Coordinadas
:
40°35′28.59″N
9°32′22.44″E
/
40.591275°N 9.539566°E
40.591275; 9.539566
Pro praghere,
agiunghe
su template e boga custu avisu.
Pro is ateras paginas chi esigint custu template, bae a sa
categoria ligada
.
Lode
est una
bidda
de sa
Provintzia de Nugoro
in sa
Baronia
, s'agatat a 345 metros subra su mare e giughet 2,164 bividores.
Pro
Giuanne Spano
Lode at un’origine
fenitzia
ca, paris cun Lodine, sunt numenes chi comintzant cun su sa raighina fenitzia LOD, LOTT, chi cheret narrere cuadu, atracadu.
Pro
Massimo Pittau
sa madrighe est imbetzes
sardiana
o
prenuragica
e duncas lu ponet paris cun ateros toponimos:
Lodei
(
Orgosolo
),
Lodeis
(
Orune
),
lllode
(
Benetuti
),
Lodiasi
(
Mamujada
),
Lodulu
(
Lanuse
),
Lodunu
(
Urtzulle
) e Lodine. S’origine diat essere de collegare cun su numene sardianu lodu, lotzu chi cheret narrere ludu, arghidda. Pittau pensat chi siat in riferimentu a carchi cava de arghidda e a s’atividade de artesania de sos abitantes suos. In prus, semper Pittau, dat a ischire chi in su seculu XIV, in su
Compartiment de Sardenya, Repartimiento de Cerdena
, sa bidda est numenada che a Lotde e Loede, mentres in sos archivios de sa curia de su Piscamu de
Nugoro
est numenada che a Lodej e Lodey.
Dionigi Panedda pensat imbetzes chi sos documentos prus antigos chi pertocant sa bidda de Lode siant de su 1135 e de su 1238, cando Innotzente lI e Onoriu III dant sa cunfirma de sa donatzione fata dae su Giuighe Antine de Gaddura a sos Vitorinos de
Marsiglia
de sa Corte de Sant’Andria de Lata o Late, posta in territoriu de su
giuigadu de Gaddura
. Pro Panedda non b’at duda peruna a narrere chi custa corte est Lode, ca fintzas a su XVII sec. bi fiat sa cresia de Sant’Andria. Tocat de ammontare, in prus, chi galu oe in carchi bidda Lode est numenada Lote.
Lode est postu in sas costas de su monte "Su inueragliu" (fenugrargiu), est una comuna de sa
Provintzia de Nugoro
posta a s’artaria de 345 m dae su livellu de su mare e su territoriu suo s’isterret pro 120,87 chilometros cuadrados e b’istant 1838 residentes. Su paesagiu suo est mescamente fatu de cucuros de macra mediterranea, ma tenet fintzas cucuros de monte chi arribant a 1057 m. e paritzos terrinos coltivados a bingias, olia e mendula. Sa bidda est a lacana cun
Thiniscole
,
Luvula
,
Onanie
,
Bitzi
,
Padru
e
Torpe
.
In su territoriu suo sunt su Cumplessu Forestale de Sant'Anna, su Montarvu cun litos de elighes e lidone e una parte de sa Foresta Demaniale de Usinava, numenada “Sa Ghiniperaglia” litos antigos de elighes e macra mediterranea.
In su sartu de Lode sos insediamentos bi sunt giai dae sos
tempos preistoricos
: a lu narrere a craru sunt sas testimonias archeologicas de su territoriu, unu signale craru de comente s'omine at bividu in custos logos.
S'istudiu fata dae su dot. Paolo Melis, de su Dipartimentu de
Istoria
de s’
Universidade de Tatari
in su 2005, dat a ischire chi sas testimonias sunt a su mancu de su
Neoliticu
Reghente (IV millenniu a. C.), in s'epoca narada “
Cultura de Otieri
”, mancari si potzat pensare chi bi siant insediamentos galu prus antigos de iscoberrere.
A como sunt istados rilevados 29 sitos archeologicos, dae s'epoca prenuragica a su
tempus de mesu
, chi mustrant una continuidade de tempus ispantosa, tenende fintzas contu chi sos primos documentos seguros de Lode sunt de su 1358: a oe, duncas, sa presentzia de s'omine in su territoriu est de prus de 6000 annos.
Massimo Pittau
narat de Lode chi est una de sas biddas prus cunservativas de totu s'isula, siat in ambitu linguisticu, siat in ambitu etnologicu.
Fintzas a sos primos annos de su '900 in Lode bi fiat su ritu de sa "covata": su maridu si poniat in unu letu in su matessi aposentu de sa partorgia - posta in un'ateru letu - e si poniat a istorchere sas ghemidas e sos lamentos de sa femina chi si fiat illierende. Podet dare chi lu faghiat pro nde batire a su derre sa femina, pro la ispuntzonare a manera psicologica e simpatetica.
Ma sena andare meda a in segus in su tempus, podimus narrere chi galu oe Lode apat mantesu bene sas traditziones, in sas festas e in sos mandigos mescamente. Fintzas in contu de durches Lode si distinghet pro una variedade manna. Pro su chi pertocat imbetzes sos mandigos prus tipicos tocat de ammentare sas "seatas", sas "casatinas", sa "manicatura" (petza de porcu, s'ispinu o costilla de porcu, cota a boddidu cun lardu e, cunforma a s'istajone, fae, "asolu pithutu", caule gupu, fenugru, "ammuratha" e gasi a sighire), su "pane cotu" e su "pane vratatu".
Ma tocat de ammentare totu sos benes chi sa bidda podet mustrare: unu tzentru istoricu de importu, cun istrutura architetonica de su
tempus de mesu
e domos de su comintzu de su 1800, chimbe cresias antigas, fraigadas intre de su 1500 e de su 1700, arredos sagrados de importu mannu, cun istatuas de su 1400 e de su 1500,
oro
e
prata
de sas iscolas
genovesa
e
partenopea
(de su 1500), chi dant s'idea de comente Lode e totu sa
Sardigna
fiat in intro de s'istoria europea prus de su chi fintzas a como nos ant contadu.
In su territoriu comunale resurtat chi b'at 19 atividades industriales e chi bi traballant 42 persones, 32 atividades de servitziu e 49 persones chi bi traballant, 26 atividades de servitziu cun 58 persones chi bi traballant e 7 atividades amministrativas cun 26 traballadores. Galu meda sunt sas atividades ligadas a su mundu agro-pastorale.
De seguru sa festa prus sentida dae sos lodeinos est “Sant’Antoni ‘e su ‘ocu”, chi si festat su 16 de
ghennargiu
. A su tocu de sas campanas de mesudie sos pitzinnos andant dae domo in domo cun unu sacheddu in palas, pio collire sos donos chi sas feminas ant aprontadu: calistros, arantzos e dinari. In su mentres sos pitzinnos prus mannos, partzidos in “cumpanzias” sunt pro torrare dae “s’erimu”, dae collire frascas chi s'ant a ponnere in tundu a un’arbore postu in sa pratza de Sant’Antoni. A pustis de sa missa, si allughent sas frascas, su preideru beneighet su fogu e sonat una campanedda, pro chi sos pitzinnos de sas “cumpanzias” artzient a s'arbore, pro “nde falare sa pompia”.
Ateras festas de importu sunt su Carrasegare (cun sas Mascaras Netas, Mascaras Brutas e Marratzaios); sa Chida Santa (particulares sunt mescamente sos sos cantos -“Gotzos”-, sa rapresentatzione de “s’Iscravamentu” e de “s’Interru”, sa professone a sonu de “tauleddos” o “matraculas” e cun sas “orriajolas”); Babbu Mannu (su “Corpus Domini”, cun una carateristica prepissione cun sas carreras prenas de nuscu de “erva de Santa Maria”); pro Santu Giuanne, mancares festadu su 24 de
lampadas
, su 23, a pustis de sos Vesperos, si faghet unu fogu de ferula in foras de sas domos e cadaunu depet brincare su fogu narende “in numene de Deus, de Nostru Segnore e de Santu Juanne”.
Sant’Anna si festat s'urtima dominiga de
triulas
in s'omonima fratzione in su monte: novena, pellegrinagiu dae Lode a pee; sa dominiga, a pustis de sa missa, su comitadu cumbidat a totus unu prangiu cun mandigos locales. Su comitadu ordimingiat fintzas sas festas tziviles, tres dies de festa, de ispetaculos e musica. Su 5 de austu b'est sa festa de su Remediu, cun una bella prepissione in sos giassos antigos de su tzentru istoricu. Atera festa de importu, ammaniada dae sos giovanos chi crompent bintighimbe annos, est sa festa de Santa Luchia, su primu agabbu de chida de
cabudanni
, cun sonos e ballos e tres dies de festa. Particulare est sa prepissione cun su costumene antigu e cadderis.
- Anzelu Canu,
Lode
, in
Biddas de sa provintzia de Nugoro
, Ufitziu Limba Sarda de sa Provintzia de Nugoro, 2014, pp. 45-46.
- (
SC
,
IT
) Giovanni Spano,
Vocabolario sardo geografico patronimico ed etimologico.
(
PDF
), Casteddu, 1872,
OCLC
504087043
.
URL consultadu su 28 nadale 2021
.
- (
IT
) Massimo Pittau,
I nomi di paesi, citta, regioni, monti, fiumi della Sardegna: significato e origine
, Casteddu, Ettore Gasperini editore, 1997,
OCLC
231730413
.
- (
IT
) Dionigi Panedda,
Il giudicato di Gallura: curatorie e centri abitati
, Tatari, Editrice Libreria Dessi, 1978.
- (
IT
) Paolo Melis (a incuru de),
Lode: testimonianze archeologiche
, Muros, Nuova Stampa Color, 2009,
ISBN
978-88-904409-1-5
,
OCLC
934318404
.
URL consultadu su 28 nadale 2021
.
- (
IT
) Angelo Canu e Agnese Farris,
Lode - Luoghi e cultura
(
PDF
), Golothene, Edizioni Solinas, 2012.
URL consultadu su 28 nadale 2021
.