한국   대만   중국   일본 
Filusufia - Wikipedia Va o cuntinutu

Filusufia

Da Wikipedia, la nciclupidia libbira.
(Rinnirizzata di Filusofia )

Difinizziuni di filusufia [ cancia | cancia la surgenti ]


A difinizziuni di filusufia resta, i??a stissa, nu prubbrema filusoficu e, o scopu di ntruducirinni u cuncettu , putemu diciri ca si tratta du studiu du significatu e da justificazziuni da canuscenza du cchiu ginirali, o univirsali, aspettu di cosi, nu studiu ca veni cunchiutu furmulannu linguisticamenti i prubbremi, uffrennunni a suluzziuni e justificannula, e usannu pruciduri argumintativi rigurusi. E puru u studiu di principi primi e di raciuni urtimi, ma e macari attivitati ntillittuali ca elabbura n'aspettu particulari da rialtati .

A filusufia studia cuncetti comu chi??u di l' asistenza , du beni , da canuscenza o da biddizza (e u tema affruntatu di la stetica ). Cerca d'arrispunniri a dumanni comu Zoccu e u beni? o Comu e pussibbuli canusciri? . Ntra i cchiu famusi filosufi attruvamu Socrati , Platuni , Aristotili , Plutinu , Tumasi d'Aquinu , Cartesiu , John Locke , Immanuel Kant , Georg Wilhelm Friedrich Hegel , Arthur Schopenhauer , Friedrich Nietzsche , Edmund Husserl , Martin Heidegger , Ludwig Wittgenstein e Voltaire .

Pupularimenti, a palora "filusufia" e spissu usata pi significari savizza, o na pruspittiva di vita (na "filusufia di vita"), o principi basilari d'arreri a nu metudu pi junciri a n'ubbittivu. Si tratta di significati diversi di chi??u accademicu.

Urigginalimenti, "filusufia" significava "l'amuri pi la savizza". "Philo-" addiriva da palora greca philein , ca significa amuri, e "-sofia", du grecu sophia , o savizza. Pari ca la ntruduzziuni du termini "filusufia" e d'attribbuiri o pinzaturi grecu Pitagura , ca pari ca avissi mmintatu stu termini pi nnicari a 'ricerca' du sapiri di parti di l'omu, dunca philo-sophos (mentri sulu i dii pussidissiru chinamenti a sufia )(vidi Diogenes Laertius : "De vita et moribus philosophorum", I, 12; Ciciruni : "Tusculanae disputationes", V, 8-9). St'attribbuzziuni e cirtamenti funnata supra di nu branu di nu libbru pirdutu di Eraclidi Punticu , discipulu di Aristotili . E una di noti liggenni Pitagorichi di stu tempu. Di fattu, u termini "filusufia" nun vinni usatu assai prima di Platuni . "Filosufu" finisci pi scancirarisi ca palora "sufista" (di sophoi ), usatu succissivamenti pi discriviri i "savi", nzignanti di ritorica , mpurtanti nna Dimucrazzia atinisa . Ntra i primi sufisti s'attrovanu chi??i ca ora chiamamu filosufi.

Urigginalimenti l'ammitu da filusufia era tutta ntillittuali. Di tannu addivinni u studiu di n'ammitu ntillittuali assai astrattu, no spirimintali. Di fattu, comu ammintuvatu supra, filusufia e na palora difficili di difiniri e a dumanna "Zoccu e a filusufia" e na dummana discussa di filosufi. Spissu s'asserva ca li filosufi su' unici 'n quantu nun su' d'accordiu mancu supra quali e u so campu di discussiuni.

A filusufia nasci nna Grecia antica nno Seculu VI a.C. , nni culoni urintali di l'attuali Turchia .

I filosufi spartinu a longa storia da filusufia uccidintali 'n filusufia antica , filusufia mediuevali , filusufia muderna e filusufia cuntimpurania . A filusufia antica e duminata di tri filosufi: Socrati , Platuni e Aristotili .

A Filusufia midivali custituisci nu mpunenti ripinzamentu da ntera tradizziuni classica, sutta l'ammuttata di dumanni posti di tri 'ranni munutiisimi. I noma cchiu mpurtanti di stu piriudu su' Avicenna e Averrue 'n ammitu islamicu, Mose Maimunidi 'n ammitu abbraicu, Abbilardu , Tumasi d'Aquinu e Duns Scotu 'n ammitu cristianu.

A Filusufia muderna si 'stenni du 1600 nzinu o 1900 circa, e ntra i primi filosufi muderni i cchiu mpurtanti su' Rene Descartes , Thomas Hobbes , John Locke , David Hume , Immanuel Kant , e Soren Kierkegaard . A Filusufia du diciannuvesimu seculu , ca e spissu trattata comu a nu piriudu pi cuntu so, fu duminata da Filusufia post-kantiana tudisca e di filosufi idialisti comu Georg Wilhelm Friedrich Hegel , Karl Marx , e F. H. Bradley . Autri mpurtanti pinzatura du piriudu foru John Stuart Mill , Friedrich Nietzsche e Søren Kierkegaard .

Nna Filusufia du vintesimu seculu i filosufi eurupei e miricani pigghiaru strati diffirenti. A 'ccussidditta Filusufia analitica , cu Bertrand Russell , G. E. Moore , e Ludwig Wittgenstein , si diviluppau suprattuttu a Oxford e Cambridge , unni si riuneru macari i mpiristi loggici emigrati da Girmania e di l' Austria (p'asempiu Rudolf Carnap ) e autri studiusi miricani (comu W. V. Quine , Donald Davidson , Saul Kripke , A. J. Ayer ).

'N Europa (spici 'n Girmania e Francia), i finominuluggisti tudischi Edmund Husserl e Martin Heidegger raperu a strata, subbitu sicutati di Jean-Paul Sartre e autri asistinzialisti , a tutta na seri di "-isimi" ca purtaru o postmudirnisimu ca domina i scoli di tiuria critica e i dipartimenta di filusufia di Francia e Girmania, ca cuntinuanu i pruggetti pirsicutati di sti filosufi.

Si vidi l'elencu di filosufi celibbri e l'articulu Storia da filusufia , pi autri nfurmazziuna.

Suttadisciprini filusofichi [ cancia | cancia la surgenti ]

Comu 'n ogni campu di studiu accademicu, a filusufia si suddividi 'n nummirusi suttadisciprini. A filusufia pari aviri nu nummiru particularimenti autu di suttadisciprini, pa majuri parti pi causa du fattu ca 'sisti na tinnenza a sbiluppari na "filusufia di", pi quasi tuttu zoccu veni studiatu. I niofiti di sta materia su' di norma mmitati a pristari particulari attinziuni a loggica , mitafisica , filusufia da menti , filusufia du linguaggiu , epistimuluggia , filusufia da scenzia , etica e filusufia pulitica , 'n quantu "disciprini cintrali" da filusufia.

a suciuluggia e l' ecunumia .

  • Filusufia pulitica : u studiu di l'argumenti basi riguardanti u guvernu, ntra i quali u scopu du Statu, a justizzia pulitica, a libbirtati pulitica, a natura du dirittu (macari dittu jussu ) e a justificazziuni di punizziuna.
  • A tiuria di valura : u studiu du cuncettu di valura. A li voti chista e ntisa comu aquivalenti di l' assiuluggia , a li voti comu nu campu ca cumprenni etica, estetica e filusufia pulitica.

Comu abbicinarisi a filusufia [ cancia | cancia la surgenti ]

E na banalitati (armenu pi cu' scrivi ntruduzziuni a filusufia) diciri ca ognidunu avi na filusufia, puru si tutti nun sunnu a l'autizza di rializzarila o di difinnirila. Si unu s'a' ntirissatu gia o studiu da filusufia, po essiri ca si voli migghiurari u propiu modu di campari o di pinzari, o cchiu simplicimenti si unu disia pigghiari cunfidenza cu una di cchiu antichi arii du pinzeru umanu. Di n'autra banna, si nun si cumprenni u pirchi di tuttu chi??u, po essiri d'ajutu scummigghiari chi e ca movi tanti pirsuni a "filusufijari", e aviri na ntruduzziuni o metudu filusoficu, ca e mpurtanti pi cumprenniri comu i filosufi annu pinzatu.

Filusufia appricata [ cancia | cancia la surgenti ]

A filusufia avi appricazziuna prattichi. I cchiu canusciuti su' l' etica e a filusufia pulitica . I filusufii pulitichi di John Locke , Jean-Jacques Rousseau , Karl Marx , John Stuart Mill , e John Rawls desiru furma (o foru usati pi justificari) e guverni e e so azziuna. A filusufia da ducazziuni si merita macari i??a a giusta attinziuni; l' aducazziuni prugrissiva ca fu prumuvuta di John Dewey appi nu prufunnu mpattu supra e prattichi aducativi du XX seculu .

Autri appricazziuna mpurtanti, ma menu mmidiati, si ponnu attruvari nni l'epistimuluggia, ca ajuta a difiniri i nuzziuna di canuscenza, prova e cridenza justificata. A filusufia da scenzia discuti i funnamenta du metudu scintificu e autri argumenta utili e scinziati. L'estetica po ajutari a ntirpritari l'arti. Macari l'untuluggia, sicuramenti a cchiu astratta e chi??a ca pari a menu prattica ntra i vranchi da filusufia, appi cunziquenzi mpurtanti pa loggica e pa nfurmatica . 'N ginirali, i vari "filusufii di", comu a filusufia du dirittu , ponnu pruvvidiri e spicialisti di rispittivi campi na canuscenza cchiu funna di basi tiorichi e cuncittuali da propia disciprina.

Filusufia e scenzi naturali [ cancia | cancia la surgenti ]

Sicunnu a visiuni da tradizziuni filusofica anglu-miricana e a tradizziuni du Circulu di Vienna , a filusufia avi a emulari i metudi esatti da scenzia e da matimatica ma, 'n senzu strittu, a filusufia avi a essiri distinta da scenzia. Nun e compitu da filusufia cunnuciri spirimenta. I spirimenta jocanu na funziuni rilivanti nna suluzziuni di prubbremi filusofici. Quarcunu po ubbittari a chi??u, avennu canuscenza di ntirsizziuna tra filusufia e scenzia. I filosufi spissu fannu rifirimentu e nterpritanu u travagghiu scintificu di fisici ca portanu avanzi i spirimenta ncapu o spazziu-tempu e a miccanica quantistica (si vidi: filusufia da scenzia ). N'autri ammintuvanu spissu u travagghiu spirimintali fattu 'n psiculuggia quannu discutinu di filusufia da psiculuggia . 'N ginirali, tanti filosufi ca studianu filusufia da scenzia annu na furmazziuni scintifica.

Dubbiu nun cci nn'e ca i filosufi a li voti nterpritanu e fannu rifirimentu o travagghiu spirimintali fattu nni vari campi, speci nne filusufii di l'accussidditti "scenzi spiciali". Ma chistu nun e urprinnenti: u scopu di sti vranchi da filusufia e d'ajutari a ntirpritari l'aspetti filusofici du travagghiu spirimintali, ma nun su' i filosufi ca spirimentanu e formulanu i tiurii splicativi di dati arricugghiuti.

Asisti na raciuni storica funnamintali pa quali a filusufia nun e spirimintali.'N uriggini, u scopu da filusufia era chi??u di n'attivitati ntillittuali cumplitamenti astratta. Nzinu e tempi muderni i pirsuni ca nuiautri oji chiamamu "scinziati" eranu nnicati comu "filosufi naturali", zzoe filosufi ca studianu a natura. Nno cursu di l'anni, lu raju d'azziuni da filusufia si jiu via via arriducennusi, a mentri i diversi scenzi divinianu disciprini nnipinnenti a tutti l'effetti. I primi scenzi a distaccarisi foru a fisica e a chimica, sicutati cchiu ricintimenti da psiculuggia.

Cci si po spiajri pirchi i studiusi nizziaru a trattari sti scenzi spiciali comu nnipinnenti da filusufia. A risposta, pi ogniduna di chisti e ca nizziaru a essiri studiati usannu metudi d'assirvazziuni e spirimintazziuni rigurusi e difinuti bonu. A filusufia, nno so senzu cchiu strittu, chi??u ca 'rresta valitu ancora oji, e essinzialimenti coccuccosa ca cuegghie avi a essiri 'n gradu di fari assittatu nna putruna, o limiti circunnatu di libbra e di l'articuli scrivuti di scinziati (e di autri filosufi).

Naturarmenti l filusufia e luntana di l'essiri tutalimenti no-assirvativa e no-mpirica. Cirtamenti a filusufia fa n'usu essinziali di l'assirvazziuni du munnu. Ma sti asservazziuna, va diciutu, su' ginirali assai, assirvazziuna comu "Mi pari ca ju pozzu fari di libbiri scigghiuti" e "Cridu ca accidiri na pirsuna, si mai duvutu, avi bisognu di nu valitu mutivu". Assirvazziuna comu a chisti abbisognanu di na certa attinziuni, ma nna majuri parti di casi, nun serbi na canuscenza cchiu spicializzata di chi??a 'n pussessu da pirsuna cu na nurmali ducazziuni, a 'ccizziuni da canuscenza spicializzata riguardanti a filusufia stissa.

Arcuni principianti cunfunninu filusufia e psiculuggia, ca su' campi distinti. A filusufia, comu a psiculuggia, studia a menti, ma studia macari autri cosi ca vannu di ??a banna a menti, supra e quali a psiculuggia nun avi nenti chi diri. I maneri chi quali i filosufi e i psicoluggi studianu a menti su' diffirenti. U studiu da menti effittuatu da psicoluggia voli n'attenta e spicifica assirvazziuni di particulari finomini mintali, e macari na spirimintazziuni; pi contra i filosufi penzanu ad aspetti cchiu ginirali da menti, dumanni comu "Zoccu e a cuscenza?" e "Quali e a rilazziuni ntra menti e corpu?"

Filusufia e studi riliggiusi e classici [ cancia | cancia la surgenti ]

Zoccu distinchi la filusufia di li studi riliggiusi, pur'iddi nun spirimintali? Parti da tiuluggia , chiddi ca si spianu zocch'e Diu e comu pruvarinni l'asistenza, si suvrapponnu chiaramenti a chiddu ca li filosufi chiamanu "filusufia da riliggiuni". Chistu nun custituisci nu prubbrema. Similarmenti, li studi classici, s'occupanu di li filosufi greci, comu a Socrati e Platuni , e quinni si suvrapponnu a ari da filusufia quali la "storia da filusufia greca". Macari chistu nun e nu prubbrema. Nudda di chisti suvrappusizziuni nquina lu cuncettu di filusufia, o di studi riliggiusi o di studi classici.

Ma cunziddiramu autri parti di li studi riliggiusi, la parti mpirica , ca spissu si cuncentra supra lu studiu cumparativu di li diffirenti riliggiuni munniali. Sta parti di studi riligiusi, po essiri distinta da filusufia o stissu modu 'n cui vennu distinti l'autri scenzi suciali. Cchiu pricisamenti, vennu cuimmurciuti assirvazziuni spicifichi di particulari finomini, o particulari pratichi riliggiusi, mentri la filusufia nun si nn'occupa.

Filusufia e matimatica [ cancia | cancia la surgenti ]

La Matimatica diffirisci da filusufia p'autri mutivi. Idda usa arcuni metudi di prova, rigurusi e spicifici assai, ca li filosufi cercanu a li voti d'emulari, ma raramenti dupricanu cu lu stissu gradu di riguri. Comu cunziquenza, li matimatici difficirmenti sunnu 'n disaccordiu supra li risurtati, mentri li filosufi naturarmenti discutinu supra d'iddi. A parti chiddu, tanti filosufi nun cercanu mancu di renniri lu so travagghiu rigurusu 'n senzu matimaticu. Cuntrariamenti e matimatici, li filosufi sunnu 'n disaccordiu macari supra lu metudu, e li diffirenzi mituduloggichi ponnu spissu essiri usati comu mutivazziuni di diffirenti cunchiusioni.

N'autru modu pi distinchiri la filusufia da matimatica e lu siquenti. La matimatica, oltri nu certu niveddu di basi, richedi na canuscenza strimamenti spicializzata, ca po essiri uttinuta sulu tramiti duru travagghiu e cuncintrazziun<i. Nun e lu tipu di disciprina ca po essiri assicutata ca canuscenza 'n pussessu da pirsuna d'aducazziuni media. La filusufia nurmarmenti richedi tali sforzi, ma nu filosufu po spissu spigari li so argumenti, senza troppa difficurtati, a nu "nun-filosufu" ntilliggenti 'n menu di deci minuti.

Nu matimaticu talianu ca s'occupa spissu di li rapporti ntra filusufia e matimatica, e Piergiorgio Odifreddi ( Home Page )

Filusufia prisucratica [ cancia | cancia la surgenti ]

Filusufia sucratica [ cancia | cancia la surgenti ]

Filusufia cristiana [ cancia | cancia la surgenti ]


Filusufia muderna [ cancia | cancia la surgenti ]


Arcuni giniralizzazziuni spirimintali ncapu a chi e a filusufia [ cancia | cancia la surgenti ]

A quantu pari a filusufia e na disciprina ca si basa supra la canuscenza 'n pussessu da pirzuna midiamenti aducata, e nun fa usu da spirimintazzini e di l'assirvazziuni attenta, puru suddu po ntirpritari filusuficamenti spirimenti e assirvazziuni.

Cchiu custruttivamenti, si po diciri ca la filusufia e la disciprina ch'esamina lu significatu e la justificazziuni d'arcuni di nostri cchiu funnamintali cumminzioni, 'n basi a nu nzemi di metudi ginirali. Ma zoccu si ntenni cu "cumminzioni funnamintali"?

Na cumminzioni e funnamintali siddu riguarda dd'aspetti di l' universu ca si ncontranu cchiu cumunimenti , ca si ncontranu unn'e gghie: l'aspettu univirsali di cosi. La filusufia studia, p'asempiu, zocch'e l' asistenza stissa . Studia anchi li valura - la justizza di cosi - 'n ginirali. Sicuramenti nta campata umana attruvamu l'attinenza du valuri o da justizza unni e gghie, nun sulu la justizza murali, puru siddu po essiri mpurtanti assai, ma macari cchiu 'n ginirali, la justizza nto senzu di quarsiasi cosa ca sia auspicabbili, lu senzu, p'asempiu, 'n cui nu pumu, nu dipintu o na pirsuna ponnu essiri tutti justi. (Overu siddu asisti n'unicu senzu 'n cui tutti quanti ponnu dirisi "justi").

Naturarmenti, la fisica e l'autri scenzi studianu arcuni aspetti univirsali di cosi; ma lu fannu spirimintarmenti. La filusufia studia l'aspetti ca ponnu essiri analizzati senza spirimintazziuna. Chiddi sunnu l'aspetti di cosi ca sunnu viramenti ginirali; pi fari n'autru asempiu, li filosufi si spianu zocca sunnu l'uggetti fisici 'n quantu tali, distinchennuli di so prupitati e di rilazziuna tra d'iddi, e macari distinchennu tra corpu e menti. Li fisici prucedinu comu siddu la nuzziuni di corpu fisicu fussi abbastanti chiara e elementari - e 'n funnu putissi anchi essiri d'accussi - ma comu e gghie li fisici dunanu chistu p' assuntu , e quinni si ponnu dumanni supra comu tutti li corpi fisici si cumportanu, e fannu spirimenti p'attruvari la risposta.

Minziuna filusofichi [ cancia | cancia la surgenti ]

  • "P'essiri nu bonu filosufu, tuttu zoccu e nicissariu e uddiari la manera di raggiunari di l'autri." - William James

Argumenti filusofici, tiurii e muvimenti [ cancia | cancia la surgenti ]

agnusticisisimuimu -- autruisimu -- anti-rialisimu -- aristutilisimu -- asistenzialisimu -- coerentisimu -- cuncittualisimu -- cunfucianisimu -- canuscenza -- cunziquinzialisimu -- cuscenza -- cusmuluggia -- custruttivisimu -- dicustruzziunisimu -- ditirminisimu -- edunisimu -- eguisimu -- eguisimu psiculoggicu -- empiricisimu -- epicuriisimu -- etica -- etica appricata -- fimminisimu -- filusufia analitica -- filusufia buddista -- filusufia (advaita) -- filusufia di l'azziuni -- fisicalisimu -- funnaziunalisimu -- furmalisimu -- idialisimu -- idialisimu tudiscu -- irrazziunalisimu e estiticisimu -- irrialisimu -- matirialisimu -- matirialisimu francisi -- miccanicisimu -- mintalisimu -- mimetica -- nativisimu -- naturalisimu -- numinalisimu -- ntuizziunisimu -- untuluggia -- upirazziunalisimu -- patrinalisimu --isimu pissimisimu filusoficu -- pusitivisimu loggicu -- platunisimu -- pragmatisimu -- prisucratici -- prubabbilisimu -- raffurzamentu da rialtati -- [[razziunalisimu] -- rialisimu -- rilativisimu -- sculasticisimu -- suggittivisimu -- sulipsisimu -- stuicisimu -- sturicisimu -- tauisimu -- tilioluggia -- tiuria critica -- tumisimu -- tumisimu analiticu -- tradizziunalisimu -- trascinnentalisimu -- utilitarianisimu -- vitalisimu


Vuci currilati [ cancia | cancia la surgenti ]

Listi [ cancia | cancia la surgenti ]

Bibbliugrafia [ cancia | cancia la surgenti ]