한국   대만   중국   일본 
Silanos - Wikipedia Jump to content

Silanos

Dae Wikipedia, s'entziclopedia libera.

Coordinadas : 40°17′16″N 8°53′25″E  /  40.287778°N 8.890278°E 40.287778; 8.890278

Custu articulu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna . Abbaida sas ateras bariedades graficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu


Silanos
Numene ufitziale: Silanus
Istadu : Italia
Regione : Sardigna
Provintzia : Nugoro  (NU)
Ladiore: 40°17′0″N 8°53′0″E Nord
Longhiore: 8°53′0″E Est
Artiore: 432 m. subra su mare
Tirada: 48,04 km²
Populatzione: 2.210
46 biv./ km²
Comunes lacanantes: Bolotana , Bortigale , Duarche , Lei , Noragugume
Codighe postale: 08017
Prefissu telefonicu: 0785
Codighe istat: 091083
Codighe catastale: I730
Bividores: Silanesos
Patronu:
 - Santu
 - Die

Sant'Antoni Abate
17 bennarzu
Giassu web: [1]

Silanos (in italianu Silanus ) est una bidda de sa Provintzia de Nugoro in su marghine Marghine e giughet 2.046 abitantes. [1]


Articulu in LSC

Su numene [ modifica | modifica su codighe de origine ]

In sos documentos medievales a sa bidda la mentovant Silanos . In sos

seculos XII e XIII agatamus Silanos (Condaghe de Santu Nicola de Truddas) e Silano ( Condaghe de Santa Maria de Bonarcadu ). In su 1341 cumparent sas formas Salanos e Silanus ( Rationes Decimarum Sardinia ) e in su 1388 sa forma Silano ( Codex Diplomaticos Sardiniae ).

A su chi narat Massimo Pittau, su numene benit dae su latinu “ Silanus ” chi cheret narrere tzurru, irrusciada de abba.

Ateros istudiosos pensant chi su numene de sa bidda bengiat dae Silvanus , deus romanu de sos buscos, fortzis ca in ateros tempos su territoriu fiat totu ammuntadu dae buscos carcos.

Su sartu [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Silanos, bidda de sa parte de mesu de su Marghine, est a 432 metros subra de su mare. Su territoriu est mannu belle e 48 km cuadrados, bona parte ocupadu dae sa cadena de su Marghine in ue agatamus su Monte Santu Padre (1026 m), su Monte Lameddari (1118 m) e Punta Palai (1200 m).

Sa bidda est a pees de Monte Arbu (696 m), intre su Riu Bidiene e su Riu Canales. Alindat cun Lei , Golothene, Bortigale , Duarche , Noragugume .

In sa parte prus arta de su territoriu, chi una borta fiat prena prena de buscos, agatamus chercu e elighe sende chi, prus in bassu, b’at suergiu, mudegru, chessa , ogiastru, pirastru, tuvara e lidone . B’at finas animales raros comente s’astore puddargiu, su puddaju, s’astoritu. Agatamus finas sirbones , leperes , assiles e gatos agrestes e, in cussas partes de su monte prenas de roca, sa tziligherta niedda.

S'istoria [ modifica | modifica su codighe de origine ]

S'omine est arribadu in custu territoriu giai dae su tempus preistoricu , comente provadu dae sas 7 domos de janas , sos 25 nuraghes , sas 22 tumbas de gigantes (intre cussas sa de Pedra Pinta ), sas 2 tumbas nuragicas , su putzu sacru , sos 7 bidditzolos nuragicos presentes. Totu a inghiriu de Silanos si podent galu bidere sos nuraghes Orolio o Madrone, su nuraghe Santa Sarbana e Corbos.

A inoghe sunt arribados finas sos punicos : sa presentzia issoro est provada dae unos cantos repertos agatados a canta de su nuraghe Orolio e in localidade Pola suta ‘e Roca . In tempus romanu , in ue oe b’est sa bidda, b’aiat fortzis unu bidditzolu; s’ischit difatis chi b’aiat unos cantos cristianos deportados a su tempus de Diocletzianu e custrintos a sos traballos fortzados in sas cavas de carchina de Monte Arbu. Finas Giovanni Spano faeddat de su chi est istadu agatadu de su tempus romanu.

In tempus bizantinu , fortzis, b’at apidu comunidades de gregos ; a ddu faghere pensare sunt sas carateristicas de sa cresia de Santa Sarbana. Deviant essere gregas finas sas cresias de Santu Zorzi e Sant’Antiogu, chi oe non s’agatant prus.

In s' edade media b’aiat istadu fatos istoricos medas. Sa bidda, tzerriada Silano , fiat parte de sa curadoria de su Marghine , in su Giuigadu de Torres o Logudoro . In custu tempus sunt arribbados sos tzistertzensos de Cabu Abbas ( Sindia ) chi ant fraigadu sa cresia de Santu Laretu in su de XII seculos. In su 1259, una borta rutu su Giuigadu (a pustis de sa morte de Adelasia de Torres ) e a pustis de sa dominatzione de sos Doria de Genova , durada pagu meda, fiant arribados sos arborensos chi l'aiant tenta finas a su 1420, cun Gulliermu III chi fiat s'urtimu giuighe a nde pigare possessu in su 1410, e a pustis fiat colada a suta de sos aragonesos . Prus a tardu su territoriu fiat devennidu feudu e, in su 1420, sos aragonesos dd’aiant dadu a Bernardo Centelles.

In su 1439 Silanos fiat devennida propiedade de su marchesadu de Aristanis e in su 1478 intradu a faghere parte de sos benes de sa corona ispagnola. Dae cuss’annu e pro totu su tempus de sa dominatzione ispagnola sa bidda aiat fatu parte de sa contea de Oliva e, a pustis, passada dae una manu a s’atera pro annos. Comente giai naradu, difatis, sos primos contes fiant istados sos Centelles, chi aiant pigadu cussu titulu in su 1449, e a pustis bi fiant istados sos Borgia e, una borta estinta sa familia issoro, sos Pimentel cun Maria Giusepa, erede de issos e mugere de Pietro Tellez Giron. In manu a custos at a abarrare finas a su 1843, cando su feudu l'aiant riscatadu.

In su periodu sabaudu, Silanos faghiat parte de sa provintzia de Cullieri , e in su 1848 fiat intrada in sa partzidura amministrativa de Nugoro . In su 1859 fiat in sa provintzia de Tatari , tzircundariu de Nugoro e mandamentu de Golothene , e a sa fine est intrada in sa provintzia de Nugoro in su 1927.

Sa cultura [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Sa bidda de Silanos est nodida in totue comente sa bidda de sa "vida longa". Difatis, faghet ispantu su numeru de persones chi nch'ant passadu sos chentu, siat omines chi feminas.

Nuraghe e cresia de Santa Sarbana
Cresia de Santu Laretu

Ma Silanos est finas una bidda prena de cosas de interessu e de bidere. S'ammentant in antis de totu sas cresias: sa Madalena, chi est sa cresia manna, est in su tzentru de sa bidda e est istada fraigada in su 1400; sa cresia de sa Itria, chi est de su 1600; sa cresia de santa Sarbana chi est foras dae sa bidda, a casi duos chilometros, in s'istrada chi collegat Nugoro a Macumere . Faghet parte de unu cumplessu in ue b'at finas unu nuraghe e unos cantos muristenes pro sos fideles. S'ammentant, in fines, sas cresias de Santu Portolu, una cresiedda de sartu de su 1600, sa de Sant'Antoni, chi est sa cresia prus manna de sa bidda, e sa cresia de Santu Laretu, fraigada in su 1150, totu in pedra niedda.

In su 2020 su comunu de Silanos at inauguradu su Museu sa poesia a bolu, amministradu e creadu in collaboratzione cun sa domo editora Domus de Janas [2] [3] , chi in sas salas suas impreat meda de su materiale collidu dae sa domo editora in prus de 50 annos de traballu de Paule Pillonca , de su figiu Fabiu e de sos ateros chi ant sighidu cun s'opera sua, chi si sunt ocupados de custa arte chi in Silanos at tentu medas rapresentantes de primore. [4] [5] [6] [7] [8]

S'economia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

In Silanos s'economia in s'istoria est istada meda ligada a s'ambitu agro-pastorale: si campat allevende su bestiamene e cun s'artesania tipica: faghende tapetes, durches e pane. Su terrinu, bonu meda, es prantadu a orzu, fae, olia, bide e arbores de frutora. Su campu est prenu de arbores de pirastru, meda de custas las ant innestadas a calidades diferentes de pira.

Sas festas [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Comente in totus sas biddas de Sardigna, finas in Silanos sas traditziones e sas festas sunt sentidas moda dae sa gente. Su 16 c su 17 de ghennargiu sos silanesos festant Sant’Antoni de su fogu. Sa festa incumentzat su 16, a sero, cando s’allumat su fogu in sa pratza in dae in antis de sa cresia. Su 17 si faghet sa protzessione e sa missa e totu finit cun unu cumbidu pro totus.

Santu Sidore est festadu sa segunda dominiga de maju . Su 22 de triulas si festat Sa Madalena mentres in austu b’est Santu Laretu Martire chi est una festa naschida in sos annos ‘50 pro sos emigrados chi torraiant a bidda; Santu Portolu, imbetzes, si festat in cabudanni .

Sunt de importu pro Silanos finas sa Sagra de su Ischidu, su primu de maju; sa festa de Santa Sarbana, chi si festat in cabudanni; su premiu giornalisticu “Funtana Elighe"; sa mustra de pane e durches de sa traditzione; sa rassigna de cantigos polifonicos e, un’annu emmo e s'ateru nono, finas s’addobiu regionale de sos tenores .

Persones nodidas [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Intre sos silanesos famados s’ammentant Giusepe Fiori (1923-2003) (connotu comente Peppinu), iscritore , giornalista , senadore de sa Republica , at iscritu paritzas cosas; intre custas s’ammentant sas biografias de Antoni Gramsci , Emiliu Lussu , Erricu Berlinguer e ateros. Semper in s'ambitu de sa politica est de mentovare Gesumino Mastino, giurista, deputadu de su parlamentu italianu e membru de s'assemblea costituente.

Est silanesu Giorgio Maria Delrio (1865-1938), Mussegnore in Aristanis dae su 1920 a su 1938. Est istadu unu de sos personagios de importu chi ant leadu parte a su Cungressu Eucaristicu Sardu in su 1924.

Cherent mentovados finas duos poetas connotos in totu sa Sardigna: Frantziscu Mura, naschidu in su 1933 e mortu giovanu e Mariu Masala, de su 1935, chi cantat galu a poesia.

Riferimentos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

  1. ( IT ) Istatisticas ISTAT de su 2021 , in demo.istat.it . URL consultadu su 12 nadale 2021 .
  2. ( IT ) Silanus, Sa Domo de sa Poesia Cantada , in sardegnacultura.it . URL consultadu su 14 cabudanni 2021 (archiviadu dae s' url originale su 14 cabudanni 2021) .
  3. ( IT ) Francesca Mulas, Sa domo de sa poesia cantada , in Lacanas.it , 2020.
  4. Mauru Piredda, In Silanos sa Domo de sa poesia cantada , in Limba Sarda 2.0 , 8 austu 2020. URL consultadu su 14 cabudanni 2021 .
  5. ( IT ) Il museo , in Sa Poesia Cantada . URL consultadu su 14 cabudanni 2021 .
  6. ( IT ) Francesco Oggianu, Silanus, fissata l'inaugurazione di Sa Domo de sa Poesia Cantada , in L'Unione Sarda , 28 triulas 2020. URL consultadu su 14 cabudanni 2021 .
  7. ( IT ) Sa Domo de Sa Poesia Cantada , in Comune di Silanus . URL consultadu su 14 cabudanni 2021 .
  8. ( IT ) A Silanus lo scrigno multimediale "Sa Domo de sa Poesia Cantada": la poesia improvvisata nel ricordo di Paolo Pillonca, Mario Masala e Francesco Mura , in Tottus in pari . URL consultadu su 14 cabudanni 2021 .

Bibliografia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Ligamenes esternos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Controllu de autoridade VIAF ( EN 238750334  · WorldCat Identities ( EN 238750334