Zeta je srednjovjekovna dr?ava koju je osamostalila i njome upravljala dinastija Bal?i?a .

Naziv Zeta , dr?ava je dobila po istoimenoj rijeci Zeti koja protje?e kroz centralni dio suvremene Crne Gore i kod glavnog grada Podgorice se ulijeva u rijeku Mora?u .

Sam naziv rijeke Zete ( Zenta ) nema slavensko porijeklo.

U Ljetopisu popa Dukljanina pominje se prvi put u XXX glavi kao centralna oblast Gornje Dalmacije. Od po?etka XII vijeka naziv Zeta je sve vi?e potiskivao raniji naziv dr?ave ? Duklja (ovo ime se zadr?alo jo? samo u kraljevskoj tituli Nemanji?a i kasnijim titulama nekih njegovih nasljednika).

Kao ?upe Zete navodi pop Dukljanin : Lusku ( Lje?kopolje ), Podlu?je (okolo kasnijeg ?abljaka Crnojevi?a ), Gorsku (oblast albanskoga plemena Hoti), Kupelnik (isto?na obala Skadarskoga jezera ), Oblik (ime i utvrde kod grada Skadra ), Prapratnu (također i ime utvrde između Bara i Ulcinja ), Crmnicu , Budvu , ?evo , i Grbalj (kod Kotora ). ^[1]

Zeta u doba Nemanji?a je istoriografski naziv za srednjovekovnu oblast Zetu u doba vladavine dinastije Nemanji?i, od vremena vladavine velikog ?upana Stefana Nemanje (1166-1196) do vremena vladavine cara Uro?a (1355-1371). Tokom tog razdoblja, Zeta je obuhvatala sredi?nje i ju?ne delove dana?nje Crne Gore i severne delove dana?nje Albanije. Prema tada?njoj podeli zemalja, Zeta je spadala u Pomorske zemlje, koje su davane na upravu ?lanovima dinastije Nemanji?a.

Tijekom 13. stolje?a Zeta je obuhva?ala prostor od Boke kotorske do rijeka Bojane i Drima (suvremena Albanija ). Sredinom 14. stolje?a Zeta se dijeli na Gornju (planinsko-kontinentalnu) i Donju (primorsku).

Nakon smrti posljednjeg vladara iz dinastije Vojislavljevi?a, nastalo je razdoblje politi?kih borbi oko nasleđa prijestola i razdora među vlastelom u Duklji. To ?e prouzrokovati ponovnu prevlast Vizantije. Veliki ?upan Ra?ke, Stefan Nemanja, nije ratovao samo na isto?nim granicama, prodiru?i u dubinu vizantijske teritorije. On je sa vojskom upao u Duklju, prodiru?i do Dukljanskog jezera (Skadarsko jezero) i Jadranskog mora. U kona?nom uspostavljanju vlasti nad osvojenom teritorijom, Nemanja ?e proterati u Dubrovnik dukljansku kneginju Desislavu i kne?evsku porodicu. Po kralju Stefanu Prvoven?anom, Nemanja je smatrao da kne?evinu Duklju ?nasiljem dr?i gr?ki narod“, koji su (Grci) i svoje gradove tamo sazidali, a sagradiv?i ih Duklju su sasvim prisvojili, nazivaju?i je samo ?gr?kom obla??u“. Takođe, Stefan Prvoven?ani navodi da je njegov otac, Stefan Nemanja, isticao da je to (Dioklitija i Dalmacija) njegovo ot?astvo i rođenje, prava mu dedovina, kazuju?i da otac po pusto?enju gradova u Duklji ?istrijebi gr?ko ime, da se nikako ne pominje ime njihovo u toj oblasti“. Ovaj nalet ra?kih Srba pra?en je pusto?enjem zna?ajnijih mjesta, centara mo?i i utvrda, u kojima su se nalazili administracija i vizantijski garnizoni.

Tokom 1185. godine, osvajanjem su razoreni dukljanski gradovi: Danj, Sard, Skadar, Sva? i Ulcinj. Bezuspje?no su se poku?avali suprotstaviti samo vizantijski vojnici u utvrđenim garnizonima, starosjedela?ki stanovnici (jo? u starom veku romanizovani) u primorskim gradovima i pristalice vizantijske vlasti, ali ne ostalo slovensko stanovni?tvo u plodnim ?upama, van gradova. Osvajanje gradova u Duklji zavr?eno je 1186. godine. Grad Bar je pao kasnije (oko 1189.) i izgleda sa?uvao svoju autonomiju, jer je zate?eno uređenje odgovaralo novom gospodaru. Grad Kotor je po?teđen razaranja, a Stefan Nemanja je u njega prenio i jednu od svojih rezidencija (?dvor“). Romeji (kako su Vizantinci sebe nazivali) i njihove pristalice, proterani su iz gradova, a oni koji su Stefanu Nemanji izrazili lojalnost, nastavili su sa uobi?ajenim izvr?avanjem obaveza, ali sada prema njemu, kao novom vladaru.

O tome Stefan Prvoven?ani ka?e: ?Narod svoj u njima nepovređen ostavi, da slu?i dr?avi njegovoj, sa strahom i sa ure?enim dankom od Svetoga“. Dakle, ?narod svoj“ su bili svi oni koji su spremni da uredno pla?aju danak. Feudalizam je na ovim prostorima bio tek u usponu, a pri osvajanju Duklje Stefan Nemanja se u ?srednjovekovnoj svesti“ prvenstveno rukovodio interesima svojim i svoje porodice, budu?ih nasljednika, pa tek potom interesima ostale vlastele i ?naroda svoga“. Zbog toga za legitimne vladare Duklje tu nije bilo mjesta. Kne?evska porodica, kao vizantijski vazali (?to je bio i sam Nemanja, do 1180. godine) bila je nepo?eljna, bez obzira na Nemanjine veze sa dukljanskim kne?evima, na koje se u osvajanju pozivao. Supruga velikog kneza Mihaila (posljednjeg vladara iz dukljanske dinastije) pred Nemanjom se povukla u Dubrovnik, 20. avgusta 1189. godine. Zabilje?eno je da su se u njenoj pratnji nalazili: nadbiskup barski Grgur, ?upani ?rneha i Crepun, kaznac Grdomil i druga dukljanska vlastela.

Stefan Nemanja se nije zadr?ao na osvajanju Duklje ve? je od 1184 do 1185. godine poku?ao osvojiti i Dubrovnik sa Kor?ulom, ali bez uspjeha. Sa Dubrov?anima je potom zaklju?io mir, 1186. godine (sa?uvan je primerak ugovora na latinskom jeziku, sa potpisom Stefana Nemanje). U ovom periodu, osamdesetih godina XII veka, nastao je rukopis Miroslavljevog jevanđelja, napisan za humskog kneza i brata Nemanjinog, Miroslava. U njemu su uporedo zastupljena dva pravopisa: zetsko-humski i ra?ki.

Za vrijeme dinastije Bal?i?a , Zeta se osamostalila oko 1360. godine.

Na vrhuncu je Zeta za doba vladavine đurađa I. Bal?i?a . Teritorij je Zete obuhva?ao dio Kosova , uklju?uju?i gradove Pe? , đakovica i Prizren , u Albaniji gradove Berat i Dra? , U njenom su sastavu bili Konavli , Dra?evica i Trebinje , te, izuzev Dubrovnika i Kotora , svi drugi gradovi na obali Jadranskoga mora u podru?ju, i to Ulcinj , Bar , Budva i Cavtat , te u zaleđu Skadar , Lje? , Drivast , Plav itd, a njeni novi vladari Bal?i?i se 1369. godine vra?aju katoli?koj vjeri. ^[2] kako bi se pored ostalog potpuno odvojili od Srbije.

Zeta je, po ugledu na Bizant , imala organiziranu dvorsku slu?bu sa logotetom na ?elu. Dr?avnim je financijama rukovodio je visoki ?inovnik. Bal?i?i su imali talenta za gospodarstvo i surađivali su s trgovcima iz zemlje i inozemstva.

Kovali su Bal?i?i svoju monetu - dinar .

U kontinentalnome dijelu Zete vlast su imali pot?injeni oblasni plemi?i, dok su primorski gradovi, po tradiciji, imali gradske knezove.

Sudska je vlast u Zeti bila dvostupna. Oblasni su plemi?i donosili prvostepene a vladari iz dinastije Bal?i?a su rje?avali o ?albama.

Bal?a III. , posljednji vladar od Bal?i?a, umro 1421 . godine, a svoju dr?avu je testamentom poklonio Srpskoj Despotovini pod ?ijom ?e vlasti Zeta istatu do 1451. godine.

No, ta je srpska vlast bila osporena, te u kona?nom i potpuno zba?ena od strane Crnojevi?a , mo?ne obitelji iz planinskoga djela Zete , između planine Lov?en i Skadarskoga jezera koji se nazivao Crna Gora .

Nakon ?to je 1451. Stefan I. Crnojevi? zbacio srpsku upravu, za Zetu ?e se trajno ustaliti novi naziv Crna Gora .

• Dukljansko kraljevstvo
• Crnojevi?a dr?ava

Pored rijeke Zete , naziv Zeta je ostao i za rani?arski teritorij od glavnog crnogorskog grada Podgorice do Skadarskoga jezera . To je podru?je, pod imenom Golubovci , danas podgori?ka gradska op?ina.

Neki sportski klubovi nose ime drevne Zete, na primjer FK Zeta Golubovci .

Zeta (dr?ava) na Wikimedijinoj ostavi