한국   대만   중국   일본 
Edimburgu - Wikipedia Jump to content

Edimburgu

Modifica sos ligamenes
Dae Wikipedia, s'entziclopedia libera.

Coordinadas : 55°57′12″N 3°11′21″W  /  55.953333°N 3.189167°W 55.953333; -3.189167

Custu articulu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna . Abbaida sas ateras bariedades graficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Fotografias de Edimburgu. In sensu orariu dae artu a manca: vista dae su cucuru de Calton ( Calton Hill ), s'Old College de s'Universidade de Edimburgu, una vista de su tzentru istoricu de Edimburgu, su casteddu de Edimburgu, Princes Street bida dae sa Calton Hill

Edimburgu  ( / ? ? d ? n b ( ? ) r ? /   [1] [2] [3] , Dun Eideann (?t?uːn ?eːt??n??) in gaelicu iscotzesu e Edinburgh in Scots ) est sa capitale de s' Iscotzia . S'agatat in su Lothian, in sa riva sud de su Firth of Forth.

Reconnoschida comente capitale de s'Iscotzia dae su XV seculu, est sa sede de su Guvernu Iscotzesu, su Parlamentu Iscotzesu e sa Corte Suprema Iscotzesa. Su Palatzu de Holyroodhouse est sa residentzia ufitziale de sa Monarchia Iscotzesa. Sa tzitade est istada a longu unu tzentru de imparu, ispetzialmente in meighina, diritu iscotzesu, literadura, sientzias e ingegneria. Est su segundu prus mannu tzentru economicu de su Rennu Unidu (a pustis de Londra ) e sas atratziones turisticas e culturales l'ant fata divennere sa segunda destinatzione turistica prus famada de su Rennu Unidu, atirende prus de unu millione de visitadores cada annu [4]

Edimburgu est sa segunda tzitade prus populosa de su Renniu Unidu.  [5]

Sa tzitade acasagiat cada annu s'assemblea generale de sa cresia de Iscotzia. Est sede de istitutziones natzionales comente a su Museu Natzionale de Iscotzia, sa Libreria Natzionale de Iscotzia e sa Galleria Natzionale Iscotzesa. S'Universidade de Edimburgu, fundada in su 1582 e como una de sas bator presentes in tzitade, at balangiadu sa 23esima positzione in su QS World University Rankings in su 2018. Sa tzitade est fintzas famada pro su Festival Internatzionale de Edimburgu e su Fringe, su festival de arte internatzionale annuale prus mannu de su mundu. Sos giassos istoricos cumprendent su Casteddu de Edimburgu, su palatzu de Holyroodhouse, sas cresias de San Giles, Greyfriars e Canongate, e sa Georgian New Town, costruida in su XVIII seculu. Ambas s'Old Town e sa New Town figurant tra sos sitiados Patrimoniu de s'Umanidade UNESCO.

Etimologia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

"Edin", sa raighina de su numene de sa tzitade benit de seguru dae origines tzelticas, dae sa limba cumbrica o dae una variante chistionada sua de sos primos populos abitantes de s'area, una tribu connota dae sos Romanos cun su numene de Votadini, e prus a tardu comente a Gododdini. Paret chi derivet de su numene de Eidyn, logu mentovadu in su poema epicu iscritu in gallesu antigu Y Gododdin.

Su poema tzitat Din Eidyn, unu fortinu in unu cucuru in su territoriu de su Gododdin. [6]  Sa mudada in sa nomenclatura dae Din Eidyn a Edimburgu ispricat comente a sa limba locale est colada dae su Cumbricu a s'Inglesu Antigu, sa limba germanica de su regnu de sa Bernicia chi s'at difundidu in s'area in sa metade de su VII seculu e si pessat chi fiat s'antepassadu de s'Iscotzesu modernu. S'elementu tzelticu Din est ruidu pro bennere sostituidu dae cuddu de s'Inglesu Antigu Burh . Sa prima proa documentada de su burgu medievale est una documentu reale de su Rei Davide I, datada belle 1124-1127, cun sa cale cuntzedet una fatoria in burgo meo de Edenesburg a su Priore de Dunfermline. [7]

In su Gaelicu modernu sa tzitade est mutida Dun Eideann (narada Dunedin dae sos faeddadores inglesu).

Istoria [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Edade antiga [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Edimburgu, vista de s'Arthur's Seat, unu de sos primos insediamentos umanos connotos de s'area.

S'insediamentu umanu prus antigu in s'area de Edimburgu est istadu iscobertu a Cramond, in ue sunt istados agatados repertos de un'acampamentu mesoliticu chi torrat a artziare a su 8500 a.C. Sunt istados agatados repertos de s'urtima Edade de su Brunzu e de su Ferru a Castle Rock, Arthur's Seat, Craiglockhart Hill e Pentland Hills. [8]

Cando sos Romanos sunt arribbados in sa regione chi como est su Lothian a sa fine de su I seculu, ant agatadu una tribu tzeltica a sa cale ant dadu su numene de Votadini. [9]  In unu momentu istoricu pretzedente su VII seculu su populu de sos Goddodin, podet dare discendentes de sos Votadini, at costruidu in su territoriu de Edimburgu sa fortilesa de Din Eidyn (o Etin). Nointames su logu pretzisu non siat istadu identificadu, paret chi aerent seberadu una positzione de controllu comente a Castle Rock, Arthur's Seat o Carlton Hill. [10]

In su 638 sa fortilesa de Gododdin fiat acometada dae s'esertzitu de Re Osvaldo de Nortumbria, tando su controllu de su Lothian est coladu a sos Anglios. S'influentzia issoro at duradu pro sos tres seculos imbenientes, finas a su 950 cando in suta de sa regentzia de Indulf, figiu de Costantinu II, su "burh" (fortilesa) est istadu abbandonadu dae sos Iscotzesos. De cussu momentu a pustis est abarradu in suta de su controllu issoro. [11]

Su burgu reale est istadu fundadu dae su re David I in su primu cantu de su XII seculos in su territoriu de propriedade de sa Corona, ma sa data pretzisa no est connota. Dae metade de su XIV seculu, s'istoricu frantzesu Jean Froissart l'at descrita comente a sa capitale de s'Iscotzia (belle su 1365) e James III (1451-88) l'at definida in su XV seculu "su burgu printzipale de su regnu Nostru". Nointames sa destruidura causada dae un'atacu de sos Inglesos in su 1544, sa tzitade a bellu est torrada sa chi fiat e est istadu su tzentru de sos eventos de sa Reforma Iscotzesa in su de XVI seculu e de sa gherra de sos Covenant in su de XVII seculu. [12]

XVII seculos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

In su 1603 Re James VI de Iscotzia est artziadu a su tronu, uninde sos regnos de Iscotzia e Inghilterra, ma s'Iscotzia est abarrada a totu sos efetos unu regnu separadu. [13]  In su 1638 su tentativu de Charles I de introduire sa reforma de sa Cresia Anglicana in Iscotzia at adobiadu un'opositzione tosta presbiteriana, culminende in sas cuntierras de sa Gherra de sos Tres Regnos. [14]  Su suportu iscotzesu a sa restauratzione de Charles Stuart in su tronu de Inghilterra s'at risolvidu in s'ocupatzione de Edimburgu pro more de s'armada Inglesa de su Commowealth, promovidu dae Oliver Cromwell in su 1650. [15]

18th century [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Posca a su Tratadu de s'Unione de su 1706, sos parlamentos de inghilterra e iscotzia ant ratificadu s'Atu de s'Unione in su 1706 e su 1707, uninde·si in su Regnu de Bretagna Manna de su 1 maju 1707. De cunsighentzia su parlamentu de iscotzia est istadu atacadu a cussu inglesu pro formare su parlamentu de Bretagna Manna, chi teniat sede a Westminster, Londra. A s'Unione si sunt opostos medas iscotzesos chi naschidos in sa tzitade.

In sa prima metade de su XVIII seculu, nointames sa prosperidade evidentziada dae s'importu semper prus mannu de sa tzitade comente de tzentru bancariu, Edimburgu fiat descrita comente a una de sas tzitades prus pobuladas de s'Europa, prena de gente e malesana. Sos visitatores fiant corfidos dae comente sas classes sotziales diferentes cumpartziant s'ispatziu urbanu, a bias fintzas sos matessi edifitzios; nointames custu, s'atuaiat una bennida de segregazione sotziale, in ue sos artisanos e sos cummertziantes ocupaiant sas cantinas e sos taulados, chi teniant unu costu de afitu prus bassu, mentras sa burghesia ocupaiat sos pranos intermedios prus bellos.

Una pintura chi ammustrat sos personagios de Edimburgu (basada in subra de sas caricaturas de John Kay) in segus de sa catedrale de St Giles in su tardu 18u seculu.

Durante s'abbolotu giacobita de su 1745, Edimburgu est istada ocupada pro breve tempus de s'Armada de sas Highlands, in antis de martzare cara a s'Inghilterra. A pustis de sa derrota in Culloden, b'est istadu unu periodu de batallas e treguas, mescamente cara a sos eroes rebellos. Su Cuntziliu de sa tzitade de Edimburgo, pro emulare cudda de Londra, at incumentzadu una serie de megiorias e s'espansione cara a su nord de su casteddu, cunfirmende sa fidelidade a s'Unione e a George III de Hannover cun su seberu de sos numenes pro sos caminos de sa New Town, comente a Rosas Street e Thistle Street , e pro sa familia reale cun George Street , Queen Street , Hanover Street , Frederick Street e Princes Street (custas urtimaos in onore de sos duos figios de George).

In sa segunda metade de su seculu, sa tzitade fiat su coro de s'Illuminismu iscotzesu, in ue non fiat insolitu adobiare pro sas camineras filosofos comente a David Hume, Adam Smith, James Hutton e Joseph Black. Edimburgu at devennidu un'importante tzentru culturale, balangende su nomingiu de Atene de su Nord gratzias a sos medas edifitzios de istile neoclassicu e su livellu nodidu de imparu, chi ammentaiat s'antiga Atene. In su XVIII seculu su romanzu de Tobias Smollett The Expedition of Humphry Clinker descriet Edimburgu comente a "una fucina de genios"; sa tzitade fiat fintzas unu de sos tzentros majores de s'editoria iscotzesa. Andrew Millar, unu de sos editores londinesos de fama prus manna at imparadu su mestiere in Edimburgu dae James McEuen.

De su 1770 sos artisanos e sos cummertziantes s'ant iscostiadu in manera graduale dae s'Old town cara a sa prus elegante New Town, in ue cada grupu familiare teniat sa propia residentzia, un'esodu chi at cambiadu su caratere sotziale de sa tzitade. Segundu s'istoricu printzipale de custu isvilupu "s'unidade de su sentire sotziale comunu fiat unu de sas eredades majores de s'Edimburgu betza, s'iscumparta sua est istada rimpianta meda".

XIX e XX seculos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Castellu de Edimburgu dae su Grassmarket, fotografadu dae George Washington Wilson in su 1865.

Nointames sas tipografias traditzionales, distellerias e birrifitzios ant sighidu a creschere in su XIX seculu e sunt istados acostagiadas dae cussas de impiantos de produtzione de sa gomma e de ingegneria, s'industrializatzione fiat a unu bassu livellu si paragonada cun sas ateras tzitades de sa Bretagna Manna. In su 1821 Edimburgu aiat superadu Glasgow comente a tzitade prus manna de Iscotzia. Su tzentru de sa tzitade, intre Princes Street e George Street fiat divenidu su polu cumertziale prus mannu de su bighinadu de sas butegas, un'isvilupu sighidu dae s'installatzione de sas ferrovias in su 1840. L'Old Town fiat diventadu in presse unu bighinadu poveru e postu mal, cun tassos de mortalidaes artos meda. Sos megiorios fatos dae Lord Provost Wiliiam Chambers in su 1860 aint incumentzadu a trasformare sa zona in sa Old Town vitoriana che bidimus galu como. Ateros megioros sunt istados atuados in su XX seculu, resurtadu de su traballu de Patrick Geddes, ma sos problemas economicos durante sas duas gherras mundiales ant batidu a unu deterioramentu de s'Old Town in antis chi sas bonifiche massivas de su 1960 e 70 furriarent su protzessu. Mannas cuntierras imbetzes sunt bennidas dae s'isvilupu de su campus universitariu chi at trasformadu sas zonas de George Square e Potterrow.

Ufitzios de sa Standard Life Aberdeen in su distretu finantziariu de Edimburgu.

Dae su 1990 unu distretu finantziariu nou chi cumprendet su Tzentru Cunferentzias Internatzionale de Edimburgu est istadu fabricadu in une s'agataiat sa ferrovia betza, e s'est ismanniadu in su tretu a ovest de su casteddu, cara a Fountainbridge, in unu bighinadu industriale in ruina de su XIX seculu, chi at tentu mudadas radicales de su 1980 cun s'iscumparta de sas industrias e de sos birrifitzios. Custu isvilupu sighidu at permitidu a sa tzitade de divennere sa segunda comente a tzentru finantziariu e amministrativu in su Regnu Unidu a pustis de Londra. Sos servitzios finantziarios rapresentant unu tertzu de sos ufitzios cumertziales. S'isvilupu de su parcu de Edimburgu, unu parcu tecnologicu e economicu nou chi cugugiat 150000 metros cuadrados, distante 4 millios dae su tzentru, at contribuidu a su pranu de su Cussigiu Distretuale pro su sanamentu economicu de sa tzitade.

In su 1998 s'Atu Iscotzesu, chi est devennidu esecutivu s'annu imbeniente, at istabilidu sa delega de su Parlamentu e de s'Esecutivu Iscotzesu, cun su numene nou de Guvernu Iscotzesu, dae su cabudanni de su 2007. Ambos tenent sede in Edimburgu, s'ocupant de chistiones de guvernu chi pertocant a s'Iscotzia, e in su mentres sas materias comente s'amparu, sas tassas e sos afares esteros abarrant de responsabilidades de su Parlamentu de su Regnu Unidu a Londra .

Notas [ modifica | modifica su codighe de origine ]

  1. ↑ Definition of Edinburgh in Oxford dictionary. Meaning, pronunciation and origin of the word , in Oxford Dictionaries , Oxford University Press, 2013. URL consultadu su 12 ghennargiu 2014 (archiviadu dae s' url originale su 13 ghennargiu 2014) .
  2. ↑ edinburgh - Definition, pictures, pronunciation and usage notes - Oxford Advanced Learner's Dictionary at OxfordLearnersDictionaries.com , in www.oxfordlearnersdictionaries.com .
  3. ↑ the definition of Edinburgh , in Dictionary.com .
  4. ↑ ( EN ) BBC News Online , Edinburgh second in TripAdvisor UK tourism poll , 3 Maju 2011.
  5. ↑ The City of Edinburgh Council, City Region Deal secured , 3 Santugaine 2017. URL consultadu su 19 maju 2018 (archiviadu dae s' url originale su 3 santugaine 2017) .
  6. ↑ Craig Cessford, Gardens of the 'Gododdin' , in Garden History , vol. 22, nº 1, 1994, pp. 114?15.
  7. ↑ ISBN   978-0851157313 .
  8. ↑ ISBN   1-84158-747-8 .
  9. ↑ ISBN   0-435-32971-5 , https://books.google.com/books?id=1z4rAQAACAAJ&dq .
  10. ↑ ISBN   0-7486-1232-7 , https://books.google.com/books?id=JaliXwNMpFsC&pg .
  11. ↑ ISBN   978-0-19-923482-0 .
  12. ↑ Scottish Covenanter Memorials Association , covenanter.org. URL consultadu su 10 freargiu 2013 (archiviadu dae s' url originale su 13 maju 2013) .
  13. ↑ Gordon Donaldson, Scottish Kings , Batsford, 1967, p. 213.
  14. ↑ P R Newman, Companion to the English Civil Wars , Facts on File Ltd, 1990, p. 13, ISBN   0-8160-2237-2 .
  15. ↑ ISBN   978-0-8108-5100-9 , https://books.google.com/books?id=an-eXXA3DBMC .
Bogadu dae " https://sc.wikipedia.org/w/index.php?title=Edimburgu&oldid=183406 "