Za ostala zna?enja, vidi
Konzul (razvrstavanje)
.
Konzul
(
lat
.
consul
) je bio najvi?i dr?avni ?inovnik (
magistrat
) u
Rimskoj Republici
.
Rimljani su u doba kasne republike i ranog
carstva
ukidanje
kraljevske vlasti
i njenu zamenu konzulatom smatrali po?etkom republike. Nakon proterivanja poslednjeg rimskog kralja,
Tarkvinija Oholog
(
Tarquinius Superbus
), kraljeve religijske du?nosti otada je obavljao sve?tenik-kralj
(
rex sacrorum
)
, koji se na tom polo?aju nalazio do?ivotno. Kraljeva vojna ovla??enja (
imperium
) pre?la su, prema tradiciji, na dva magistrata nazvana konzuli (
consules
).
Konzuli su smatrani glavnim magistratima republike, pa su se po njima ra?unale i godine. Stoga su bri?ljivo vođeni spiskovi tih imena, koji su kasnije bili hronolo?ka osnova za pisce istorije republike. Tradicionalni spisak konzula rimske republike po?inje imenima
Lucija Junija Bruta
i Lucija Tarkvinija Kolatina, konzula 509. godine st. e. Konzuli su pre svega bili vojskovođe koje su u ratu predvodile rimsku vojsku. Stoga ih je birala
centurijatska skup?tina
, odnosno
rimska vojska
organizovana u glasa?ko telo. U doba mira konzuli su imali ?iroka ovla??enja u upravi, zakonodavstvu i sudstvu. Pored toga, imali su i ulogu u religijskom ?ivotu dr?ave, jer su bili zadu?eni za neke verske obrede koje su mogli obavljati samo najvi?i dr?avni ?inovnici. Od vremena pozne republike biv?i konzuli su ?esto postavljani za prokonzule (
pro consule
= doslovno: "umesto konzula"), tj. za upravnike
rimskih provincija
.
Da bi se neko kandidovao za polo?aj konzula morao je imati najmanje 40 godina ?ivota, a ako je bio plebejac, najmanje 42 godine. Svake godine birala su se dva konzula, koja su imala jednaku vlast. Takav princip kolegijalnosti bio je osnova gotovo svih rimskih magistratura, a slu?io je kao otklon od zloupotrebe vlasti, jer je akcije jednog magistrata mogao spre?iti njegov kolega. Latinska re?
consules
prevodi se kao "oni koji idu zajedno". Ukoliko bi jedan od konzula umro na du?nosti (?to nije bila retkost u doba republike, ispunjene ratovima), izabrao bi se njegov zamenik, koji je nazivan
consul suffectus
(otprilike = dopunski konzul).
U doba ratova glavni kriterij za izbor konzula bila je ratna ve?tina i reputacija kandidata, ali je izbor konzula uvek bio i politi?ki motivisan. Konzulat je vremenom postao uobi?ajena zavr?na ta?ka koju je ambiciozni rimski politi?ar dostizao nakon ?to je pro?ao ni?e magistrature (taj se redosled magistratura nazivao
cursus honorum
).
Prema
analisti?koj
predaji, prvi je plebejski konzul bio izabran za 366. godinu st. e. Verovalo se da su svi prethodni konzuli bili patriciji, i jedan od glavnih aspekata
borbe stale?a
navodno je bilo uporno zalaganje plebejaca da ta du?nost postane dostupna i njima. Međutim, ukoliko se klasifikacija patricijskih i plebejskih imena poznata iz srednje i pozne republike primeni na spisak konzula za period od 509. do 445. god. st. e., plebejska su imena dobro zastupljena (30 odsto). Plebejcima verovatno nikada nije bilo zabranjeno da budu na polo?aju konzula. Razlika između patricijskih i plebejskih porodica fiksirana je mo?da tek polovinom 4. veka st. e., a svrha zakona iz 367. st. e., nazvanog
lex Licinia Sextia
, koji predviđa da jedan konzul mora biti plebejac, mo?da nije bila ni?ta drugo nego da zakonski garantuje da ?e obe grupe
nobiliteta
imati podjednak udeo u obavljanju najvi?eg polo?aja u dr?avi. Ipak, prema anti?koj tradiciji, prvi plebejski konzul bio je Lucije Sekstije, izabran za 366. godinu st. e.
Kada je
Oktavijan Avgust
ustanovio
principat
, promenio je i politi?ki karakter konzulata oduzimaju?i ve?i deo mo?i koji je do tada bio povezan s tim polo?ajem. Premda je konzulat ostao velika po?ast i premda su godine nastavile da se ra?unaju po konzulima, od Avgusta se za jednu godinu bira nekoliko parova konzula: prvi par je stupao na du?nost 1. januara i davao ime godini (to su
consules ordinarii
), a zatim je na du?nost stupao par "dopunskih konzula" (
consules suffecti
). Ponekad bi se tokom godine na du?nosti smenilo nekoliko parova dopunskih konzula, a 190. godine n. e., pod carom
Komodom
, ukupno je 25 ljudi vr?ilo du?nost konzula.
Du?nost konzula ?esto su vr?ili sami carevi, a ponekad su postavljani carevi ?ti?enici ili rođaci, pri ?emu se ?esto zanemarivala starosna granica. Na primer, car
Honorije
imenovan je konzulom na svom rođenju.
Obavljanje du?nosti konzula bila je velika ?ast i konzulat je ostao glavni simbol republikanskog poretka koji je bio utkan, i na kome je bio sazdan, poredak principata.
Galsko Carstvo
biralo je sopstvene parove konzula tokom svog trajanja (260―274), verovatno da bi se podvukla njegova nezavisnost od Rima. Spisak konzula Galskog Carstva je nepotpun i sastavljen je na osnovu imena s natpisa i nov?i?a.
Jedna od sveobuhvatnih reformi cara
Konstantina Velikog
bilo je i to da jedan konzul obavlja du?nost u
Rimu
, a drugi u
Carigradu
. Prema tome, kada je
Teodosije I
na samrti podelio Carstvo na dva dela, car svakog dela dobio je pravo da postavlja po jednog konzula, pa su nakon pada Zapadnog Rimskog Carstva godine na Istoku imenovane samo po jednom konzulu. Najzad je u doba
Justinijana I
konuzulat prestao da postoji: poslednji konzul u Rimu bio je Decije Paulin (534. god.), a u Carigradu Flavije Bazilije Junior (541).
Konzuli su bili eponimni, tj. svaka godina zvani?no je identifikovana imenima dvojice konzula, i pored toga ?to su postojala jednostavnija ra?unanja, na primer
ab urbe condita
(= "od osnivanja Grada", tj. od mitskog osnivanja Rima od strane
Romula
). Na primer, 59. godina st. e. zvala se "konzulat Cezara i Bibula" jer su te godine na du?nosti konzila bili
Gaj Julije Cezar
i Marko Kalpurnije Bibul ― premda je Cezar toliko dominirao konzulatom te godine da su neki u ?ali govorili da se ne?to dogodilo ne tokom "konzulata Cezara i Bibula" nego tokom "konzulata Gaja i Julija".
U latinskom se obi?no koristi ablativ apsolutni za izra?avanje vremena, npr.
Caesare et Bibulo consulibus
(= "tokom konzulata Cezara i Bibula" ili "kad su Cezar i Bibul bili konzuli").