Panonska nizija

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
 Ovaj ?lanak o geografiji je u za?etku . Mo?ete pomo?i Wikipediji tako ?to ?ete ga pro?iriti .
Karta dunavske ravnice

Panonska nizija , ređe Panonski basen , je ravnica u centralnoj Evropi .

Najve?i deo Panonske nizije le?i ispod 200 m nadmorske visine, a monotoniju ravnice ubla?avaju ostrvske planine, aluvijalne ravni, lesne zaravni i pe??are.

Nizija zauzima sjeverni ravni?arski deo Srbije i obuhvata ravnicu Vojvodine ( Srijem , Banat , Ba?ka ) i uski pojas ju?no od Dunava i Save .

Postanak i evolucija Panonskog basena [ uredi | uredi kod ]

Panonski basen nastao je tokom savske faze alpske orogeneze (oligo-miocen) spu?tanjem starog Panonskog kopna du? velikih raseda . Po?etkom miocena basen je ispunjen vodom koja je prodrla iz Tetisa i formirano je Panonsko more. Ono je bilo deo mnogo ve?eg epikontinentalnog mora koje se protezalo od Be?kog basena preko Panonske i Vla?ko-pontijske nizije do Crnog mora i Aralskog jezera na istoku. Ovo epikontinentalno more poznato je u nauci pod imenom Paratetis . Na po?etku svog postojanja Paratetis je imao nekoliko veza sa Tetisom. Jedna od veza i?la je preko Ronskog zaliva , Bavarske i Be?kog basena. Na jugu, veza je postojala preko tzv. Transegejske brazde, od dana?njeg Ulcinja preko dana?nje Albanije i starog kopna Egeide do Crnog mora.

Prema istra?ivanjima ve?eg broja istra?iva?a, pre svega geologa i geografa, Panonski basen ispunjen je vodom pre oko 30 miliona godina a voda iz njega otekla je sredinom pleistocena tj. pre vi?e od 600.000 godina.

Panonsko more dopiralo je na zapadu do isto?nih padina Alpa , na jugu i istoku do Dinarskih , Rodopskih i Karpatskih planina . Ono je prekrivalo severne delove dana?nje Srbije . O njegovom prostiranju svedo?e i do danas o?uvane naslage marinskih, odnosno jezerskih sedimenata , uglja, nafte , gasa . Sem toga na ju?nom obodu basena o?uvani su delimi?no abrazioni oblici reljefa.

More je menjalo oblik usled ?estih tektonskih pokreta u Alpama, Dinaridama i Karpatima. Voda se povla?ila sa nekih povr?ina dok je na druge, do tada suve povr?ine, nadirala. Na osnovu tragova i??ezlih organizama (fosila) utvrđeno je 5 stadijuma u istoriji Panonskog mora (po P. Stevanovi?u). To su mediteran, sarmat, panon, pont i levant.

U mlađem mediteranu (po?etak Miocena) more se ?irilo i na isto?ne krajeve Jugoslavije, ali je bilo znatno pli?e. Tragovi mora ovog stadijuma o?uvani su na teritoriji severne Srbije u okolini Beograda , Golupca i Loznice . Sam Beograd le?i na stenama mediteranskog stadijuma. Nivo vode bio je toliki da ni?i teren između Avale i Kosmaja jo? uvek nije bio potopljen te su one bile spojene i imale su izgled poluostrva. U ?umadiji more je prodiralo do grede Ven?ac - Bukulja . U zapadnoj Srbiji, more se ?irilo tamo gde su dana?nje doline Drine i Jadra . U isto?noj Srbiji more je nadiralo kroz Karpatske planine do Donjeg Milanovca , dolinom Mlave do Petrovca i uz Donji Timok . Iz ovoga stadijuma poti?u naslage uglja u Aleksina?kom i Mlavskom basenu. [1]

Poreklo naziva [ uredi | uredi kod ]

Budimpe?ta je najve?i grad Panonske nizije.

Panonska nizija je dobila naziv po starorimskoj provinciji Panoniji . Naziv je donekle neodgovaraju?i, budu?i da je data provincija pokrivala samo ju?ni deo dana?nje nizije. Takođe, neki narodi koji naseljavaju niziju ( Mađari , Ukrajinci ) imaju svoje, zasebne nazive za nju.

Fizi?ki polo?aj i granice [ uredi | uredi kod ]

Panonska nizija se prete?no prostire u srednjoj Evropi , a sasvim malim, ju?nim delom i u ju?noj Evropi ( Balkansko poluostrvo ). Granice nizije su jasne na severu, zapadu i istoku. Na jugu nalazi sklop dolina, bregova i brda, koji postepeno prelazi u planinske oblasti Dinarida . Nedoumice postoje oko severozapadne granice, gde se Be?ka kotlina sa gradovima Be?om i Brnom nekad ubraja, a nekad izdvaja izvan okvira Panonske nizije.

Prirodne odlike [ uredi | uredi kod ]

Kopa?ki rit , jedno od sa?uvanih mo?varnih podru?ja Panonske nizije

Reljef : Panonska nizija predstavlja kontinentalno ravni?arsko podru?je , okru?eno mahom planinama . Ona se prostire na oko 600 km du?ine u smeru zapad-istok, od krajnje isto?nog dela Alpa u Austriji i Sloveniji , pa do Karpata u Rumuniji na istoku. Ravnica je sa juga zatvorena severnim Dinaridima u Hrvatskoj , Bosni i Hercegovini i Srbiji , dok je sa severa zatvorena Tatrama u Slova?koj . Njena ?irina je oko 400?450 km. Nadmorska visina Panonske nizije kre?e se od oko 60 m u oblasti ulaska Dunava u đerdapsku klisuru , do oko 200?250 m na zapadnom obodu ( Prekomurje , Gradi??e ). Unutar ravnice ima nekoliko osamljenih (tzv. ?ostrvskih") planina i gorja, koje je dele na manje celine. To su Fru?ka gora u Srbiji , Bilogora , Psunj , Dilj i Papuk u Hrvatskoj , te Me?ek , Pili? i Bakonjska gora u Mađarskoj .

Klima : U Panonskoj niziji vlada umereno kontinentalna klima , pa nizija ima izra?ena ?etiri godi?nja doba. Zime su srednje hladne, dok su leta ?arka. Prole?a i jeseni su doba sa velikom koli?inom padavina.

Vode : Panonska nizija obuhvata srednji deo sliva Dunava , koji je njena glavna osobina i koji deli ravnicu na severoisto?nu i jugozapadnu polovinu. Druge dve va?ne reke u ravnici su njegova leva pritoka, reka Tisa , okosnica isto?nog dela Panonske nizije i reka Sava , desna pritoka Dunava i ju?na okosnica nizije. Pored datih reka potrebno je spomenuti i Vah , Moravu , Rabu , Dravu , Muru , Kere? , Samo? , Mori? , Begej , Tami? , Veliku Moravu , Kolubaru . Priobalje datih reka nekada je bilo mahom mo?varno , ali se izgradnjom odvodnih i dovodnih ve?ta?kih kanala njihova povr?ina smanjila. Međutim, i danas mogu na?i ve?e celine u vidu ritova i plavnih podru?ja (npr. Karapand?a , Kopa?ki rit , Pan?eva?ki rit ). Od jezera jedino zna?ajno je Blatno jezero (ili Balaton ) u zapadnoj Mađarskoj .

Geopoliti?ki polo?aj [ uredi | uredi kod ]

Dr?ave : Slede?e dr?ave obuhvataju Panonsku niziju:

Sredi?ta nizije [ uredi | uredi kod ]

Temi?var , najve?i panonski grad Rumunije.

U Panonskoj niziji se nalazi nekoliko veoma va?nih gradova u Evropi . Posebno treba da se istaknu Be? , Budimpe?ta , Beograd i Zagreb .

Po dr?avama (ravnica i njen obod):

Glavni gradovi [ uredi | uredi kod ]

Lista gradova u Panonskoj niziji sa ve?em stanovni?tvom od 100.000 unutar u?eg grada:

Povezano [ uredi | uredi kod ]

Galerija slika [ uredi | uredi kod ]

Bilje?ke [ uredi | uredi kod ]

  1. ↑ Karoly Kogutowicz ( Budimpe?ta , 1886 ? Ludwigsburg , 1948 ), mađarski geograf i akademik.

Izvori [ uredi | uredi kod ]

  1. ↑ Rodi?, Dragan P.; Pavlovi?, Mila A. (1994). Geografija Jugoslavije I . Beograd, Crnotravska 7-9: I?P ,, Savremena administracija , d.d.. ISBN   978-86-387-0410-1 .  

Bibliografija [ uredi | uredi kod ]

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Panonska_nizija&oldid=41565755