Coordinadas
:
40°13′27″N
8°55′15″E
/
40.224167°N 8.920833°E
40.224167; 8.920833
Pro praghere,
agiunghe
su template e boga custu avisu.
Pro is ateras paginas chi esigint custu template, bae a sa
categoria ligada
.
Noragugume
est una
bidda
de sa
Provintzia de Nugoro
e giughet 378 bividores.
A narrere de
Frantziscu Tzesare Casula
, su numene de sa bidda diat bennere dae su prefissu
paleosardu
nur e cucuma, dae su
latinu
cucuma (padedda, istergiu pro coghere).
Ateros istudiosos, imbetzes, sunt prus de acordu cun su sardu cugumene, cugumini e faghet riferimentu a su cugumene agreste.
In Noragugume b’istant prus o mancu 350 persones. Est mannu 26,80 km cuadrados e est a 288 metros subra de su mare, a metade istrada intre su lagu Omodeo e sos montes de su Marghine.
Pro su prus su territoriu est in pranu; b’at una prana manna chi est tzerriada “su Campu” dae sos noragugumesos.
Sos terrinos de su comunu sunt casi totus postos a pastura ma bi nd’at finas pastinados.
Sos buscos sunt pagos; in su sartu agatamus chercu, suergiu, ogiastru. Bi passat su riu Murtatzolu, piticu, chi naschet in sos montes de su Marghine e si nche ghetat a su Tirsu.
Bi sunt finas unas cantas benas naturales (Funtana Iscalaide, Funtana Chintorza, Funtana Masia, Funtana Su Cantaru). A intro de sa bidda bi sunt, imbetzes, duos barchiles de importu: su putzu comunale e Su Putzu de sa Dama.
A Noragugume s’omine est arribadu giai dae su tempus
prenuragicu
. Custu est provadu dae sa presentzia de unu
menhir
, una
domus de janas
, unu
dolmen
, oto
nuraghes
, duas
tumbas de gigantes
e una funtana
nuragica
, mancari de custa nd'abbarret pagu e nudda.
A pustis de s’
edade romanu-imperiale
Noragugume aiat fatu parte de su
Giuigadu de Torres
e de sa
Curadoria
de su
Marghine
. Cando su Giuigadu nche fiat rutu, su territoriu de sa bidda si dd’aiant cuntendidu sos Dorias e sos Arboreas e, in fines, fiat passadu a costos urtimos e intradu a faghere parte de
su Giuigadu issoro
.
In su 1420 fiat devennidu de propiedade de sos
Catalanos Aragonesos
: in antis dadu in feudu a Ludovico Aragall ma, a pustis, passadu a Bernardo Centelles.
In su 1439 Francesco Gilaberto Centelles aiat donadu su
Marghine
a Salvatore Cubello chi, in su 1463, nche dd’aiat incluidu in su
Marchesadu de Aristanis
.
Mortos totus sos Cubellos, in su 1470, su feudu fiat andadu a Leonardo Alagon ma custu, imputadu de traitoria, fiat istadu bintu in sa
Batalla de Macumere
, in su mese de maju de su 1478.
Noragugume aiat leadu sas partes de Alagon e agiuadu a non faghere intrare sos aragonesos. Custu ddi fiat costadu meda ca sos binchidores si dd’aiant fata pagare e aiant distruidu totu sa bidda. Su territoriu fiat torradu a essere feudu de sos Centelles e intradu a faghere parte de sa Contea de Oliva.
In su 1700 fiat feudu de su marchesadu de su Marghine, dadu in antis a sos Pimentel e, a pustis, a sos Tellez Giron finas a essere territoriu liberu in su 1843.
Noragugume faghet parte de sa
provintzia de Nugoro
dae su 1927, in antis comente fratzione de
Borore
, a pustis de
Duarche
. Est Comuna indipendente dae su 1945.
De Noragugume, chi est una biddighedda pitica, semplitze e ordinada, dant a s'ogru de su bisitadore sas tres Cresias chi tenent un'importantzia istorica manna:
- Cresia de Nostra Sennora de sa Itria, fraigada in su 1600 in istile goticu-catalanu,est in su tzentru de sa bidda, in sa Pratza IV Novembre. Dae pagu, in su 1985, cando est istada torrada a nou, ant agatadu restos de carena de omine cun bestimenta e ogetos de interessu chi provant s'usantzia chi teniant unu tempus de nch'interrare sos mortos a intro de sas cresias ma finas s'abilidade de sos maistros chi traballaiant su ferru, sa linna e sa terralla.
- Cresia de Santa Rughe, fraigada in su 1593 in istile goticu-catalanu. Oe in ie b'est sa cunfraria de Noragugume.
- Cresia de Santu Giagu: est una cresia moderna, fraigada in su 1960 subra su chi abarraiat de sa chi, in ateros tempos,fiat sa cresia manna.
Sunt de importu finas ateros monumentos presentes totu a inghiriu de su territoriu:
- Cresia de Santu Giuanne Batista, chi est foras dae sa bidda, a intro de su Campusantu.
- Nuraghe
Tolinu: est in sa localidade chi tenet su matessi numene, a casi 1,8 km dae sa bidda. Est unu nuraghe de s'
edade de mesu de su brunzu
; acanta b'at finas unu bidditzolu. Est in artu, a oru de un'ispuntone e dae in ie si podet bidere totu sa prana de
Otzana
.
- Nuraghes Iriddo, Luzzera e Muresune
- Domus de Janas
de Taleri e Iscannitzu, chi sunt prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesu Cristu;
- Menhir
"Sa Pedra'e Taleri" est in unu ispuntone, prus in artu de totu su chi b'est a inghiriu a inghiriu. Est connotu finas comente
Pietra di Giorgia Rajosa
e est unu de sos prus famados in Sardigna; dd'aiat istudiadu finas La Marmora. Est prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesu Cristu.
Sa bidda de Noragugume bivet pro su prus de pastoritzia cando chi sa massaria tenet prus pagu importantzia. S'allevant prus berbeghes chi bacas, porcos o caddos. Bi sunt 48 aziendas agriculas, unas cantas de custas sunt in sa prana de su
Tirsu
.
Sas dies passant a lentu a lentu, comente in totus sas biddigheddas piticas.
Essende sa bidda pitica meda, pro unos cantos servitzios, comente iscolas, dotores, ufitzios e butegas, sa gente devet movere a
Macumere
, chi est a belle e 18 chilometros.
Intre sas festas s’ammentant:
- Sant’Antoni, festadu su 16 de
ghennargiu
. In custa ocasione s’allumant sas lavas;
- Nostra Sennora de sa Itria, chi est sa festa manna. Sos noragugumesos creent meda in Nostra Sennora chi, comente si narat, ddos aiat liberados. Si festat su martis a pustis de
Pasca de Frores
; su lunis e su martis si curret S'Ardia a caddu, una cursa in ue sos cadderis mustrant totu su coragiu e sa balentia issoro;
- Santu Giuanne Batista, chi si festat su 24 de
lampadas
;
- Santu Giagu, patronu de Noragugume, chi si festat su 25 de
triulas
.
- Sara Firinu,
Noragugume
, in
Biddas de sa provintzia de Nugoro
, Ufitziu Limba Sarda de sa Provintzia de Nugoro, 2014, pp. 57-58.
- (
IT
) Peppino Congia,
Dizionario botanico sardo: i nomi volgari e scientifici delle piante spotanee, avventizie e coltivate dalla Sardegna dal sardo, dall'italiano, dal latino
, Casteddu, Zonza, 1998,
OCLC
637345318
.
- (
IT
)
Il Marghine e la Planargia: il territorio, l'ambiente, la storia
, Macumere, Comunita Montana Marghine e Planargia, 2004.
- (
IT
)
Manlio Brigaglia
e Salvatore Tola,
Noragugume
, in
Dizionario storico-geografico dei comuni della Sardegna
, vol. 3, Tatari,
Carlo Delfino editore
, 2006,
ISBN
978-88-7138-430-6
,
OCLC
888708482
.
URL consultadu su 28 nadale 2021
(archiviadu dae s'
url originale
su 28 nadale 2021)
.
- (
SC
,
IT
)
Antoninu Rubattu
,
Dizionario universale della lingua di Sardegna
, Tatari, EDES, 2001,
ISBN
978-88-86002-39-4
,
OCLC
49195883
.
URL consultadu su 28 nadale 2021
(archiviadu dae s'
url originale
su 28 nadale 2021)
.