Opsada Skadra
Segment prvog balkanskog rata
Crnogorska zastava na skadarskoj tvrđavi .
Datum 28. oktobar 1912 - 23. april 1913. Lokacija Skadar , Otomansko carstvo (danas Albanija ) Ishod Kratkotrajna crnogorska pobjeda. Skadar pao krajem aprila, a predan Albaniji po?etkom maja 1913.
Sukobljene strane
Otomansko Carstvo , Albanski dobrovoljci	Crna Gora Srbija
Komandanti i vođe
Hasan Riza Pa?a   † Esad Pa?a Toptani	Kralj Nikola Danilo Petrovi? Njego? Janko Vukoti? Mitar Martinovi?
Snage
18.000-24.000 otomanskih vojnika [1] [2] 5.000-9.000 albanskih dobrovoljaca [1] [2] 108 topova [2]	23.000-28.000 crnogorskih vojnika [2] 8.000-10.000 srbijanskih vojnika [2] [3] [4] 100-njak topova [1]
?rtve i gubici
ukupni gubici nepoznati; oko 3.400 samo na Bardanjoltu [2] [5]	9.438 Crnogoraca ukupno [2] 1.600-1.800 Srba samo na Brdici [3] [4] Napomena : prikazani su ukupni gubici: poginuli, zarobljeni i ranjeni .

Opsada Skadra , koja se ponekad naziva i Bitka za Skadar , je operacija koju je crnogorska vojska poduzela s ciljem da zauzme osmanlijsko utvrđenje Skadar u Severnoj Albaniji , za vreme prvog balkanskog rata krajem 1912 . i po?etkom 1913 . godine.

Crnogorska vojska je, uz pomo? srpske vojske, opsedala Skadar ?est meseci i tokom tog perioda je vi?e puta bezuspe?no poku?avala da zauzme grad. Krajem aprila 1913. godine zapovednik odbrane Esad Pa?a je predao Skadar Crnogorcima, ali su oni ve? po?etkom maja pod pritiskom međunarodnih snaga bili primorani da se povuku, a grad je pripao novoosnovanoj dr?avi Albaniji, sukladno odlukama Londonske konferencije .

Uzrok opsade su bile teritorijalne pretenzije Crne Gore, temeljene na ?injenici da je Skadar bio prestonica Zete u srednjem veku. U vreme balkanskog rata, ve?insko stanovni?tvo skadarske oblasti su ?inili Albanci . ^[6]

Pozadina [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanci: Balkanski savez i Prvi balkanski rat

Crna Gora je 1912. godine zajedno sa Srbijom, Gr?kom i Bugarskom sklopila Balkanski savez s ciljem da se iskoristi zauzetost Otomanskog Carstva ratom protiv Italije te zauzmu njegova balkanska podru?ja. Pripojenje Skadra - koji je imao veliki zna?aj u srpskoj nacionalnoj mitologiji - je predstavljao jedan od glavnih ratnih ciljeva crnogorskog kralja Nikole, iako je u njemu po?etkom 20. veka ?ivelo ve?inski albansko stanovni?tvo. Serdar Janko Vukoti? je uo?i rata govorio da su "svi slo?ni u tome da je Skadar za Crnu Goru ?ivotno pitanje" . ^[1]

Crnogorci su smatrali kako ?e uspeti zauzeti grad, delom zahvaljuju?i uglavnom pozitivnim iskustvima za vreme poslednjeg rata s Otomanskim Carstvom 1876-1878. godine, a delom zato ?to se o?ekivala podr?ka katoli?kih plemena na severu Albanije. ^[7] S druge strane, odbrana grada uop?te nije bila za potcenjivanje. Skadar je bio utvrđen sa dvije odbrambene linije poljskih utvrđenja. Prvu odbrambenu liniju sa?injavao je: Tarabo? , Brdica , Bardanjolt i ?toj ; drugu odbrambenu liniju sa?injavala su utvrđenja: Malog Tarabo?a, Tepe i Malog Bardanjolta. Na svim tim polo?ajima bila su podignuta poljska utvrđenja sa opkopima urezanim u kamenu i sa opto?enom bodljikavom ?icom 6-12 redova. ^[2]

Skadarska utvrđenja su najmodernijega tipa, jer je Turska naro?ito polagala da Skadar, kao istaknuti ?iljbok na krajnjoj i vrlo va?noj ta?ci carstva, bude ?to bolje utvrđen. Rovovi su maskirani, u zemlji, i sagrađeni od betona. Najboljim dvogledima spolja se ni?ta ne vidi, a kada se otvori borba ne zna se odakle sve vatra ne sipa. Prodiranje napada?a spre?ava nekoliko nizova razli?nih prepona, naro?ito hajdu?kih jama koje se mogu staviti pod vodu i bodljikastih ?ica koje su povezane gvozdenim stubovima utvrđenim u cementnim podlogama. Celo utvrđenje je sada branjeno ne samo pe?a?kom vatrom iz zaklonjenih rovova ve? mnogobrojnom artiljerijom, naro?ito gradskim topovima najve?ega kalibra. ^[8]

?  Dimitrije Tucovi?

Budu?i da je aktivno pomagala albanske ustanike , Crna Gora je ra?unala s mogu?no??u da stanovni?tvo sjeverne Albanije pru?i pomo? crnogorskoj vojsci, u cilju sopstvenog oslobođenja i ujedinjenja s Crnom Gorom. Sem toga, nemiri i ustanci u sjevernoj Albaniji u velikoj mjeri su oslabili turske pozicije u tim krajevima. Prema tome, kralj Nikola je ra?unao da ?e crnogorska dr?avna teritorija mo?i da se pro?iri, u najmanju ruku na Skadar, Medovu i dio Albanije sjeverno od Drima . ^[1]

S druge strane, Porta je nakon velikog albanskog ustanka 1912 . obe?ala autonomiju Albaniji , koja bi obuhvatila ?etiri vilajeta uklju?uju?i i skadarski ^[9] , pa su albanski poglavari na okupljanju uo?i rata odlu?ili da se bore na strani Turske. ^[10] Ovo obe?anje teritorija Albancima, bio je ujedno jedan od glavnih razloga balkanskog rata protiv Turske. ^[9]

Po?etak opsade (1912) [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanak: Bitka kod Bardanjolta

Crna Gora je bila prva među dr?avama Saveza koja je objavila rat Otomanskom Carstvu 8. oktobra [po starom 25. septembra] 1912 . ^[11] Crnogorska vojska veli?ine 35.600 vojnika bila je podijeljena u tri operativna odreda: Zetski, Primorski i Isto?ni. ^[11] Zadatak prva dva je bio da zauzmu Skadar , dok je Isto?ni odred upu?en prema Sand?aku i Metohiji . Ka Skadru je upu?eno 8 brigada, sa 36 bataljona i 74 topa, dok su pomo?ne snage imale 17 bataljona i 32 topa. ^[1] Za komandanta Zetskog odreda postavljen je prijestolonasljednik Danilo Petrovi? , za komandanta Primorskog brigadir Mitar Martinovi? , predsjednik Vlade i ministar vojni, a za komandanta Isto?nog odreda (pomo?ne snage) brigadir Janko Vukoti? . Ina?e, Ratni savjet je bio imenovao Bla?a Bo?kovi?a za komandanta Zetskog odreda, ali je knjaz Nikola poni?tio ovu odluku i na to mjesto postavio svog sina.

Grad ?e uskoro biti okru?en, ali ovaj grad ne?e pasti u ruke Crnogoraca. Skadar je na?a sudbina ili na? grob, ali ne i na?a sramota. Danas imamo pet hiljada vojnika, ali vi?e od 20 hiljada drugih nam dolazi u pomo?. Od danas po?inje o?ajni?ka bitka, za koju niko od nas ne zna koliko ?e trajati.

?  Hasan Riza Pa?a , tokom priprema za odbranu Skadra ^[12]

Originalni crnogorski plan je bio da se Skadar zauzme na prepad. Ali, napredovanje crnogorske vojske je bilo sporo te je pred grad do?la tek 28. oktobra. Napad je usporio i ?etvorodnevni odmor u Cijevni i Tuzima nakon zauze?a. ^[2] To je otomanskim snagama dalo dosta vremena da organizuju odbranu. Crnogorske snage ?ak nisu uspele ni u potpunosti opkoliti grad, tako da je pod otomanskom kontrolom ostao put za Dra? , odakle su stizale poja?anje i namirnice za garnizon. ^[13] Turskom garnizonu , koji je brojao oko 5.000 pripadnika redovne vojske se priklju?io i veliki broj visoko motivisanih albanskih dobrovoljaca. 17, 18. i 19. oktobra u Skadar je stiglo 4.000 vojnika (zaka?njelih s mobilizacijom), a tri dana kasnije jo? 4.000 vojnika i po?to se broj turske posade popeo na 18 hiljada ljudi, ona je imala izgleda da se na du?e vrijeme odupre Crnogorcima. ^[1] Uo?i crnogorskog napada, turska odbrana Skadra, pod komandom Hasan-Rize divizijskog đenerala, sastojala se iz: 24-te divizije I carigradskog korpusa, Skadarske redivske divizije i Elbasanske divizije, jednog gardijskog puka od 3 tabora , dva puka poljske artiljerije sa 72 topa , jednog puka brdske artiljerije sa 36 topova i 1 eskadron konjice, uz to jo? i oko 6 hiljada naoru?anih i obu?enih dobrovoljaca Arbanasa. ^[2]

Po?to se Zetski odred, najzad, prikupio na polo?ajima sjeverozapadno od ?toja, knjaz Danilo je odlu?io da 24. oktobra izvr?i napad na ?toj , a zatim i na Skadar. Ali brigadir Martinovi?, poslije trodnevne artiljeriske pripreme, 25. oktobra nije uspio da likvidira odbranu ?toja, pa je radi napada na grad morao da pregrupi?e snage kako bi glavni udar usmjerio preko Velikog i Malog Bardanjolta . ^[1] 28. oktobra 1912. su crnogorske snage jedino uspele zauzeti Bardanjolt , jedno od spoljnih utvrđenja Skadra, ali su ono ve? idu?i dan povratile otomanske snage u protivnapadu. ^[5] Po?to je nai?ao na jak otpor, kralj Nikola je u novembru odlu?io da Skadar manjim snagama zadr?i u opsadi, a glavnina da preuzme prodor ka jugu Albanije, u pravcu Medove i Lje?a . ^[1] Za organizovanje op?teg napada na Skadar ?ekao se dolazak Janka Vukoti?a iz đakovice i povratak Mitra Martinovi?a iz Lje?a. 12. novembra, u Skadar pristi?u tri tabora nove turske vojske i oko 1.500 arbana?kih dobrovoljaca. ^[2] Jedan od aktivista međunarodnog Crvenog krsta koji je u to vreme boravio u Skadru bele?i slede?e:

Skadar je bio opsednut ali Crnogorci, koji su na bojnom polju jedva mogli da skupe 30.000 ljudi, ostali su tu celu zimu. Velika tvrđava Talabo? na visokom brdu nad gradom Skadrom i donjim delom jezera, bila je nedostupna za njihovu vojsku i artiljeriju. A u samom gradu Skadru Albanci su se borili za ?ivot svog naroda, a ne za Turke, i davali veli?anstven i dugotrajan otpor. ^[14]

?  Henri Adam Gibons, aktivist Crvenog krsta i o?evidac

Crnogorske snage su imale daleko vi?e uspeha na isto?nom rati?tu, gdje je u sadejstvu sa srpskim snagama zauzet Sand?ak i deo Kosova (oblast Metohije ). To je kralju Nikoli omogu?ilo da odatle povu?e skoro svu svoju vojsku te je koncentri?e oko Skadra. Istodobno, i srpska vojska pristi?e na albansku obalu. 17. novembra su srbijanske trupe kod Lje?a potukle ?itav jedan tabor otomanske vojske gdje je poginuo i sam zapovednik. ^[2] 20. novembra je stigao Janko Vukoti? sa 5.500 vojnika, a nekoliko dana kasnije vratio se i Mitar Martinovi?. ^[1]

Stanje civilnog stanovni?tva [ uredi | uredi kod ]

U svojoj poznatoj knjizi ?Borba za Skadar“ engleska spisateljica Edith Durham pi?e o paljenju ku?a , plja?kama i ratnim razaranjima u selima oko Skadra, kojima je bila o?evidac:

Neka sela su bila tako ra?trkana da mi je trebalo tri dana jahanja, po 10-12 sati, da ih obiđem, uka?em pomo? i vratim se u Skadar . Sve u svemu, obi?la sam 1022 porodice u okolini Skadra kojima su spaljene ku?e. Najtu?nije od svega mi je to ?to neke od tih nesre?nih ?rtava nisu imale pojma za?to im se to zlo događa. ?ene sa izgladnelom decom su pitale: ?Za?to su veliki vladari dozvolili da vojnici dođu, da nas plja?kaju i ubijaju? Nikom nismo u?inili ni?ta na?ao. A oni su uzeli na?e koze, na?e ovce, sve. A kad je moj mu? poku?ao da spase ovce, oni su ga ustrelili. Na?a ku?a je spaljena. Umiremo od gladi na ovom putu. ^[15]

?  Edith Durham

đino Beri , mladi italijanski novinar koji je boravio u Skadru tokom ?itavog trajanja opsade, u svojoj knjizi govori o strahovitoj gladi koja je vladala u gradu:

Jutros je hleb opet poskupeo... Razlog za pove?anje cene hleba nije nedostatak bra?na. U magacinima ima nekoliko hiljada d?akova bra?na. Ka?u sedam, osam hiljada d?akova. Nedostaju drvo i ugalj za pe?enje hleba. Po selima su pokupili sve drvo i ugalj i vi?e ga nema. ^[14]

?  Gino Berri , bele?ka za 13. novembar 1912.

To ?to ste uspeli da kupite veknu hleba nije zna?ilo da ?e on sigurno ostati va?. Oni koji su bili izgurani iz reda ili se samo tako pretvarali, tra?ili su hleba od onih koji su ga dobili. U svađama oko hleba, pobeđivali su oni ja?i. U ovakvim okr?ajima nekad su intervenisale retke ?andarmerijske patrole. Ali one su mogle samo da prekinu tu?u ali ne i da re?e tu te?ku situaciju. ^[14]

?  Gino Berri , bele?ka za 21. novembar 1912.

17. novembra je usled crnogorskog bombardovanja jedna granata pala u varo? i pobila mnogo naroda. ^[2]

Primirje i ubistvo Hasan Rize [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanci: Londonska konferencija 1912-1913 i Hasan Riza Pa?a

Planirani crnogorski napad je odlo?en jer je 3. decembra 1912. potpisano primirja , između Bugarske, koja je zastupala Srbiju i Crnu Goru s jedne, i Turske s druge strane. Desetak dana kasnije, saglasno potpisanom protokolu, otpo?eli su pregovori o miru u Londonu . Ve? na prvoj konferenciji predstavnika velikih sila u Londonu 17. decembra 1912. godine, odlu?eno je da se obrazuje autonomna Albanija , ?to je u?inilo besmislenim napore Srbije da preko Albanije izađe na more , i Crne Gore, da joj pripadne Skadar sa okolinom. ^[11] Crna Gora i Srbija se u po?etku nisu mnogo obazirale na ove odluke.

Tokom primirja, 13. januara 1913. godine komandant odbrane Skadra Hasan Riza pa?a je ubijen u zasedi po naređenju Esad pa?e Toptanija , koji je potom preuzeo komandu. ^{[14] [16] [17] [18]} Smatra se da je Riza Pa?a hteo da nastavi odbranu grada, a da je Esad Pa?a pregovarao sa Crnogorcima oko predaje Skadra, u zamenu za njihovu podr?ku da postane vladar Albanije. ^{[12] [19]}

Sporazum o primirju je posle mesec dana otkazala Gr?ka zbog turskog odbijanja da preda Janjinu . Tada je Skadar, uz Janjinu , bilo jedino preostalo otomansko upori?te zapadno od fronte ispred Carigrada .

Op?ti napad na Skadar (1913) [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanci: Bitka kod Bardanjolta i Bitka na Brdici

Po isteku primirja, kralj Nikola je od Srbije zatra?io pomo? u artiljeriji i sadejstvo Primorskih trupa, kako bi zauzeo Skadar. Srpska Vrhovna komanda je poslala 12 poljskih topova i odobrila da Primorske trupe pod komandom Damjana Popovi?a sudjeluju u predstoje?em napadu. ^[1] Srpski socijaldemokrata Dimitrije Tucovi? , u?esnik pohoda u Albaniju, svedo?i o uzaludnim ljudskim gubicima tokom ove operacije:

Niska ludosti i ?rtava koja je na kraju krajeva progutala primorski odred nema kraja. Kako je veli?ina zadatka u svakom pogledu prema?ala snagu odreda, na predstra?u na Daj?u, mestu prve pogibije u borbi sa skadarskom posadom, ba?eno je ne?to malo drinaca drugog poziva. Bez ?atorskih krila i u kr?u gde nije bilo ni drvceta da se vatra zalo?i, oni su ?uvali stra?u i propadali od zime. I posle prvoga ozbiljnoga napada odmornih trupa skadarske posade drinci su morali popustiti, ostavljaju?i iza sebe le?eve koje su poja?anja ?umadinaca nekoliko dana kupila i sahranjivala. ^[8]

?  Dimitrije Tucovi?

7. februara 1913. su crnogorske i srbijanske snage zapo?ele koordinisani napad na Skadar. Zetski odred je izvr?io napad protiv 6 bataljona nizama u bitci na Brdanjolu . Istovremeno, Primorske trupe srpske vojske su izvr?ile napad na Brdicu , utvrđeni polo?aj u vanjskom pojasu skadarske tvrđave . Turska odbrana na Brdici je imala 4 bataljona nizama i redifa , sa oko 20 artiljerijskih oruđa. ^[20] Imali su dobro utvrđene polo?aje, celo boji?te je bilo opasano sa 3 reda bodljikave ?ice , a pojedine, zna?ajnije ta?ke i sa 5-6 redova. Prilaz je bio vrlo te?ak zbog neprohodnog mo?varnog zemlji?ta. ^[20] ?itav taj i idu?i dan su vođene te?ke borbe, ali polo?aj nije zauzet, a gubici su bili ogromni, pa su srbijanske snage odustale od daljih napada do dolaska poja?anja. Gubici srpske vojske su bili između 1.592 (475 vojnika i 16 oficira poginulo i nestalo, 606 vojnika i 14 oficira ranjeno, 477 vojnika i 4 oficira zarobljeno ^[3] ) do 1.800 ljudi. ^[4] S druge strane, Crnogorci su nakon dva dana borbe i ?itavog niza juri?a uspeli zauzeti Veliki Bardanjolt, ali uz gubitke od 4000 mrtvih, ranjenih i nestalih. ^[5] Otomanski gubici na Brdanjolu su iznosili 1338 ljudi. ^[5] Kada su vesti o "brdi?koj kasapnici" stigle do Beograda , ≫?tampa≪ je opisivala strahovitu pogibiju re?ima:

?Op?te je ose?anje, da se tamo nije vodio ra?un o ljudima. Ljudi su izgubili svoju raniju vrednost i vrede taman onoliko koliko i bundeve.“ ^[8]

Nakon op?teg udru?enog napada, gubici su bili ogromni, a Skadar je i dalje odolevao. Od Srbije je zatra?eno da u Albaniju po?alje jo? snaga, kako bi se obezbijedio pad Skadra. Srpska vlada i Vrhovna komanda su odlu?ili da na Skadar po?alju ?itav jedan korpus (Primorski kor), o ?emu je kralj Petar izvijestio kralja Nikolu 17. februara . ^[1] Kralj Petar je zahtijevao da se komandantu Primorskog kora prepusti i komanda nad svim crnogorskim snagama pod Skadrom. Po?to izvr?i svoj zadatak, on bi, kako je stajalo u depe?i, ostavio Skadar Crnoj Gori. Kralj Nikola je odmah prihvatio taj prijedlog. ^[1]

Srbijanska poja?anja [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanci: Primorski kor i Srpska okupacija Albanije

Srpska vrhovna komanda je 20. februara formirala kombinovanu jedinicu, tzv. Primorski kor , od 30.000 ljudi, sa ?etrdesetak artiljerijskih oruđa i ?etiri aviona , kojim je komandovao general Petar Bojovi? . ^[21] U sastav Primorskog kora je u?ao i Primorski aeroplanski odred , prva borbena jedinica srpskog vazduhoplovstva , pod komandom majora Mileti?a. Sa Gr?kom je dogovoreno da ovaj korpus gr?kim brodovima prebaci iz Soluna do sjeverne Albanije. 1. marta je prvi e?alon otplovio iz Soluna za Medovu. 8. marta 1913. se prilikom izviđanja sru?io srpski avion tipa Farman i tada je poginuo narednik Mihajlo Petrovi? , koji se prema nekim tuma?enjima, smatra prvim vazduhoplovcem poginulim u istoriji ratovanja. Primorski kor je na polo?aje oko Skadra po?eo pristizati sredinom marta. Tom prilikom su neka od poja?anja stradala u luci San-đovani di Medua pre no ?to su se stigla iskcati. 12. marta trupe koje su transportovane morem iz Soluna da poja?aju opsadu Skadra provele su na brodovima u luci ?itav dan, ?ekaju?i iskrcavanje, i u tom ?ekanju zatekla ih je turska krstarica Hamidija , koja je, posle uspe?nog proboja gr?ke blokada Dardanela , vodila krstari?ki rat na Jadranu. Ona je tada iskoristila iskoristila priliku da napadne luku; tada je potopljeno nekoliko brodova te se ubijeno ili udavilo najmanje stotinu vojnika, mnogi od kojih su poku?ali prona?i spas skokom u vodu.

Skadar je sve vreme bio podrvgnut artiljerijskoj vatri, ali ona u pravilu nije davala rezultata. 31. marta izvr?en je jedan napad na Tarabo? , ali nije osvojen. Poginuo komandir Pavle Plamenac i oko 400 Crnogoraca. Sve su ?e??i izvje?taji da u Skadru vlada glad, da je turska vojska iznurena, i da sa municijom pri kraju. Kod Crnogoraca se također osje?a zamor i neraspolo?enje usled glasova da je Evropa podr?ala nezavisnu Albaniju sa Skadrom. ^[2]

Nova srpska poja?anja su na podru?je Skadra po?ela stizati tek krajem marta. 31. marta u Medovu je, najzad, stigao i tre?i e?alon Primorskog kora, s komandantom generalom Petrom Bojovi?em. 2. aprila na Cetinju je i formalno rije?eno da se sve crnogorske snage pod Skadrom stave pod komandu generala Bojovi?a, a njemu je povjereno da organizuje napad na Skadar. Istog dana je dio Primorskog kora sa đeneralom Bojovi?em na ?elu stigao pod Skadar, gde su po?ele pripreme za op?ti napad. 7. aprila đeneral Petar Bojovi? je objavio primanje komande nad ujedinjenom vojskom dnevnom naredbom koja glasi:

?Za sve oficire, podoficire i vojnike obje bratske vojske spojene u Primorski kor. Visokom naredbom Nj.V. Kralja Nikole I od 21. ovog mjeseca slu?beno, stavljena je pod moju komandu sva crnogorska vojska oko Skadra, prema ?emu je i ona u?la u sastav Primorskog kora. Udostojen te velike ?asti da komandujem Primorskim korom ovako sastavljenim iz obiju bratskih vojski, a u ovom istoriski - znamenitom trenutku - moja prva rije? i pozdrav koji upu?ujem oficirima, podoficirima i vojnicima ovoga kora, jeste: Junaci, Vi ste dosada?njom hrabro??u i pobjedama osvetili Kosovo i zadivili cio svijet; s vama se di?i i ponosi srpstvo; na vas i na Skadar su sada upravljene o?i i nade cijelog srpstva; Skadar je poslednja ta?ka koju jo? dr?e poslednji ostaci razlomljene turske carevine; Vi imate, junaci, da u?inite jo? jedan i poslednji sna?ni napor, pa da ni?tite i poslednje ostatke turske sile na Balkanu i da ovladate gordim Skadrom. Ja sam tvrdo ubijeđen da ?ete vi i sada savjesno i juna?ki vr?iti svoju du?nost kao i do sada i da udru?enoj na?oj bratskoj snazi i hrabrosti ne?e mo?i odoljeti skadarska posada, nego ?emo je u ime Boga pobijediti i Skadar zauzeti.“ ^[2]

?  Naredba komandanta Primorskog kora Petra Bojovi?a o primanju komande nad ujedinjenom vojskom

U redovima crnogorske vojske je zavladalo odu?evljenje. Op?ti napad na Skadar je planiran 13. aprila , a glavni napad se imao izvr?iti na frontu Bardanjolta . No, iako su sve pripreme zavr?ene do 10. aprila , do napada nije do?lo usled pritiska velikih sila.

Odluke velikih sila [ uredi | uredi kod ]

Glavni ?lanci: Londonska konferencija 1912-1913 i Kne?evina Albanija

20. marta 1913 , Londonska konferencija je odlu?ila da Skadar definitivno ostaje Albaniji. ^[22] No, Crna Gora je odbila da prihvati odluke Velikih sila, u ?emu je podr?ala i Srbija, . ^[8] Velike sile (bez Rusije) su 21. marta izvr?ile pomorsku demonstracije sile. Austro-ugarski , engleski , francuski , nema?ki i italijanski razara?i su se okupili ispred Bara . ^[22] Evropa je Crnoj Gori stavila do znanja da ?e Skadar ostati u Albaniji i da prekine uzaludno prolivanje krvi. ^[2] 12. aprila evropske sile su objavile blokadu crnogorske i albanske obale, usled ?ega Srbija biva prinuđena da povu?e svoje trupe iz Albanije. Istog dana, po?elo je povla?enje Primorskog kora. ^[2] Komandant primorskog kora, general Petar Bojovi? , telegramom je izvijestio kralja Nikolu da srbijanske trupe napu?taju opsadu Skadra:

Politi?ki razlozi i dana?nja politi?ka situacija nagone nas prekinuti neprijateljstva na Skadru i di?i opsadu. Sem blokade s primorja, koja onemogu?ava dalje transportovati trupe, municiju i hranu, Velike sile upotrijebile su sav svoj uticaj da Skadar ostane Albaniji i da mi ne ?inimo zaludne napore i nepotrebne ?rtve. ^[21]

?  general Petar Bojovi?

Ova vest je imala pora?avaju?e dejstvo na crnogorsku vojsku. Kralj Nikola je bio ubeđen da Skadar "za malo dana" mo?e biti njihov:

Va? me telegram porazio da napu?tanjem zajedni?kih operacija, gubimo Skadar, koji za malo dana mo?e biti na?. ^[21]

?  kralj Nikola I. Petrovi? Njego?

Vlada Crne Gore je, uprkos svemu, nastavila sa opsadom Skadra. Vrhovna Komanda 14. aprila naređuje op?te bombardovanje Skadra, koje traje do 18. aprila . ^[2] U gradu je vladala glad , a u turskim jedinicama su izbijale pobune. ^[1] Ina?e, ve? neko vreme su sa Toptanijem vođeni pregovori o predaji.

Predaja Skadra [ uredi | uredi kod ]

21. travnja Esad Pa?a je izneo slu?bene uslove predaje Crnoj Gori. 23. travnja potpisan je sporazum o predaji Skadra. Esad-pa?a je propu?ten sa po?astima i svim naoru?anjem (osim te?kih topova) i ispla?eno mu je 10.000 funti sterlinga . ^[23] On je tako sa?uvao vojsku i stekao podr?ku Srbije i Crne Gore za progla?enje sopstvene albanske dr?ave u djelovima neokupiranim od saveznika, nasuprot vladi u Valoni . ^[12] Ismail Qemali je predaju Skadra nazvao katastrofom, koja je "ugrozila integritet pa ?ak i samo postojanje Albanije". ^[24] Esad-pa?a je sa 25.000 ljudi pod oru?jem krenuo ka jugu, u Tiranu , da se tamo proglasi za vladara Albanije. ^[25] Njegove trupe su evakuisane brodovima gr?ke ratne mornarice. 24. aprila su crnogorske jedinice u?le u Skadar. Italijanski novinar opisuje susret turskih i crnogorskih vojnika posle predaje grada 24. aprila :

Idu?i prema bazaru, Crnogorci se sre?u sa turskim vojnicima koji idu prema mostu odakle ?e napustiti grad. Zastaju i kratko razgovaraju. Crnogorci im nude beli hleb koji Turci sa zahvalno??u primaju, a poneki za uzvrat nude cigarete. Neki doju?era?nji neprijatelji se rukuju. Ovakve kratke epizode su se ?esto ponavljale pred ljudima koji se nisu me?ali niti pokazivali ikakve znake dirnutosti. Oko podneva su se turski vojnici u koloni spustili sa Tepea i kona?no napustili grad. ^[26]

?  Gino Berri

24. aprila uve?e Esad-pa?a Toptani je sve?ano predao klju?eve tvrđave princu Danilu . ^[11] General Janko Vukoti? je naimenovan za vojnog, a Petar Plamenac za civilnog guvernera Skadra. Po zauze?u Skadra, crnogorska vlada je poku?ala da objasni da to nije novo izazivanje velikih sila niti prko?enje njihovim odlukama; ve? samo prirodna posljedica vojni?ke operacije izvr?ene na osnovu međunarodnog prava . ^[25] Da bi smirio opoziciju u zemlji, kralj Nikola je pomilovao nekada?njeg ministra-predsjednika Radovi?a i nekoliko Crnogoraca upletenih u bomba?ku aferu 1908/9. godine, kao i vi?e politi?ki proskribovanih lica. ^[25] 26. aprila je pro?itana proklamacija prijestolonasljednika Danila stanovnicima Skadra, koja po?inje rije?ima o oslobođenju od turskog jarma, a zatim garantuje obi?aje, vjeru i sigurnost. ^[25]

No, crnogorska okupacija Skadra je kratko trajala. Predstavnici velikih sila su 27. aprila crnogorskoj vladi uru?ili pisani zahtjev da se Skadar u najkra?em roku evakui?e i preda velikim silama. ^[11] Kralj Nikola, ?ija je vojska pretrpela ogromne gubitke tokom opsade Skadra, to nije hteo prihvatiti. Tada je i Rusija je zapo?ela pritisak da se preda Skadar, nezadovoljna prkosnim dr?anjem kralja Nikole. ^[25] Pod ruskim pritiskom srpski premijer Nikola Pa?i? je 30. aprila je uputio crnogorskoj vladi savjet da umjesto Skadra zatra?i druge kompenzacije. ^[25] Istovremeno, pred obalom su demonstrirale austro-ugarske i italijanska flota . Austro-Ugarska je 3. maja objavila opsadno stanje u Bosni i Hercegovini. Usled svih pritisaka, kralj Nikola je, nakon dve sedmice okupacije, 4. maja 1913 . godine telegramom obavestio ser Edvarda Greja da predaje Skadar u ruke velikih sila. Po izlasku crnogorskih trupa iz Skadra, 14. maja je prekinuta blokada crnogorske i albanske obale i time je zavr?en Prvi balkanski rat . u Skadar je u?ao odred međunarodnih snaga, na ?elu sa viceadmiralom Berneom. Međunarodna uprava Skadrom je trajala od 5. maja 1913. do izbijanja Prvog svetskog rata . ^[22]

Posledice [ uredi | uredi kod ]

Nakon povla?enja, zapovednik Crnogorske vojske serdar Janko Vukoti? je objavio slede?u zahvalnicu:

"Pohvaljuje se vojska Crne Gore, njen vojnik i njen starje?inski kadar, divizijari i svaki perjanik poimenice i serdar zbog juna?kog, neustra?ivog i pregala?kog dr?anja na Skadru koje nam je zaludu bilo." ^[27]

?  Zahvalnica brigadira Janka Vukoti?a Crnogorskoj vojsci 1913.

Visoki gubici, odnosno neuspeh Crnogoraca da direktno zauzme Skadar, se tuma?e time da je Crna Gora, za razliku od drugih balkanskih dr?ava, zadr?ala tradicionalnu milicijsku organizaciju vojske, odnosno zbog ekonomske nerazvijenosti nije posedovala profesionalni oficirski kadar i savremeno oru?je, pre svega artiljeriju. To, kao i kori?tenje tradicionalne crnogorske taktike koja je inzistirala na pojedina?noj borbi prsa o prsa se pokazalo neadekvatnim prilikom napada na polo?aje koji su branjeni uz pomo? bodljikave ?ice , mitraljeza i dalekometne brzometne artiljerije.

Ogromni gubici koji su se te?ko osetili u relativno malobrojnom crnogorskom stanovni?tvu, kao i Nikolin neuspeh da te ?rtve opravda konkretnim rezultatom, izazvali su duboko nezadovoljstvo kraljevom politikom u Crnoj Gori. Iskustva kod Skadra se ?esto navode kao jedan od razloga ?to se za vreme prvog svetskog rata godine 1915. suo?en s invazijom nadmo?nih austro-ugarskih snaga odlu?io za kapitulaciju umesto da se zajedno sa srpskom vojskom povla?i kroz Albaniju .

Povezano [ uredi | uredi kod ]

• Esad-pa?a Toptani
• Bitka kod Brdice
• Bitka kod Bardanjolta
• Srpska okupacija Albanije
• Dra?ki Okrug (Kraljevina Srbija)

Izvori [ uredi | uredi kod ]

Literatura [ uredi | uredi kod ]

• Gino Berri , L’Assedio di Scutari. Sei mesi dentro la citta accerchiata [Opsada Skadra, ?est meseci u opsednutom gradu] Milano, Editori Fratelli Treves, 1913 .
• Mary Edith Durham , The struggle for Scutari (Turk, Slav, and Albanian) , [Borba za Skadar (Turci, Sloveni i Albanci)], London, Edward Arnold, 1914 .
• Narodna enciklopedija , 1927 . godina, ?lanak napisao Vladimir Beli? (brigadni general).
• Vojna enciklopedija , Beograd, 1970 ., knjiga prva, strane 489 i 579.
• Enciklopedija Jugoslavije , JLZ Zagreb 1982 . str 415 (?lanak napisao Andrija Lainovi?).

Vanjske veze [ uredi | uredi kod ]

• ( sh ) Balkanski ratovi 1912-1913. (Istorijski leksikon Crne Gore)
• ( sh ) Mihailo Vojvodi?: Crna Gora i velike sile povodom “skadarske krize”
• ( sh ) Mitar đuri?i?: Uloga kralja Nikole u Prvom balkanskom ratu
• ( sh ) Radule Simov Braji?i?: Moji memoari
• ( sh ) Dimitrije Tucovi?, Borbe oko Jadranskoga Mora
• ( sh ) Ivo Andri?, O albanskom pitanju Arhivirano 2012-02-04 na Wayback Machine-u
• ( en ) Edith Durham, The struggle for Scutari (Turk, Slav, and Albanian)