Coordinadas
:
40°37′39.83″N
9°40′41.61″E
/
40.627731°N 9.678226°E
40.627731; 9.678226
Pro praghere,
agiunghe
su template e boga custu avisu.
Pro is ateras paginas chi esigint custu template, bae a sa
categoria ligada
.
Torpe
est una
bidda
de sa
Provintzia de Nugoro
in sa
Baronia
, s'agatat a 24 metros subra su mare e giughet 2.719 bividores.
Massimo Pittau
non tenet duda peruna a narrere chi Torpe est unu toponimu sardianu o
nuragicu
, ca tenet duos indicadores istruturales chi nde cunfirmant s’antighidade: unu est s’atzentu in s'urtima sillaba (che a Azzani,
Bari
,
Budduso
,
Lode
, Ovidde,
Senorbi
, Tiriddo,
Tortoli
e gasi a sighire), s’ateru est su sufissu -
inu
de s’etnicu Torpeinu (Buddusoinu, Lodeinu, Oroseinu), connotu in sa
limba latina
ma chi est forsis derivadu dae sa limba
etrusca
, imparentada cun sa limba nuragica. Su documentu prus antigu in ue est numenada custa bidda est su
Liber Fondachi
: una borta cun su numene de
Torpe
e un’atera cun
Sorpe
: est craru chi sa forma *
Thorpe
est intermedia intre de sas ateras duas. Sas tres formas Torpe /*Thorpe / Sorpe pro Pittau currispondent a su fitonimu sardianu o nuragicu
trueba, superba, suppreva, supelv(i)a, suerva, suejvva
(in
it
.
sorbo
,
sorba
,
srd
.
sorba
,
sroba
,
tzorfa
): si pensat duncas chi su numene siat naschidu ca fiat logu prenu de sorba.
Curiosu est su fatu chi in Pisa siat alabadu unu Santu Torpe e chi b’apat una cresia intitulada a issu, a curtzu de sa Pratza de sos Miraculos: a su contu est unu santu martirizadu in sa foghe de s’Arnu a sos tempos de Nerone, veneradu meda in
Toscana
e fintzas in Proventza. Su numene Saint Tropez (Frantza) diat essere bennidu dae Santu Torpe. Si est fintzas pensadu chi su santu e su cultu de Santu Torpe siat naschidu in sa bidda baroniesa, ma paret prus seguru chi non siat naschidu in
Sardigna
, dae chi no est connotu pro nudda in totu s’isula.
Torpe est una bidda de sa
Provintzia de Nugoro
, chi est a 24 m dae su livellu de su
mare
e chi tenet 2943 residentes. Sa Comuna de Torpe s’isterret pro 92,30 chilometros cuadrados, in unu territoriu fatu mescamente de montes pro sa prus parte e a titulos diferentes dados a s’Ente Foreste Demaniale chi nde contivigiat sos litos. De mirare b’est mescamente sa pineta “Sa Dea” chi est a lacana cun sa diga “Macheronis”, chi dat abba potabile a totu sa prana fintzas a
Santu Diadoru
e
Thiniscole
, duncas fintzas a sas biddas de Torpe, Pasada e
Budune
.
Chie bisitat a Torpe non podet faghere a mancu de caminare fintzas a su monte “Nurres”, dae in ue b’at unu panorama ispantosu cara a mare, e gasi matessi non podet faghere a mancu de andare a bidere sa prana fertile, in ue colat su Riu Pasada e in ue ant fatu sa diga “Macheronis”. Prus in bassu de sa diga, a lacana cun su comunale de Pasada, b’at una badde fata dae su riu in ue s’agat ludu e arenas chi mustrant comente unu tempus fiat logu
cugugiadu dae s'abba de mare.
Su territoriu comunale est a lacana cun sos territorios de
Lode
,
Budune
,
Padru
,
Pasada
,
Thiniscole
e
Santu Diadoru
e in prus sunt fratziones de Torpe Talava, Brunella, Su Cossu, Sos Rios e Concas: mescamente custas urtimas duas ant galu domos antigas, fatas de pedra de cutina.
Torpe tenet unu territoriu in ue s'omine b'istat dae sos
tempos prenuragicos
ma chi est signadu mesches dae s’
epoca nuragica
: est prenu de
nuraghes
(Predu Pascale, Santu Predu e Sas Tilibbas sunt sos megius mantennidos) e b’at fintzas
tumbas de gigantes
(Monte Oro). De importu mannu diat devere essere istadu su nuraghe de Santu Predu, ca fiat in una positzione istrategica pro sas bias de comunicatzione de tando (riu, portu e caminos) cara a s’internu.
S’importu de Torpe sighit fintzas in s’
epoca romana
ca l’imbenit unu puntu istrategicu intre de su
Portus Luquidonis
- Santu Paulu e Su Anzu, in
Pasada
- e Luquido, in su giassu de
Oschiri
, in ue b’aiat una legione Romana. Custas localidades difatis fiant collegadas dae sa “Bia Etza” chi atraessat su territoriu torpeinu dae est a ovest. Salvatore Italo Deledda, iscriet chi in custos territorios b’istaiant duas populatziones: sos
Loukouidonensiois
e sos
Aisaronensiois
chi, cunforma a su chi at iscritu Tolomeu in
Geographia
, fiant populatziones de origines
etruscas
e italicas. In prus, su de aere agatadu materiale nuragicu in
Toscana
, pro Deledda est sa proa chi cunfirmat sos raportos, non cummertziales ebbia, de sos nuragicos cun sa penisula italica.
Torpe sighit a mantennere manifestatziones populares de importu: sa prus sentida e sa prus manna est a seguru su fogulone, sa festa in onore de Sant'Antoni de su fogu, su 16 de
ghennargiu
. Pro s'ocasione gente meda torrat dae su disterru: a custa festa su torpeinu non podet mancare. S'ammaniadura de sa festa comintzat dae carchi chida in antis: sos omines, partzidos in cumpangias, andant in sos terrinos de su sartu a curtzu a sa bidda, collint frasca de mudegru pro "fraigare" in sos carros (como camios e tratores) sas naes chi pro sa die de festa ant a essere mudadas cun coronas de arantzu, pro isfilarent in su tzentru e cromperent a sa pratza, in ue a pustis de sa beneditzione de su preideru, s'at a allughere su fogulone. Pro duas dies unu sotziu tenet s'impignu de ammaniare e cumbidare su mandigu, su binu e sos durches a totu sos chi andant a sa festa, chi cada annu sunt carchi migia de persones.
Sas ateras festas de importu sunt sa de su 8 de
cabudanni
, Nostra Segnora de sos Anzelos, e Santa Maria Ausiliatrice su 24 de
maju
in su burgu de Biddanoa.
Parte bona de su territoriu de Torpe est in una prana fertile, a costagiu de su riu Pasada, in ue s'agatant paritzas aziendas agriculas a produtzione intensiva paris cun aziendas de bestiamene. Produtos meda chi crompent a sos mercados de sa costa orientale, sunt de custas terras, mescamente agrumenes (
arantzu
,
mandarinu
e
limone
) e frutora e ortalitzia (
sindria
,
melone
,
patata
,
chibudda
,
tomata
e gasi a sighire).
In sos urtimos 10/15 annos b'ant fraigadu agriturismos meda: paris cun s'atividade agricula e pastorale b'at finas un'atividade imprenditoriale e ritzetiva. Sas atividades ligadas duncas a s'enogastronomia si sunt ismanniende, mancari sa crisi de sos urtimos annos apat dadu una bella istrinta.
De importo mannu est fintzas s'economia edile: in sas periferias de Torpe, siat a bia de
Pasada
siat a bia de
Lode
, b'ant fraigadu domos meda, e tando las ant bendidas mescamente a gente istrangia, pro "domos de mare", dae chi Torpe est a 3 km ebbia dae sa costa.
Atera atividade de importu sunt sas cavas de rena a curtzu a su riu e sos impiantos de produtzione de carchina, chi dant traballu - fintzas pro more de s'indotu - a parte bona de sa populatzione torpeina.
- Anzelu Canu,
Torpe
, in
Biddas de sa provintzia de Nugoro
, Ufitziu Limba Sarda de sa Provintzia de Nugoro, 2014, pp. 109-110.
- (
IT
)
Massimo Pittau
,
I nomi di paesi, citta, regioni, monti, fiumi della Sardegna: significato e origine
, Casteddu, Gasperini, 1997,
OCLC
231730413
.
- (
IT
)
Manlio Brigaglia
e Salvatore Tola (a incuru de),
Torpe
, in
Dizionario storico-geografico dei comuni della Sardegna
, vol. 5, Tatari,
Carlo Delfino editore
, 2006,
ISBN
978-88-7138-430-6
,
OCLC
888708482
.
URL consultadu su 30 nadale 2021
(archiviadu dae s'
url originale
su 28 nadale 2021)
.