한국   대만   중국   일본 
Pasada - Wikipedia Jump to content

Pasada

Dae Wikipedia, s'entziclopedia libera.

Coordinadas : 40°37′52.62″N 9°43′11.32″E  /  40.631282°N 9.719811°E 40.631282; 9.719811

Custu articulu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna . Abbaida sas ateras bariedades graficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu


Pasada (in italianu Posada : po'zad?a ) est una bidda sarda de 2 961 abitantes de sa provintzia de Nugoro , e su cabu-de-logu istoricu de sa Baronia omonima.


Pasada
Numene ufitziale: Pasada
Istadu : Italia
Regione : Sardigna
Provintzia : Nugoro  (NU)
Ladiore: 40°38′0″ Nord
Longhiore: 9°43′0″ Est
Artiore: 37 m. subra su mare
Tirada: 32,77 km²
Populatzione: 2961 31/07/2016
90,36 biv./ km²
Apenditzios: Sas Murtas, Santu Juanne, Monte Longu
Comunes lacanantes: Budune ( Buduni ), Torpe , Thiniscole
Codighe postale: 08020
Prefissu telefonicu: 0784
Codighe istat: 091073
Codighe catastale: G929
Bividores: pasadinos
Patronu:
 - Santu
 - Die

Santu Antoni
17 Jennarzu
Giassu web: Giassu Istitutzionale

Su numene [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Massimo Pittau ispricat chi cando si faeddat de su numene de Pasada non tocat a pensare chi su numene siat de origine catalana ( posada ), ca su toponimu est atestadu in tempos prus antigos. Duncas si podet pensare chi potzat derivare deretu dae su verbu latinu pausare “ pasare , arreare ”.

Su sartu [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Pasada est una bidda posta in sa regione istorica de sa Baronia de susu, posta a 37 metros dae su livellu de su mare, e b'at 3018 residentes chi istant in sa bidda e in sas fratziones de Sas Murtas, Montelongu e Santu Giuanne. Su territoriu comunale est a lacana cun su mare e cun sos territorios de Budune , Torpe e Thiniscole .

Pasada naschet in una pala de unu cucuru calcareu, in ue in sa punta ant fraigadu “su turrione” chi li narant “Casteddu de sa fae”. Sa vista dae su turrione est ispantosa, ca si podet mirare totu sa prana de bassa in ue curret su riu Pasada. In suta de su casteddu s’agatat su tzentru istoricu cun domos galu bene mantesas cun istruturas de su tempus de mesu . In sa parte nord de su territoriu s’agatat sa pineta de “Orvile”, cun sos areniles biancos, mentres a sud s’agatat sa turre antiga de santu Giuanne, fraigada pro amparare su logu e sa gente dae sas bardana de sos moros. De sutalineare chi una parte manna de su porto de Sa Calita est in comunale de Pasada.

S'istoria [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Bulteddu chi raffigurat Ercole atzapadu in Pasada. Casteddu , Museu Archeologicu Natzionale.

In su printzipiu [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Su logu in ue naschet Pasada est una de sas baddes alluvionales prus fertiles de sa costa orientale de sa Sardigna . Est forsis pro more de custu chi in sos giassos pasadinos est possibile a agatare sa presentzia de s'omine giai dae sos tempos prus antigos, sighende in sos tempos de sos romanos e de su tempus de mesu pro crompere a s’ era moderna . Giai dae s’ epoca neolitica s'omine istaiat in custos giassos, mancari sas trassas prus nebidas sunt de s’ epoca nuragica , ca s’agatant nuraghes ( Predu Pascale , Monte Idda , Pitzinnu , Mannu e Abbaia ) e tumbas de gigantes ( Paule Predu e Pilusinu ). In su nuraghe Abbaia, pro more de unu traballu archeologicu, b’ant agatadu tres brunzetos nuragicos chi como sunt in su Museu Natzionale “G. A. Sanna” de Tatari . De importu mannu est fintzas su chi ant numenadu “s’Ercole de Pasada”, atera istatuedda de brunzu (costoidu in su Museu Archeologicu Natzionale de Casteddu ), chi est un'assempru de iscultura etrusca -italica (V-IV a. C.), e iscoberta in sos annos '20 paris a ateros repertos de sa matessi epoca, est un’atera proa chi in sas costas pasadinas bi fiat a beru sa bidda chi Diodoru mentovaiat: Pheronia .

Difatis Pasada fiat istadu unu tzentru italicu-etruscu (capatzes faliscu), ligadu cun probabilidade a su primu tentativu de colonizatzione de sa Sardigna fatu dae sos romanos giai in epoca punica. Diodoro Siculo referit de s'imbiu a s'isula de 500 colonos romanos intre su 378 e su 377 a.C. (unu seculu in antis de sa conchista). [1]

Feronia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Feronia est su numene chi s'agatat pro areas chi pertocant a sas de Pasada in sas primas cartas nauticas, e fintzas unos cantos documentos indicant s'esistentzia de unu tzentru abitadu cun custu numene. Su logu est pero isparfidu e petzi carchi teoria mirat a nd'identificare su situ cun s'area narada de Santa Caterina.

Feronia, a narrere sa beridade, est fintzas su numene de una dea etrusca, chi teniat unu cultu chi si tzelebraiat in Capena (tzitade antiga pagu a nord de Roma ) e in Terracina, in su Sud pontinu. Fiat una dea de sa fertilidade, de sas abbas, de su cummertziu e de medas ateras cumpetentzias de importu, e s'est proadu a averguare si sos toponimos, chi podet dare chi si siant estendidos dae tempios o dae tzentros dedicados a sa dea, poderent rifletere elementos de ligamenes intre sa custu e sas cussos logos.

S'elementu comunu printzipale paret chi siat de agatare in sa positzione de coladorgiu, cun sa presentzia de unu forum mercantile, a paga distantzia (in relativu) de s'abba (su riu Tevere pro Capena); a beru, sos tres sitios fiant mercados de iscambiu navale-terrestre de importu mannu, e fiant totus tapa intermedia, naramus distribudora, pro sas zonas de s'internu, e sa dea difatis patrotzinaiat a su cummertziu, paris a sa fertilidade de sas terras (cosa de importu pro sa Sardigna, produtora de trigu ).

In tema de etimologia toponomastica, s'est fintzas formulada s'ipotesi latina (coordinada cun cussa pro su toponimu de Onieri ) chi narat chi su numene diat bennere imbetzes dae carchi forma de su verbu "batire" ( fero , fers ) sighida dae " omnia ", a indicare su logu in ue "totu si batit" (intendende sa connotatzione de mercadu - riferimentu balidu fintzas pro Onieri). Tando pro custa teoria su matessi numene etruscu non diat essere chi una cointzidentzia. Cheret naradu pero chi custa tesi non godit de suportu meda intre sos istudiosos.

Nemmancu sa lompida de sos Romanos aiat depidu essere ocasione de s'iscumpartza de su giassu, ca sas cartas nauticas chi lu mentovant sunt de meda a pustis de s'arribu issoro.

Edade romana [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Su periodu de segus a sa conchista romana de sa Sardigna (238 a.C.) est signadu in custa zona dae sa creatzione (o, cun meda prus probabilidade, s'ampriamentu) de su Portus Liquidonis (o Portus Luguidonis ) chi fiat in localidade Paule Mare, in sa cala a curtzu a sa turre aragonesa .

Est interessante notare chi Pasada, tando, fiat unu tzentru bivu de iscambiu cun sos mercados de s'internu, faghende de tapa intermedia cun Terranoa ; a Terranoa difatis lompiat su navile de tonnellagiu mannu bennidu dae Ostia e dae sos unos ateros portos tirrenicos , e dae Terranoa sighiat cun natantes prus lestros pro su Portus Liquidonis , ue diat essere istadu isbarcadu pro sighire in terra cara a su chirru de Nugoro serente sas baddes costa-costa cun su Monte Arbu. Su percursu nauticu fiat perigulosu meda, pro neghe de sa cunformatzione de sas costas, pedrosas, prenas de iscollios e proadas dae unu tremendu bentu de Maestrale o de Sirocu; sos Romanos, duncas, previdiant in manera realistica, e duncas giai contaiant, una perdida de una parte de tres de su naviu chi biagiaiat intre custas duas destinatziones, chi sunt a largu una dae s'atera belle una trentina de millios nauticos.

In sas abbas de su Golfu de Pasada, piscadores de sa metade de su Noighentos ant referidu de medas acatamentos de operas marmoreas e de brunzu, istatuas e ateras fainas destinadas, podet dare, a s'arredamentu de abitorios de rapresentantes de s'Urbe. Custos repertos, manchende de connoschentzia de su balore potentziale issoro, beniant petzi iscostiados in zonas non navigabiles o cara a su mare abertu, essende su bisongiu primariu issoro su de salvaguardare sas retzes.

Cun sos Romanos cumintzat a si difundere su numene nou de " Pausata " (poi postu a pare in su de como, prus a curtzu a s'ispagnolu), fintzas in sas variantes " Possata ", " Pasada " (su de oe in sardu ), " Passata " (latinu vulgare). In su numene, su destinu de unu logu de pasida, tapa de biagiu, istatzione de muda de caddos, nodu de iscambiu intre trasportu terrestre e maritimu. Logu de frontera, duncas, intre terra e mare, ma fintzas intre "terras" e "terras".

Comente narant ateros istudiosos, su numene Pausada diat podere derivare de su numene antigu Pausania (o Fausina ) chi de solitu benit ligadu a sa Terranoa antiga e no imbetzes a sa Pasada de oe. Su numene, annotamala, gasi comente si bolet pro medas ateras localidades postas a sa foga de unu riu diat podere significare propiu custu: "logu ue su riu (formende istanios in antis de ghetare·si a mare) si posat". In su 1095, cun sa bulla de su 4 de abrile, su paba Urbano II (s'ispiradore de sas Crosadas ) nominat sa prima borta Pasada in documentos ufitziales de s' Edade Giudicale : sa "corte" de Santu Istevene de Pausade (in manera pobulare mutida "sa Cathedrale") fiat cunfirmada intre sas disponibilidades de sos mongios benedetinos clunyacensos de s'abbadia de Santu Vitore de Marsiglia , sos "Vitorinos". In su 1088 fiat istadu Gregoriu VII a la dare a issos in cuntzessione pro chi devenneret sede de prioradu e ispidale. Salvatore Italo Deledda, istoricu sardu, s'ispinghet a identificare Pasada cun sa Phausania no atzertada chi a s'ispissu cumpariat in sos documentos de s'epoca comente a tzentru de sos interessos de sos mongios benedetinos e de s'afirmadura de su podere temporale isoro in s'Isula, fintzas "caserma" teologica pro s'opera de evangelizatzione de sas areas internas, e probabile sede de diotzesi. Pro ateros su numene Pasada diat podere derivare de Poseidon .

Su periodu giudicale [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Su casteddu de sa Fae

S'edade de sos giudicados sardos, chi andat dae su IX seculu a su XV seculu, aiat bididu Pasada belle in manera costante in una situatzione difitzile de terra de lacana, in su limite meridionale de su giudicadu de Gaddura (de cale fiat una curadoria ) e a cussu superiore de su giudicadu de Arborea .

A custu si depent duncas su fabbricu de su casteddu de sa Fae (XII seculu), prus tardu definidu " multis proeliis clarum " e sa fortificatzione de s'abitadu cun prus chintas murarias, de sas cales subravivet sa prus arta ebbia. Conchistadu e torra perdidu prus e prus bortas, a pustis de ocupatziones diferentes su casteddu fiat istadu sede de residentzia de sos giuighes gadduresos e, pero, bi istaiat onnia tantu fintzas Lianora de Arborea. No essende unu presidiu militare fatzile de difendere (cunfronta a sos ateros casteddos de su tempus) e tando "seguru", medas istudiosos adduint chi si poderet tratare de a beru de una casta de residentzia turistica ante litteram .

Su male de sa malaria , favorida dae su numeru mannu de sas superfitzies a istaniu, aiat causadu un'ispopulada de sa bidda a inghiriu de su 1345 e unu calu de sa produtzione, ma non de sas tassas pretendidas de sa Corona de Aragona in gherra cun s' Arbare , tantu chi, prus pro s'opressione fiscale chi pro timorias sanitarias, sas zonas aiant istadu belle in manera cumprida abbandonadas.

Pagu pustis Pasada fiat istada torra arborensa e gasi fiat abarrada finas a su declinu definitivu de sa potentzia autoctona.

Est in custu tempus chi Pasada devennet sa capitale economica, militare e istrategica de totu sa Baronia , dae tando fintzas a s’ epoca moderna . De sutalineare una particularidade: in su “ Liber Fondachi ” (registru pisanu de sos benes, 1317/1319) sunt numenados bator bidditzolos chi fiant a curtzu de Pasada, Arischion , Sellai , Loquilla , Stelaya , giassos chi galu oe non s’ischit in ue fiant.

Sa Baronia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Ruida Arbare in su 1410, s'urtimu Giudicadu sardu, Pasada diat essere istada infeudada deretu dae sa Domo de Aragona a sos Carroz, contes de Mandas e Terranova ( 1431 ), fintzas artziada a su rangu de Baronia (lu fiat giai, nessi territorialmente, de belle unu seculu) e organizada comente a cabu-de-logu de cussu agrupamentu de bidditzolos chi naturalmente bi si diant essere referidos: Torpe , Thiniscole , Lode .

Posca essere istada teatru de su primu secuestru de persone cun punna de estorsione de s' istoria de Sardigna (1477), sa Baronia fiat istada ogetu de furas intensas de sos piratas saratzenos (a s'ispissu tunisinos e algerinos ) e de sos lanzichenecos e barbaros; in su matessi tempus, unu bandidongiu internu de grassatzione (de cale faghiant parte fatu-fatu preideros isbandados) teniat semper sas populatziones in unu clima de minetza..

Sos Barones chi bi s'aiant sutzedidu no aiant tentu mai meda cura de su feudu, tantu chi in su 1623, a pustis de una de sas medas furas sambenosas, su Cussigiu de su Real Patrimonio de Aragona in pratica aiat secuestradu su feudu a su titulare legitimu (Michele Portugues, chi non b'aiat organizadu sistema difensivu perunu, provochende·nde gasi sa debilesa) e l'aiat costrintu a protzedimentos giuditziarios de riscatu chi poi l'aiant conduidu a sa perdida fallimentare de sa propiedade e de su titulu.

Su bandidongiu, si naraiat, aiat cunditzionadu sas fainas produtivas locales, cun su resurtadu de impoverire sas comunidades a su puntu de si registrare una carestia in su 1681 nodida meda; comente si podet immaginare, su Seschentos fiat tando istadu fintzas su seculu de sa peste, chi - ponende·si in subra a sa "traditzionale" malaria - aiat deghinadu sa populatzione ( Torpe fiat istada addiritura isperdida) e aiat batidu fintzas ateros bandidos noos in sas filas de sos malos.

Coladu su Setighentos belle petzi in sa funtzione dopia de pagadora de tassas e de frunidora de tropas pro esertzitos esternos, sa Baronia de Pasada diat essere poi istada s'urtimu feudu a essere pigadu dae sos Savoja , a curtzu a su 1860, s'urtimu impeigu a sa cumpositzione de su Regnu de Italia .

Su Noighentos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Pasada bidida dae sa foce de s'omonimu riu. In s'isfundu su Monte Arbu .

Su de colare a s'istadu italianu fiat istadu bividu in Pasada sena entusiasmos mannos e sena disacatos graves. S'amministratzione noa de istampu piemontesu aiat pigadu pee in logu de sa s'organizatzione feudale anteposta, imponende unu sistema chi dae totu s'isula fiat istadu bividu comente a esternu e chi fintzas in cue aiat tardadu a essere atzetadu de su totu.

Comente a aterue, fintzas inoghe fiat istada mescamente sa mudadura de su sistema de sas propiedades de terra (impostu giai dae su 1820 cun su nodidu " editu de sas serraduras ") a creare chesciosos e iscunsertos lentos a ismentigare. Gasi sa netzessidade de unu riordinu catastale, no acumpridu pro sos assetos de potestade. Sa sutzessione de sos cambiamentos, sa burocratitzazione de s'istadu, no aiant tentu un'acumprimentu lestru a curtzu a Pasada, e fintzas in suta de su regimene fascista bi fiat istadu una continuidade de caos amministrativu ebbia.

Sa tzedida progressiva de territorios colados a sos comunos noos de Santu Diadoru e de Budune at, in su tempus, privadu Pasada de terrenos chi a pustis si sunt rivelados istrategicos in suta de unu perfilu economicu, pro more de su fenomenu turisticu, cando chi pro su restu non los poderet gestire e antis non b'ammustraret interessu perunu. Su giai mentovadu iscunsertu catastale at fatu fintzas in manera chi sa comuna de Santu Diadoru, non prus a lacana, possedat enclaves in sas zonas meridionales de sa comuna de Pasada chi non podet impreare.

Tocat a narrere pero chi sas biddas de Budune e Santu Diadoru, pro cultura e variante linguistica (de su sardu), sunt a totus sos efetos terras de Gaddura , pagu simigiantes de mentalidade cun sos Baroniesos mancari sa distantzia minore; sas tzedidas a sos comunos noos no aiant fatu duncas chi torrare giustitzia a custas diferentzias.

Pobera prus chi in antis in suta de sa segunda gherra mundiale , Pasada fiat istada in parte ispatada in su pustis-gherra in su cuadru de su pranu Marshall , e pustis (ma non pro cussu) fiat torradu a naschere carchi timigu protzessu produtivu de laorera, cando chi sas oportunidades ofertas dae su territoriu (fertile mescamente gratzias fintzas a s'origine alluvionale sua) siant pagu impreadas.

Nointames sa realizatzione de un'isbarramentu in su Rio Pasada (diga de Maccheronis ), Pasada at sufrire semper in manera grave (finas a tempos de oe) de crisi idrica, fatore de allentada de sa produtzione agricula ma fintzas de su sutzessu turisticu, chi pero fintzas gasi fiat de ispantu. Puru in ausentzia de servitzios, e ischende de s'impossibilidade de nde frunire, in tema de turismu fiat istada pensada sa lotizatzione de su territoriu costa de su riu de "Paule 'e mare" (divenidu Santu Juanne, e connotu comente "San Giovanni" in italianu ), ogetu de unu rimboschimentu a pineta incumentzadu in sos annos sessanta e de una partitzione urbanistica (poi non respetada de su totu in termines de inditzes) chi diat aere pigadu corpus durante sos annos setanta de su s'abusivismu edilitziu famadu meda. Su tzentru, finas a pagu tempus a oe sede de un'istabilimentu balneariu de sa Politzia istoricu, cantu connotu, aiat superadu sa fase edificatoria e aiat supridu in maneras ispontaneas a sa mancantzia de servitzios, e est una destinatzione de villegiatura de primore.

A sos urtimas deghinas de annos sunt ligadas sas giai medas initziativas de recuperu de su tzentru istoricu ermosu de Pasada, rapresentativu galu oe de su burgu medievale originariu.

Sos bidditzolos iscumpartos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Paris a sa giai mentovada Feronia, si ischit de sa presentzia, a curtzu a Pasada, de ateros tzentros abitados iscumpartos. Si trataiat de comunidades chi connoschimus gratzias a sas registratziones de su " Liber fondachi ", una ispetzie de registru de sas intradas fiscales, in ue si deduit chi finas a su Treghentos inoltradu si retziant tributos de sos bidditzolos Arischion, Sollai, Loquilla, Stelaya, e de ateros logos chi pero non connoschimus de numene.

A subra de su tretu in ue fiant custu giassos bi sunt medas ipotesis, o megius inditzios, mancantes pero de iscumbatas balidas. Pro esempru, si narat chi Sollai fiat a curtzu a sa fratzione de Sas murtas, ma non sunt mai istados fatos iscavos pro nd'averguare sa noa.

Andat registradu chi, mancari siat reconnotu su balore potentziale de un'aprofundimentu subra de custos argumentos, pro su chi pertocat a sa punna de determinare cun pretzisione prus manna ite e cantas tziviltades si siant sutzedidas in su territoriu (e cando), s'interessu de sos istudiosos e de sas Autoridades sighit andantas dudosas, a bortas sugerende campagnas de istudiu noas, ateras custoende operatziones de iscavu prontas pro partire, non podende pero escludere influentzias de interessos ligados a sa terra, partende dae sos traballos pro sa realizatzione de su caminu mannu Terranoa - Nugoro , in cuntrastu cun sas fainas archeologicas.

Monumentos e logos de interessu [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Architeturas militares [ modifica | modifica su codighe de origine ]

  • Casteddu de sa Fae

Logos de interessu naturalisticu [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Bidida dae Pasada

In su comunu de Pasada b'est un'ala de su territoriu de su Parcu naturale regionale de Tepilora, Santa Anna e Riu Pasada chi acasagiat sa badde de su riu omonimu finas a sa foga sua. Sa badde de Pasada, naschida pro more de sa sedimentatzione alluvionale in sas fogas de su Riu Pasada, cuntenet medas ispuntos de interessu naturalisticu.

Si giai sa cunformatzione geologica peculiare manteniat una dificultade de annotu de atzessu a sas terras iscobertas, sa positzione de medas istanios e bidiles, devida dae sos cantzos diferentes de su riu, at de seguru tentu unu ruolu de importu suo in su presarbamentu de endemismos e raridades botanicas e de fauna, tenende suta controllu sos protzessos fisiologicos de antropizatzione.

Fintzas su de-infetamentu contras a sa malaria de su pustisgherra fata dae sa Fundatzione Rockefeller (chi l'ant dedicadu una de sas pratzas printzipales de sa bidda) in esecutzione de su pranu Marshall , no at lassadu rastas ladinas de su colare suo, bidu chi nemos at agatadu residuos contaminantes ( DDT ) a una verifica esperta pagos annos a oe.

Mangones in s'istaniu de Santu Juanne, abituale puntu de pasida in sas migratziones istajonales

In dies de oe est possibile a praticare osservatziones naturalisticas, a bortas sena nemmancu abbandonare sos caminos asfaltados, de seguru interessu e pretziu. Dae sa tostoine de abba durche a su cadderi de Italia e su puddu sultanu , unu pugione de colore biaitu intensu chi faghet su nidu dae annos in unos cantos logos de su delta de su riu Pasada. Presente fintzas s'astore de paule, maestosu e fatzile a reconnoschere gratzias a una mantza bianca in sa conca. Sas zonas oferint medas iscenarios de fauna singulares meda, essende cussos entomologicos, ornitologicos e botanicos no unicos.

Fintzas su mare, cando chi oramai est belle chene pische pro neghe de sa pisca a istrascicu, abarrat ammajadore e innidu, siat gratzias a sas dimensiones de sas marinas chi in onnia casu non curret arriscos de s'atrupare (su Golfu de Pasada s'estendet, dae s'atza de Orvile a Santa Lughia de Thiniscole , pro belle 20 km), siat pro more de su raportu intre sa longaria de sas marinas e su fronte de s'internu chi si podet isfrutare in manera direta (est a narrere sas zonas no umidas).

Comente a in su restu de sa Sardigna , sunt andende a in antis programmas de fabbricu, chi unas cantas persones bident che a unu perigulu pro s'ambiente ca pertocant a areas belle in su tretu de sos oros de sas zonas umidas. Custu atinu, chi non pro ateru non tenet unu fundamentu economicu cuncretu, essende chi sa volumetrias disponibiles sunt giai meda prus mannas de sa dimanda de allogiu fintzas pro sos turistas, at agiumai remplasadu de su totu sos progetos antepostos de realizatzione de unu parcu de riu amparadu (de sos annos noranta).

Sotziedade [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Etnias e minorias istrangias [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Segundu sos datos ISTAT a su 31 de nadale de su 2010 sa populatzione istrangia fiat de 193 persones. Sas natzionalidades de minoria rapresentadas in base a sa pertzentuale issoro in su totale de sa populatzione residente fiant:

Limbas e dialetos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Sa variante de su sardu faeddada in Pasada est sa logudoresa tzentrale o comuna .

Cultura [ modifica | modifica su codighe de origine ]

In Pasada si podent galu mirare sas bellesas architetonicas chi pertocant su periodu giuigale e catalanu : de importu mannu sunt difatis sa cresia de Sant’Antoni de su fogu, sa cresia de su Rosariu e una turre antiga, Su palatu de su Conte Taddeu de Monteorgiale, chi unu tempus fiat una domo padronale e in ue oe b’est imbetzes sa biblioteca comunale. Semper de custu tempus tocat de ammentare sa domo de sas damas, “sa porta” chi diat essere sa ghenna manna pro intrare a sa bidda antiga e “sa corva”, una ghenna de sos muros de s’ala de in intro.

Ateros monumentos de importu de Pasada sunt sa cresiedda de Santa Luchia, sa Cresia de Santu Sarvadore de Orta in Sas Murtas, sa cresia de Santu Migalli e sa cresiedda de Santu Juanne ‘e mare.

Ateru monumentu de importu est sa turre de Santu Giuanne: su primu documentu chi l’atestat est de su 1591, e mancares siat istada fraigada tempus meda a in antis si pensat chi siat istada fraigada in periodu ispagnolu e no aragonesu .

Su monumentu prus bellu e de importu de Pasada, simbulu matessi de sa bidda, est su Casteddu de sa Fae (o su turrione), chi si pensat siat istadu fraigadu a su comintzu de su 1200 pro more de s’atzione de sos Giuighes Visconti ( pisanos ) pro amparare sa gente e sos territorios pasadinos, ricos de bingias, ortos, pasturas e olivarios, ma fintzas campos pro tzereales e terrinos cun arbores de frutora. Su fraigu de su casteddu al cumportadu unu mudamentu mannu pro Pasada e pro su territoriu suo, chi podet rapresentare s’assempru de sos mudamentos politicos-istitutzionales e sotzio-economicos de sa Sardigna e de sa Gaddura de su seculu XIII. Pro su chi pertocat sa cultura est pretzisu ammentare unu de sos prus antigos premios de poesia in limba sarda de totu sa Sardigna , su Premiu de poesia in limba sarda - Pasada, chi dae prus de trinta annos istrangiat sos poetas contemporaneos prus mannos, dende a sa poesia e a sa limba sarda s’importu chi li tocat. Sa premiatzione est fata in su mese de austu.

Sas festas [ modifica | modifica su codighe de origine ]

De sas festas mannas de Pasada non si podet faghere a mancu de numenare a Sant'Antoni de su fogu, patronu de sa bidda, chi si festat su 17 de ghennargiu , mancari sa festa manna si fatzat su 16 a sero, a pustis de sa missa. Dae sa cresia de Sant'Antoni essit sa professone pro andare a sa pratza de Goghe Fae, in ue s'allughet unu muntone mannu de frasca de mudegru. Sa professone faghet tres giros in tundu a su fogulone e si beneighet su fogu. Sas feminas girant in mesu de sa gente cun canisteddas prenas de "cogoneddos" e de "arantzada" beneitos in sa missa. In prus unu comitadu ammaniat paninos e sartitzas e los cumbidant paris cun su binu.

Sas ateras duas festas de importu sunt Nostra Segnora de su Sucussu, chi si festat sa dominiga a pustis de Pasca de abrile cun un'isfilada in bestires traditzionales pasadinos e Santu Migalli in su santuariu in su sartu de Pasada, s'urtima dominiga de cabudanni , cando s'ammaniat una chena pro totu sos pellegrinos.

In sos urtimas deghinas de annos si sunt multiplicadas in Pasada sas initziativas culturales, mescamente ligadas a su recuperu de balores de valentzia regionale.

In sa literadura sarda, Pasada est sede de su premiu de Poesia omonimu e famadu. Su seberu riguardat operas in limba sarda, rimadas o nono, agrupadas in medas setziones. In prus, est sede de su Premiu Literariu Casteddu de sa Fae , fundadu in su 1979 dae s'artista e intelletuale Mauru Deledda e organizadu dae sa Sotziedade Culturale Casteddu de sa Fae cun su patronadu de su comune, unu premiu de importu ca a diferentzia de sa parte manna de sos ateros premiat romanzos iscritos in limba sarda .

In sa musica, su "Pasada Jazz Project" est istadu un'esperimentu nodidu meda de promotzione de custu genere, chi cunsistiat in su seberu de giovanos talentos de jazz de premiare cun sa cobertura de sos gastos de produtzione de sos primos discos issoro. Posca medas editziones, totu cantas de sutzessu, e pro motivos non connotos, sa manifestatzione est istada suprimida a curtzu a su 1995.

Dae unos cantos annos a como ateru apuntamentu fissu est sa manifestatzione Sonos e Ammentos ammaniada dae sa Pro Loco de Pasada, su sero de s'urtimu sabadu de triulas in su tzentru istoricu de sa bidda. In sos guturos antigos si podent agatare produtos traditzionales, artesanos, de onni genia e calidade, grupos folcloristicos, tenores e cuncordos.

S'economia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Dae chi est a curtzu a su mare, s'economia de Pasada est mescamente turistica: sos albergos, sas domos de afitu, sos agriturismos e sos B&B sunt in totu su territoriu: in su tzentru istoricu, in sa "traversa", in sas fratziones e fintzas in su sartu. B'est fintzas sa possibilidade de pigare in afitu domos tziviles pro un'istajone. Sas localidades de allogiu sunt su tzentru istoricu de Pasada, sas zonas perifericas e sa borgata de San Giovanni (in su mare).

In sos areniles de Santu Giuanne, Su Tiriarzu, Iscraios, sos Duos Pinos e Orvile b'at atividades cummertziales, naschidas mescamente in custos urtimos annos, ma b'at fintzas andalas naturalisticas de faghere o a pee o in bitzicleta; dae pagu tempus b'est fintzas sa possibilidade de artziare in su riu cun sas canoas.

Paris a sas marinas de San Giovanni, Su Tiriarzu, Iscraios, Suta 'e Riu e Orvile, sunt ogetu de bisita sos percursos fluviales, su lagu de Maccheronis in su comunu a de Torpe, chi est a lacana, su tzentru istoricu, sos nuraghes e sa tumba de sos gigantes . De ammentare chi sos areniles de Pasada ant retzidu dae Legambiente su reconnoschimentu de importu de "Le Cinque Vele", dae su 2008 a su 2013 e chi in cust'urtimu annu Pasada est istada premiada pro s'arenile prus bellu de totu s' Italia .

Atera atividade de importu est su portu de Sa Calita (1000 postos de barcas) gestidu paris cun sa comuna de Thiniscole . Galu como sunt faghende traballos pro l'ismanniare: ateras istruturas e ateros servitzios pro diportistas.

Custa economia - acumpangiada dae un'economia edile semper prus manna (francu sos urtimos 5/10 annos), dae un'economia agricula galu in possa, e pro more chi est a metade de camino intre Terranoa e Nugoro e chi tenet a curtzu so caminu istatale 131 - at fatu a manera chi Pasada esseret creschida meda. Una creschida demografica a s'imbesse cunfronta a sas ateras biddas de sa provintzia , chi imbetzes ant minimadu.

Amministratzione [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Periodu Sindigu Partidu
23 abrile 1995 16 abrile 2000 Achille Paolo Calvisi Listas tzivicas de tzentru-manca
16 abrile 2000 8 maju 2005 Sebastiano Fiori Listas tzivicas de tzentru-destra
8 maju 2005 30 maju 2010 Roberto Francesco Tola Lista tzivicas
30 maju 2005 31 maju 2015 Roberto Francesco Tola Lista tzivica "Unidos Pro Pasada"
31 maju 2015 Roberto Francesco Tola Lista tzivica "Il futuro adesso"

Isport [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Giogu de sa botza [ modifica | modifica su codighe de origine ]

S'iscuadra de fubalu de sa tzitade est sa Polisportiva Dilettantistica Pasada 1966 chi militat in su girone D sardu de 1ª Categoria, e est naschida in su 1966. Aiat arruoladu su portieras de su PSG e de sa natzionale italiana de fubalu Salvatore Sirigu, in sos primos annos suos de formatzione de fubalu.

Galleria de figuras [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Riferimentos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

  1. ( IT ) Manlio Brigaglia, Attilio Mastino e Gian Giacomo Ortu (a incuru de), La Sardegna romana , in Storia della Sardegna 1. Dalle origini al Settecento ( PDF ), p. 33. URL consultadu su 10 nadale 2021 (archiviadu dae s'originale su 21 freargiu 2014) .

Bibliografia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Controllu de autoridade VIAF ( EN 315524208  · WorldCat Identities ( EN 315524208