Coordinadas
:
40°24′37.29″N
9°37′49.35″E
/
40.410359°N 9.630375°E
40.410359; 9.630375
Pro praghere,
agiunghe
su template e boga custu avisu.
Pro is ateras paginas chi esigint custu template, bae a sa
categoria ligada
.
Irgoli
est una bidda de 2.333 abitantes de sa
Baronia
, in
Provintzia de Nugoro
.
Su numene de Irgoli no est galu craru comente siat naschidu e una parte de sos istudiosos pensant chi nascat dae su limbagiu
protosardu
; ateros narant chi su numene Irgoli naschet dae Hir, chi cheret narrere bidda, e Ghol, chi cheret narrere rieddu, paraulas de origine fenitzia.
Su sartu de Irgoli, isterridu in su giassu intreu de sas
Baronias
, est in su passiale de su riu Tzedrinu, pagu prus o mancu a 8 km dae su mare. In sos montigheddos a seddas catziant sa piana, s’astore, sa perdighe, su lepere, e peri cunillios. In intro de su padente non mancant sirbones, marianes e medas castas de pugiones chi sunt su pastu de astores e gurturgios.
In sartu, s’agatant tretos mannos e costas intreas de pedra de lavagna chi si podent bidere in sas puntas chi colant dae Monte Senes a Punta Palumbas. Puntas carrargiadas dae rocas mudadas in su tempus, su bonu de granitu, faghent de su sartu de Irgoli unu de sos prus carateristicos e galanos a sa mirada de chie bi colat.
- Dae Tatari: 150 km pagu prus o mancu. Pigare sa 131 conca a Casteddu fintzas a s’iscassadorgiu de
Macumere
; dae cue mirare in sa 131/dir. e ghetare conca a Nugoro. Colada sa bidda nugoresa, sighire conca a Thiniscole-Terranoa. A s’iscassadorgiu de Luvula-Durgali-Orosei-Garteddi sighire conca a Irgoli.
- Dae Terranoa: 80 km pagu prus o mancu; pigare sa 131/dir. conca a Nugoro, colare·nche Thiniscole e sighire lintzas a s’iscassadorgiu Luvula-Durgali-Orosei-Garteddi, sighire conca a Irgoli.
Sa bidda est naschida giai dae sa preistoria. A pustis, in tempus
medievale
, fiat istada bidda de sa
Curadoria
de
Garteddi
e su sartu suo incluidu in su
Giuigadu de Gaddura
.
S’istoria antiga irgolesa la contant medas sinnos de capia: istigas
preistoricas
,
prenuragicas
,
nuragicas
e mescamente sas
domos de gianas
, sas
tumbas de gigantes
, sos
nuraghes
e sos
menhir
. B'est peri sa trata de s’
epoca romana
, mescamente in sa bidda de Dorimannu. In tempos de oe Irgoli
tenet unu sartu cumonale de 7500 etaros e contat 2300 animas.
S’artaria prus manna est cussa de Monte Senes (862 metros).
In Irgoli su traballu prus connotu est su de sos pastores e de sos massajos. Paris faghent su bonu de s'economia de sa bidda. Ateras economias, prus minores, sunt sas de s'edilitzia, de sos maistros, de su
turismu
chi in custos urtimos annos at incumintzadu a si faghere logu dende balia a sos benes tipicos irgolesos: pane carasadu, su binu nieddu, su casu, sa sartitza.
In
ghennargiu
: S.Antoni; Sa chida santa in
abrile
; in maju sa festa de su patronu Santu Nicola; in
maju
e in
cabudanni
Santu Micheli (in custa festa, comente cheret sa traditzione, si mandigat sambeneddu, corda e supa).
In
triulas
e
austu
si faghet addobiu de sos sonadores de campanas e s’addobiu de sos artistas de murales; semper in austu b'est sa festa de Sant’Antiogu e su festival de su sonete.
- Joyce Mattu,
Irgoli
, in
Biddas de sa provintzia de Nugoro
, Ufitziu Limba Sarda de sa Provintzia de Nugoro, 2014, p. 41.