurum kishte 758,279 banore. Popullsia e qytetit perbehet kryesisht nga
turq
etnike, me nje pakice
kurde
te bazuar ne anen jugore.
Rrethinat e Erzurumit ne periudhen
Urartiane
me sa duket i perkisnin
Diauehiut
. Me vone, Erzurum ekzistoi me emrin armen Karno K'aghak' (
Armenisht
: ????? ?????; qe do te thote qyteti i
Karinit
). Ne vitin 387 e.r, qyteti kaloi ne duarte e romakeve dhe u riemerua ne
Theodosiopolis
pas Perandorit
Teodosi I
.
Theodosiopolis u pushtua nga gjenerali
emevi
Abdullah ibn Abdulmelik
ne vitin 700/701. Ai u be kryeqyteti i emiratit te ??l??al? dhe u perdor si baze per sulmet ne territorin bizantin. Megjithese vetem nje ishull i fuqise
arabe
brenda territorit te populluar me armene krishtere, popullsia vendase ishte pergjithesisht nje klient i besueshem i guvernatoreve te
kalifit
. Ndersa fuqia e Kalifatit ra, dhe filloi ringjallja e
Bizantit
, udheheqesit vendore armene preferuan qe qyteti te ishte nen kontrollin e
emireve
myslimane
te pafuqishem sesa perandoreve te fuqishem bizantine.
[2]
Ne vitin 931, dhe perseri ne´vitin 949, forcat bizantine te drejtuara nga
Theofilos Kurkuas
, gjyshi i perandorit te ardhshem
Xhon I Ximiskes
, kapen Theodosiopolis. Popullsia e saj arabe u debua dhe qyteti u zhvendos nga greket dhe armenet.
[3]
Perandori
Basil II
rindertoi qytetin dhe mbrojtjen e tij ne vitin 1018 me ndihmen e popullsise lokale armene.
[4]
Ne vitin 1071, pas betejes vendimtare ne
Manzikert
, turqit selxhuk moren ne zoterim Theodosiopolis.
Saltukidet
ishin sundimtare te nje
bejllekut anadollian
(principate) me qender ne Erzurum, i cili sundoi nga viti 1071 deri me 1202.
Melike Mama Hatun
, motra e Nasırudin Muhammedit, ishte sundimtari midis viteve 1191 dhe 1200.
Theodosiopolis zmbrapsi shume sulme dhe fushata ushtarake nga
selxhuket
dhe
gjeorgjianet
(keta te fundit e njihnin qytetin si
Karnu-Kalaki
) deri ne vitin 1201 kur qyteti dhe krahina u pushtua nga sulltani selxhuk
Sylejman Shah II
. Erzen-Erzurum ra ne rrethimin mongol ne vitin 1242 dhe qyteti u plackit dhe u shkaterrua. Pas renies se
Sulltanatit te Rumit
ne fillim te shekullit te 14-te, ajo u be nje province administrative e
Ilhanatit
, dhe me vone qyteti ishte nen pushtimin e
Perandorise se Trebizondit
per nje kohe rreth viteve 1310. Pastaj u be pjese e Coban bejllek,
Kara Kojunlu
, perandoria e
Timur Lenkut
dhe
Ak Kojunlu
. Me pas ajo kaloi ne
Persine Safavid
, derisa
osmanllinjte
nen
Selim I
ne vitin 1514 e pushtuan ate permes
Betejes se Caldiranit
. Gjate mbreterimit te
Perandorise Osmane
, qyteti sherbeu si baza kryesore e fuqise ushtarake osmane ne rajon.
Ai sherbeu si kryeqyteti i
ejaletit te Erzurumit
. Ne fillim te shekullit 17, krahina u kercenua nga Persia Safavid dhe nje revolte nga guvernatori i provinces
Abaza Mehmed Pasha
. Kjo revolte u kombinua me kryengritesit Xhelali (kryengritja e musketireve provinciale te quajtur Xhelali), e mbeshtetur nga
Irani
dhe zgjati deri me 1628. Ne vitin 1733,
Nadir Shah
mori Erzurumin gjate
Luftes osmano-persiane (1730?35)
.
Popullsia armene u debua nga qyteti dhe u vra masivisht gjate
gjenocidit armen
me 1915.
Qyteti ishte gjithashtu vendndodhja e nje prej betejave kryesore ne Fushaten Kaukaziane te Luftes se Pare Boterore midis ushtrive te Perandorise Osmane dhe
Ruse
. Kjo rezultoi ne kapjen e Erzurumit nga forcat ruse nen komanden e
Dukes se Madhe Nikollaj
dhe
Nikolai Judenic
me 16 shkurt 1916. Erzurum u kthye ne kontrollin osman pas nenshkrimit te
Traktatit te Brest-Litovsk
ne mars 1918. Ne 1919,
Mustafa Qemal Pasha
, nje nga themeluesit kryesore te
Republikes moderne te Turqise
, dha doreheqjen nga
ushtria osmane
ne Erzurum dhe u shpall nje "Vendas Nderi" dhe i lire i qytetit, i cili i dha atij regjistrimin dhe certifikaten e tij te pare te shtetesise (
Nufus Cuzdanı
) te republikes se re turke.
Kongresi i Erzurumit
i vitit 1919 ishte nje nga pikat fillestare te
luftes per pavaresi turke
.
Erzurumi ka nje
klime te lagesht kontinentale
(
klasifikimi i klimes Koppen
Dsb
) me dimra te ftohte, me debore dhe vera te ngrohta e te thata me nete te fresketa. Temperatura mesatare ditore maksimale gjate gushtit eshte rreth 27 °C. Temperatura me e larte e regjistruar eshte 36.5 °C, me 31 korrik 2000. Sidoqofte, temperatura minimale mesatare ditore gjate janarit eshte rreth ?15 °C; janari eshte muaji me i ftohte me nje rekord te ulet prej -37.2 °C.
Stacioni kryesor i autobuseve ka lidhje autobusi me shumicen e qyteteve kryesore turke. Erzurumi eshte gjithashtu pika kryesore e hekurudhes per rajonin e Anadollit Lindor.
Aeroporti i Erzurumit
, i perdorur gjithashtu nga
Forcat Ajrore Turke
, ka pisten e dyte me te gjate ne Turqi.
- ^
Yıllara Gore Erzurum Nufusu
- ^
Whittow, Mark.
The Making of Byzantium, 600?1025
. Berkeley: University of California Press, 1996, pp. 310, 320.
- ^
Whittow.
The Making of Byzantium
, p. 322.
- ^
Arakelyan. "The Great Cities of Armenia", pp. 232?233.