Noragugume

Dae Wikipedia, s'entziclopedia libera.

Coordinadas : 40°13′27″N 8°55′15″E  /  40.224167°N 8.920833°E 40.224167; 8.920833

Custu articulu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna . Abbaida sas ateras bariedades graficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Noragugume est una bidda de sa Provintzia de Nugoro e giughet 378 bividores.

Su numene [ modifica | modifica su codighe de origine ]

A narrere de Frantziscu Tzesare Casula , su numene de sa bidda diat bennere dae su prefissu paleosardu nur e cucuma, dae su latinu cucuma (padedda, istergiu pro coghere).

Ateros istudiosos, imbetzes, sunt prus de acordu cun su sardu cugumene, cugumini e faghet riferimentu a su cugumene agreste.

Su sartu [ modifica | modifica su codighe de origine ]

In Noragugume b’istant prus o mancu 350 persones. Est mannu 26,80 km cuadrados e est a 288 metros subra de su mare, a metade istrada intre su lagu Omodeo e sos montes de su Marghine.

Pro su prus su territoriu est in pranu; b’at una prana manna chi est tzerriada “su Campu” dae sos noragugumesos.

Sos terrinos de su comunu sunt casi totus postos a pastura ma bi nd’at finas pastinados.

Sos buscos sunt pagos; in su sartu agatamus chercu, suergiu, ogiastru. Bi passat su riu Murtatzolu, piticu, chi naschet in sos montes de su Marghine e si nche ghetat a su Tirsu.

Bi sunt finas unas cantas benas naturales (Funtana Iscalaide, Funtana Chintorza, Funtana Masia, Funtana Su Cantaru). A intro de sa bidda bi sunt, imbetzes, duos barchiles de importu: su putzu comunale e Su Putzu de sa Dama.

S'istoria [ modifica | modifica su codighe de origine ]

A Noragugume s’omine est arribadu giai dae su tempus prenuragicu . Custu est provadu dae sa presentzia de unu menhir , una domus de janas , unu dolmen , oto nuraghes , duas tumbas de gigantes e una funtana nuragica , mancari de custa nd'abbarret pagu e nudda.

A pustis de s’ edade romanu-imperiale Noragugume aiat fatu parte de su Giuigadu de Torres e de sa Curadoria de su Marghine . Cando su Giuigadu nche fiat rutu, su territoriu de sa bidda si dd’aiant cuntendidu sos Dorias e sos Arboreas e, in fines, fiat passadu a costos urtimos e intradu a faghere parte de su Giuigadu issoro .

In su 1420 fiat devennidu de propiedade de sos Catalanos Aragonesos : in antis dadu in feudu a Ludovico Aragall ma, a pustis, passadu a Bernardo Centelles.

In su 1439 Francesco Gilaberto Centelles aiat donadu su Marghine a Salvatore Cubello chi, in su 1463, nche dd’aiat incluidu in su Marchesadu de Aristanis .

Mortos totus sos Cubellos, in su 1470, su feudu fiat andadu a Leonardo Alagon ma custu, imputadu de traitoria, fiat istadu bintu in sa Batalla de Macumere , in su mese de maju de su 1478.

Noragugume aiat leadu sas partes de Alagon e agiuadu a non faghere intrare sos aragonesos. Custu ddi fiat costadu meda ca sos binchidores si dd’aiant fata pagare e aiant distruidu totu sa bidda. Su territoriu fiat torradu a essere feudu de sos Centelles e intradu a faghere parte de sa Contea de Oliva.

In su 1700 fiat feudu de su marchesadu de su Marghine, dadu in antis a sos Pimentel e, a pustis, a sos Tellez Giron finas a essere territoriu liberu in su 1843.

Noragugume faghet parte de sa provintzia de Nugoro dae su 1927, in antis comente fratzione de Borore , a pustis de Duarche . Est Comuna indipendente dae su 1945.

Sa cultura [ modifica | modifica su codighe de origine ]

De Noragugume, chi est una biddighedda pitica, semplitze e ordinada, dant a s'ogru de su bisitadore sas tres Cresias chi tenent un'importantzia istorica manna:

  • Cresia de Nostra Sennora de sa Itria, fraigada in su 1600 in istile goticu-catalanu,est in su tzentru de sa bidda, in sa Pratza IV Novembre. Dae pagu, in su 1985, cando est istada torrada a nou, ant agatadu restos de carena de omine cun bestimenta e ogetos de interessu chi provant s'usantzia chi teniant unu tempus de nch'interrare sos mortos a intro de sas cresias ma finas s'abilidade de sos maistros chi traballaiant su ferru, sa linna e sa terralla.
  • Cresia de Santa Rughe, fraigada in su 1593 in istile goticu-catalanu. Oe in ie b'est sa cunfraria de Noragugume.
  • Cresia de Santu Giagu: est una cresia moderna, fraigada in su 1960 subra su chi abarraiat de sa chi, in ateros tempos,fiat sa cresia manna.

Sunt de importu finas ateros monumentos presentes totu a inghiriu de su territoriu:

  • Cresia de Santu Giuanne Batista, chi est foras dae sa bidda, a intro de su Campusantu.
  • Nuraghe Tolinu: est in sa localidade chi tenet su matessi numene, a casi 1,8 km dae sa bidda. Est unu nuraghe de s' edade de mesu de su brunzu ; acanta b'at finas unu bidditzolu. Est in artu, a oru de un'ispuntone e dae in ie si podet bidere totu sa prana de Otzana .
  • Nuraghes Iriddo, Luzzera e Muresune
  • Domus de Janas de Taleri e Iscannitzu, chi sunt prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesu Cristu;
  • Menhir "Sa Pedra'e Taleri" est in unu ispuntone, prus in artu de totu su chi b'est a inghiriu a inghiriu. Est connotu finas comente Pietra di Giorgia Rajosa e est unu de sos prus famados in Sardigna; dd'aiat istudiadu finas La Marmora. Est prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesu Cristu.

S'economia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Sa bidda de Noragugume bivet pro su prus de pastoritzia cando chi sa massaria tenet prus pagu importantzia. S'allevant prus berbeghes chi bacas, porcos o caddos. Bi sunt 48 aziendas agriculas, unas cantas de custas sunt in sa prana de su Tirsu .

Sas dies passant a lentu a lentu, comente in totus sas biddigheddas piticas.

Essende sa bidda pitica meda, pro unos cantos servitzios, comente iscolas, dotores, ufitzios e butegas, sa gente devet movere a Macumere , chi est a belle e 18 chilometros.

Sas festas [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Intre sas festas s’ammentant:

  • Sant’Antoni, festadu su 16 de ghennargiu . In custa ocasione s’allumant sas lavas;
  • Nostra Sennora de sa Itria, chi est sa festa manna. Sos noragugumesos creent meda in Nostra Sennora chi, comente si narat, ddos aiat liberados. Si festat su martis a pustis de Pasca de Frores ; su lunis e su martis si curret S'Ardia a caddu, una cursa in ue sos cadderis mustrant totu su coragiu e sa balentia issoro;
  • Santu Giuanne Batista, chi si festat su 24 de lampadas ;
  • Santu Giagu, patronu de Noragugume, chi si festat su 25 de triulas .

Bibliografia [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Ligamenes esternos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Controllu de autoridade VIAF ( EN 249996959  · LCCN ( EN n2012035559  · WorldCat Identities ( EN n2012-035559