Baltasar Gracian y Morales
(
Belmonte de Gracian
, 8 de
Ghennargiu
1601
?
Tarazona
, 6 de
Nadale
1658
) est istau unu
gesuita
,
iscritore
e
filosofu
ispagnolu
.
S'obera intelletuale de Baltasar Gracian, chi si est dedicau a sa prosa didatica e filosofica, si isvilupat in su gai narau
Siglo de Oro
. Intra sas oberas suas, importante Agudesa y Arte de Ingenio (1647), importante in sa Literadura Ispagnola, e de importu mannu est
El Criticon
- allegoria de sa vida de s'omine - una de sas oberas prus importantes de totu sa
Literatura Ispagnola
cumparabile a su
Don Quijote de la Mancha
de
Miguel Cervantes
o
La Celestina
de
Fernando de Rojas
. Sa produtzione literaria de Gracian si podet cunsiderare parte de sa currente literaria de su
concetismu
. Isse at criau unu istile basau a pitzu de frases curtzas, personale e prenu, cuntzentrau e polisemicu, in su cale faghet de mere su giogu de faeddos e s'assotziatzione ingegnosa intra faeddos e ideas. Su resultau est unu limbagiu prenu de aforismas e capatzu de esprimere medas significaos.
Su pensamentu de Gracian est pessimista, sentidu fitianu de su
barocu
ispagnolu. su mundu est malu pro s'omine e ingannadore ue sas trampas binchent a sas virtudes e a sa beridade. S'omine est debile, interessosu e malu. Parte de sas oberas de Gracian chircant de agiudare su letore a binchere is tapolas de sa vida. Est netzessariu ischire comente tocat a faghere pro balere, essere prudente e disfrutare is esperientzias.
Totu custu at fatu biere a Gracian a sos ogros de sos posteros comente su precursore de s'
esistentzialismu
e adderetura de su
postmodernismu
. At tentu pesu in sos pensamentos de pensadores comente
Francois de La Rochefoucauld
e
Arthur Schopenhauer
.
Chentza duda su pensamentu sou no si potet istazare dae una
Ispagna
decadente, fatu chi si cumprendet bene in unu aforisma sou chi narat:
≪Est froriu in su seculu de oru sa semplitzidade, in custa de ferru sa malvagidade≫
.
Naschiu a presu de
Calatayud
in su
1601
, no si ischit meda subra sa pitzinnia sua. S'ischit ca aiat cumentzau is istudos de literadura a deghe o doighi annos in sa tzitade sua, forsis in su collegiu gesuita. Dae su
1617
casi seguramente bivet pro unu o duos annos in
Toledo
, cun su tziu Antonio Gracian, para in sa cresia de San Juan de los Reyes, cun su cale at a istudiare
logica
e at a amegiorare sa connoschentzia de su
latinu
.
In su
1619
cumentzat su novitziatu in su collegiu provintziale de sos gesuitas in
Aragona
, in sa tzitade de
Tarragona
. Gratzias a sa profundidade de sos istudios umanisticos suos pretzedentes, Gracian fiat istau esentau dae sighire sos primos duos annos de letziones. In su
1621
torrat a Calatayud, in ue at a sighire pro duos annos is cursos de
filosofia
. In cust'epuca si pensat chi cumentzit a s'interessare a s'
etica
, fatu chi at a influire subra totu sa produtzione literaria sua. Ateros batoro cursos sighios in sa tzitade de
Saragotza
ant a cumplire sa formatzione religiosa de Gracian.
Gracian est istau nomenau pride in si
1627
e sos primos tempos insignat materias umanisticas in su collegiu de Calatayud. Custu at a essere un'epuca positiva pro isse, ma pagos annos a pustis Gracian at a aere problemas cun sos gesuitas de
Valencia
, a ue at a essere trasferiu in su
1630
.
Dae Valencia at a andare a
Lerida
in su
1631
, incarrigau de insignare teologia morale. In su
1633
at a moere a
Gandia
, in ue at a insignare filosofia in su collegiu gesuita de sa tzitade e ant a torrare sos problemas e sas disamistades cun sos de
Valencia
.
In s'istiu de su
1636
at a torrare a Aragona, a
Huesca
, a faghere su confessore e preigadore. Su tempus colau inoghe at a aere importantzia nanna, pro ite ca cun s'agiudu de su mecenate Vincencio Juan de Lastanosa at a podere pubricare su primu libru suu:
El Heroe
(s'eroe) in su
1637
. Lastanosa reuniat in sa domo-museu sua medas artistas e literarios. Su palatziu de Lastanosa, fines
Felipe IV de Ispagna
dd'at a bisitare, fiat famosu pro is giardinos ermosos, pro s'armeria ispantigosa, pro una colletzione de medaglias e pro una biblioteca meda manna cun unos setemiza libros, roba de ispantu pro tando. In custu ambiente favorevole Gracian at a bennere in cuntatu cun su mundu intelletuale aragonesu, connoschende peri su poeta
Manuel de Salinas
e s'istoricu
Juan Francisco Andres de Uztarroz
.
- El Heroe
, 1637.
- El Politico don Fernando el Catholico
, 1640.
- El Discreto
, 1646.
- Oraculo manual y arte de prudencia
, 1647.
- Agudeza y arte de ingenio
, 1648.
- El Comulgatorio
, 1655.
- El Criticon
(3 voll.), 1651-1657.