Coordinadas
:
40°17′16″N
8°53′25″E
/
40.287778°N 8.890278°E
40.287778; 8.890278
Silanos
|
|
Numene ufitziale:
|
Silanus
|
Istadu
:
|
Italia
|
Regione
:
|
Sardigna
|
|
Provintzia
:
|
Nugoro
(NU)
|
Ladiore:
|
40°17′0″N 8°53′0″E Nord
|
Longhiore:
|
8°53′0″E Est
|
Artiore:
|
432 m. subra su mare
|
Tirada:
|
48,04
km²
|
Populatzione:
|
2.210
46 biv./
km²
|
Comunes lacanantes:
|
Bolotana
,
Bortigale
,
Duarche
,
Lei
,
Noragugume
|
Codighe postale:
|
08017
|
Prefissu telefonicu:
|
0785
|
Codighe istat:
|
091083
|
Codighe catastale:
|
I730
|
Bividores:
|
Silanesos
|
Patronu:
- Santu
- Die
|
Sant'Antoni Abate
17 bennarzu
|
Giassu web:
|
[1]
|
|
Silanos
(in
italianu
Silanus
) est una
bidda
de sa
Provintzia de Nugoro
in su marghine
Marghine
e giughet 2.046 abitantes.
[1]
Articulu in
LSC
In sos documentos
medievales
a sa bidda la mentovant
Silanos
. In sos
seculos XII e XIII agatamus
Silanos
(Condaghe de Santu Nicola de Truddas) e
Silano
(
Condaghe de Santa Maria de Bonarcadu
). In su 1341 cumparent sas formas
Salanos
e
Silanus
(
Rationes Decimarum Sardinia
) e in su 1388 sa forma Silano (
Codex Diplomaticos Sardiniae
).
A su chi narat Massimo Pittau, su numene benit dae su latinu “
Silanus
” chi cheret narrere tzurru, irrusciada de abba.
Ateros istudiosos pensant chi su numene de sa bidda bengiat dae
Silvanus
, deus
romanu
de sos buscos, fortzis ca in ateros tempos su territoriu fiat totu ammuntadu dae buscos carcos.
Silanos, bidda de sa parte de mesu de su Marghine, est a 432 metros subra de su mare. Su territoriu est mannu belle e 48 km cuadrados, bona parte ocupadu dae sa cadena de su
Marghine
in ue agatamus su Monte Santu Padre (1026 m), su Monte Lameddari (1118 m) e Punta Palai (1200 m).
Sa bidda est a pees de Monte Arbu (696 m), intre su Riu Bidiene e su Riu Canales. Alindat cun
Lei
, Golothene,
Bortigale
,
Duarche
,
Noragugume
.
In sa parte prus arta de su territoriu, chi una borta fiat prena prena de buscos, agatamus
chercu
e elighe sende chi, prus in bassu, b’at suergiu, mudegru,
chessa
, ogiastru, pirastru, tuvara e
lidone
. B’at finas animales raros comente s’astore puddargiu, su puddaju, s’astoritu. Agatamus finas
sirbones
,
leperes
, assiles e gatos agrestes e, in cussas partes de su monte prenas de roca, sa tziligherta niedda.
S'omine est arribadu in custu territoriu giai dae su
tempus preistoricu
, comente provadu dae sas 7
domos de janas
, sos 25
nuraghes
, sas 22
tumbas de gigantes
(intre cussas sa de
Pedra Pinta
), sas 2 tumbas
nuragicas
, su
putzu sacru
, sos 7 bidditzolos nuragicos presentes. Totu a inghiriu de Silanos si podent galu bidere sos nuraghes Orolio o Madrone, su nuraghe Santa Sarbana e Corbos.
A inoghe sunt arribados finas sos
punicos
: sa presentzia issoro est provada dae unos cantos repertos agatados a canta de su nuraghe Orolio e in localidade
Pola suta ‘e Roca
. In
tempus romanu
, in ue oe b’est sa bidda, b’aiat fortzis unu bidditzolu; s’ischit difatis chi b’aiat unos cantos cristianos deportados a su tempus de Diocletzianu e custrintos a sos traballos fortzados in sas cavas de carchina de Monte Arbu. Finas
Giovanni Spano
faeddat de su chi est istadu agatadu de su tempus romanu.
In
tempus bizantinu
, fortzis, b’at apidu comunidades de
gregos
; a ddu faghere pensare sunt sas carateristicas de sa cresia de Santa Sarbana. Deviant essere gregas finas sas cresias de Santu Zorzi e Sant’Antiogu, chi oe non s’agatant prus.
In s'
edade media
b’aiat istadu fatos istoricos medas. Sa bidda, tzerriada
Silano
, fiat parte de sa
curadoria
de su
Marghine
, in su
Giuigadu de Torres o Logudoro
. In custu tempus sunt arribbados sos tzistertzensos de Cabu Abbas (
Sindia
) chi ant fraigadu sa cresia de Santu Laretu in su de XII seculos. In su 1259, una borta rutu su Giuigadu (a pustis de sa morte de
Adelasia de Torres
) e a pustis de sa dominatzione de sos Doria de
Genova
, durada pagu meda, fiant arribados sos
arborensos
chi l'aiant tenta finas a su 1420, cun
Gulliermu III
chi fiat s'urtimu giuighe a nde pigare possessu in su 1410, e a pustis fiat colada a suta de sos
aragonesos
. Prus a tardu su territoriu fiat devennidu feudu e, in su 1420, sos aragonesos dd’aiant dadu a Bernardo Centelles.
In su 1439 Silanos fiat devennida propiedade de su
marchesadu de Aristanis
e in su 1478 intradu a faghere parte de sos benes de sa corona ispagnola. Dae cuss’annu e pro totu su tempus de sa
dominatzione ispagnola
sa bidda aiat fatu parte de sa contea de Oliva e, a pustis, passada dae una manu a s’atera pro annos. Comente giai naradu, difatis, sos primos contes fiant istados sos Centelles, chi aiant pigadu cussu titulu in su 1449, e a pustis bi fiant istados sos Borgia e, una borta estinta sa familia issoro, sos Pimentel cun Maria Giusepa, erede de issos e mugere de Pietro Tellez Giron. In manu a custos at a abarrare finas a su 1843, cando su feudu l'aiant riscatadu.
In su periodu sabaudu, Silanos faghiat parte de sa provintzia de
Cullieri
, e in su 1848 fiat intrada in sa partzidura amministrativa de
Nugoro
. In su 1859 fiat in sa
provintzia de Tatari
, tzircundariu de Nugoro e mandamentu de
Golothene
, e a sa fine est intrada in sa
provintzia de Nugoro
in su 1927.
Sa bidda de Silanos est nodida in totue comente sa bidda de sa "vida longa". Difatis, faghet ispantu su numeru de persones chi nch'ant passadu sos chentu, siat omines chi feminas.
Nuraghe e cresia de Santa Sarbana
Cresia de Santu Laretu
Ma Silanos est finas una bidda prena de cosas de interessu e de bidere. S'ammentant in antis de totu sas cresias: sa Madalena, chi est sa cresia manna, est in su tzentru de sa bidda e est istada fraigada in su 1400; sa cresia de sa Itria, chi est de su 1600; sa cresia de santa Sarbana chi est foras dae sa bidda, a casi duos chilometros, in s'istrada chi collegat
Nugoro
a
Macumere
. Faghet parte de unu cumplessu in ue b'at finas unu
nuraghe
e unos cantos
muristenes
pro sos fideles. S'ammentant, in fines, sas cresias de Santu Portolu, una cresiedda de sartu de su 1600, sa de Sant'Antoni, chi est sa cresia prus manna de sa bidda, e sa cresia de Santu Laretu, fraigada in su 1150, totu in pedra niedda.
In su 2020 su comunu de Silanos at inauguradu su Museu sa poesia a bolu, amministradu e creadu in collaboratzione cun sa domo editora
Domus de Janas
[2]
[3]
, chi in sas salas suas impreat meda de su materiale collidu dae sa domo editora in prus de 50 annos de traballu de
Paule Pillonca
, de su figiu Fabiu e de sos ateros chi ant sighidu cun s'opera sua, chi si sunt ocupados de custa arte chi in Silanos at tentu medas rapresentantes de primore.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
In Silanos s'economia in s'istoria est istada meda ligada a s'ambitu agro-pastorale: si campat allevende su bestiamene e cun s'artesania tipica: faghende tapetes, durches e pane. Su terrinu, bonu meda, es prantadu a orzu, fae, olia, bide e arbores de frutora. Su campu est prenu de arbores de pirastru, meda de custas las ant innestadas a calidades diferentes de pira.
Comente in totus sas biddas de Sardigna, finas in Silanos sas traditziones e sas festas sunt sentidas moda dae sa gente. Su 16 c su 17 de
ghennargiu
sos silanesos festant Sant’Antoni de su fogu. Sa festa incumentzat su 16, a sero, cando s’allumat su fogu in sa pratza in dae in antis de sa cresia. Su 17 si faghet sa protzessione e sa missa e totu finit cun unu cumbidu pro totus.
Santu Sidore est festadu sa segunda dominiga de
maju
. Su 22 de
triulas
si festat Sa Madalena mentres in
austu
b’est Santu Laretu Martire chi est una festa naschida in sos annos ‘50 pro sos emigrados chi torraiant a bidda; Santu Portolu, imbetzes, si festat in
cabudanni
.
Sunt de importu pro Silanos finas sa Sagra de su Ischidu, su primu de maju; sa festa de Santa Sarbana, chi si festat in cabudanni; su premiu giornalisticu “Funtana Elighe"; sa mustra de pane e durches de sa traditzione; sa rassigna de cantigos polifonicos e, un’annu emmo e s'ateru nono, finas s’addobiu regionale de sos
tenores
.
Intre sos silanesos famados s’ammentant
Giusepe Fiori
(1923-2003) (connotu comente Peppinu),
iscritore
,
giornalista
, senadore de
sa Republica
, at iscritu paritzas cosas; intre custas s’ammentant sas biografias de
Antoni Gramsci
,
Emiliu Lussu
,
Erricu Berlinguer
e ateros. Semper in s'ambitu de sa politica est de mentovare Gesumino Mastino, giurista, deputadu de su parlamentu italianu e membru de s'assemblea costituente.
Est silanesu Giorgio Maria Delrio (1865-1938), Mussegnore in Aristanis dae su 1920 a su 1938. Est istadu unu de sos personagios de importu chi ant leadu parte a su Cungressu Eucaristicu Sardu in su 1924.
Cherent mentovados finas duos poetas connotos in totu sa Sardigna: Frantziscu Mura, naschidu in su 1933 e mortu giovanu e Mariu Masala, de su 1935, chi cantat galu a poesia.
- ↑
(
IT
)
Istatisticas ISTAT de su 2021
, in
demo.istat.it
.
URL consultadu su 12 nadale 2021
.
- ↑
(
IT
)
Silanus, Sa Domo de sa Poesia Cantada
, in
sardegnacultura.it
.
URL consultadu su 14 cabudanni 2021
(archiviadu dae s'
url originale
su 14 cabudanni 2021)
.
- ↑
(
IT
) Francesca Mulas,
Sa domo de sa poesia cantada
, in
Lacanas.it
, 2020.
- ↑
Mauru Piredda,
In Silanos sa Domo de sa poesia cantada
, in
Limba Sarda 2.0
, 8 austu 2020.
URL consultadu su 14 cabudanni 2021
.
- ↑
(
IT
)
Il museo
, in
Sa Poesia Cantada
.
URL consultadu su 14 cabudanni 2021
.
- ↑
(
IT
) Francesco Oggianu,
Silanus, fissata l'inaugurazione di Sa Domo de sa Poesia Cantada
, in
L'Unione Sarda
, 28 triulas 2020.
URL consultadu su 14 cabudanni 2021
.
- ↑
(
IT
)
Sa Domo de Sa Poesia Cantada
, in
Comune di Silanus
.
URL consultadu su 14 cabudanni 2021
.
- ↑
(
IT
)
A Silanus lo scrigno multimediale "Sa Domo de sa Poesia Cantada": la poesia improvvisata nel ricordo di Paolo Pillonca, Mario Masala e Francesco Mura
, in
Tottus in pari
.
URL consultadu su 14 cabudanni 2021
.
- Sara Firinu,
Silanos
, in
Biddas de sa provintzia de Nugoro
, Ufitziu Limba Sarda de sa Provintzia de Nugoro, 2014, pp. 93-94.
- (
IT
) Peppino Congia,
Dizionario botanico sardo: i nomi volgari e scientifici delle piante spotanee, avventizie e coltivate dalla Sardegna dal sardo, dall'italiano, dal latino
, Casteddu, Zonza, 1998,
OCLC
637345318
.
- (
IT
)
Il Marghine e la Planargia: il territorio, l'ambiente, la storia
, Macumere, Comunita Montana Marghine e Planargia, 2004.
- (
IT
)
Manlio Brigaglia
e Salvatore Tola (a incuru de),
Silanus
, in
Dizionario storico-geografico dei comuni della Sardegna
, vol. 5, Tatari,
Carlo Delfino editore
, 2006,
ISBN
978-88-7138-430-6
,
OCLC
888708482
.
URL consultadu su 30 nadale 2021
(archiviadu dae s'
url originale
su 28 nadale 2021)
.
- (
IT
) Carlo Murgia,
Guida ai rapaci della Sardegna
, Casteddu,
Regione autonoma de sa Sardigna
. Assessoradu amparu ambiente, 1993,
OCLC
799987535
.
- (
SC
,
IT
)
Antoninu Rubattu
,
Dizionario universale della lingua di Sardegna
, Tatari, EDES, 2001,
ISBN
978-88-86002-39-4
,
OCLC
49195883
.
URL consultadu su 28 nadale 2021
(archiviadu dae s'
url originale
su 22 austu 2022)
.
- (
IT
) Helmar Schenk, Mauro Aresu e Alberto Fozzi,
Libro rosso dei vertebrati terrestri del Marghine-Planargia
, Arzachena, Il girasole, 1995,
SBN
IT\ICCU\CAG\1505614
.