Energjia
perkufizohet si aftesia e trupit per te kryer
pune
. Burime te energjise jane ushqimet, dielli, uji dhe lendet djegese si
qymyri
,
druri
,
nafta
, etj. Fjala
energji
vjen nga
Greqishtja
energos, qe do te thote
aktivitet
. Ne
fizike
, eshte aftesia e nderveprimit te nje
sistemi
me nje tjeter. Energjia eshte nje madhesi e konservuar- ligji i ruajtjes se energjise pohon se energjia mund te ndryshoje forme por as te krijohet dhe as te shkaterrohet.
Ka shume lloje te energjise:
energji kimike
nga fosilet djegese,
energji elektrike
nga shfrytezimi i fuqise se ujit,
energji potenciale
,
energji diellore
,
energjia e eres
,
energji termale
, dhe
energji berthamore
nga ndarja e
atomit
.Kemi dhe energjine potenciale gravitacionale dhe energjine potenciale te elasticitetit te cilat ne i hasim ne jeten e perditshme. Njesia e energjise eshte
xhauli
shenohet me shenjen "
J
", per nder te
Xhejms Xhaulit
. Meqene se xhauli ose [J] eshte njesi shume e vogel, ne jeten e perditeshme perdorim kiloxhaulin qe shenohet [kJ].
Per shkak te
njevlershmerise mase-energji
, cdo objekt qe ka
mase
kur eshte i palevizshem (i quajtur
mase pushimi
) gjithashtu ka nje sasi te njevlereshme energjie, forma e se ciles quhet
energji e prehjes
, dhe cdo energji shtese (te cdo forme) te marre nga objekti mbi ate energji prehje do te rrise masen totale te objektit ashtu sic rrit energjine e tij totale.
Qyteterimi njerezor kerkon energji per te funksionuar, te cilen e merr nga
burimet energjetike
si
lendet djegese fosile
,
karburantet berthamore
ose
energjia e riperteritshme
. Proceset e
klimes
dhe
ekosistemeve
te Tokes drejtohen nga energjia qe planeti merr nga Dielli (edhe pse nje sasi e vogel i faturohet edhe
energjise gjeotermale
).
Energjia totale e nje
sistemi
mund te ndahet dhe klasifikohet ne energji potenciale, energji kinetike ose kombinime te te dyjave ne menyra te ndryshme.
Energjia kinetike
percaktohet nga
levizja
e nje objekti - ose
levizja e perbere
e perberesve te nje objekti - dhe
energjia potenciale
pasqyron potencialin e nje objekti per te pasur levizje, dhe ne pergjithesi eshte nje funksion i vendndodhjes se nje objekti brenda nje
fushe
ose mund te ruhet ne vete fushen.
Objektet qe levizin kane energji kinetike, qe do te thote eshte energji e levizjes. Sa me shpejt te levize dicka, aq me shume energji kinetike ka. Ndersa kur e ul shpejtesine, ajo humbet energji kinetike.
Ne jeten e perditshme, hasim shume shpesh ne raste qe kane te bejne me energjine kinetike. Per njehsimin e energjise kinetike perdorim formulen:
- Energjia potenciale gravitacionale
- Energjia kimike
- Energjia diellore
- Energjia zanore etj
Eshte trajte e energjise mekanike e kushtezuar prej pozites reciproke te trupave ose te molekulave te njejtit tip. Energji potenciale kane trupat te cilet jane te afte te kryejne pune per shkak te pozites, p.sh. Teli i lakuar, tjegullat ne kulm, librat ne rafte etj.
Energjia nuk mund te krijohet apo shkaterrohet. Kjo do te thote se sasia e energjise ne Gjithesi eshte gjithnje e njejte. Sa here qe ndodh ndonje gje, energjia thjesht shnderrohet ne nje forme tjeter. Kjo gje ndodh, per shembull, kur bimet perdorin energji nga drita e diellit per te krijuar ushqim, qe pastaj e hane kafshet.
Shnderrime te energjise ka kudo ne jeten tone. Marrim nje makine me rrota dhe e lidhim me nje trup me nje rrotull te palevizshme. Trupi i varur ka nje lloj lartesie nga toka. Kjo i jep atij energji potenciale ose te lartesise. Kur ne do ta leshojme trupin energjia e tij e lartesise do te shnderrohet ne energjine e levizjes se karroces me rrota. Ka shume forma energjie. Disa prej llojeve te energjise jane energjia mekanike, e lartesise, e levizjes, energjia kimike, e ushqimit qe percillet ne muskuj, energjia berthamore qe perdoret per energjine elektrike, energjia termike kur molekulat dhe atomet ne levizje clirojne nxehtesi. Dielli eshte nje burim energjie termike dhe dritore.
Ligji i ruajtjes se energjise thote qe: Energjia as nuk mund te krijohet as nuk shkaterrohet, por mund te transformohet nga nje forme ne nje tjeter.
Shpejtesia e ndryshimit te energjise (e brendshme dhe mekanike) te nje vellimi material eshte e barabarte me fuqine e forcave te jashtme masore dhe siperfaqesore si dhe me shpejtesine e prurjes ose te largimit te nxehtesise se atij vellimi.
- "Energjia dhe kembengulja ndryshojne gjithcka".
Benjamin Franklini
- "Energjia eshte nena e dijes."
Sheril Adams
- "Energjia eshte nje kenaqesi e amshueshme, dhe kush deshiron, por nuk vepron, perhap murtajen."
Uilliam Blejk
- "Te kerkoj e nuk te gjej,flm shum. "
Les Braun