Coordinadas
:
39°33′44.74″N
8°56′51.64″E
/
39.562427°N 8.947678°E
39.562427; 8.947678
Futei
(numene ufitziale in
sardu
, in italianu
Furtei
) est unu comunu de unos 1.700 bividores de sa
provintzia de su Campidanu de Mesu
.
Futei s'agatat in su
Campidanu
de Mesu e a pretzisu in sa
Valentza-Marmilla
, da atraessat su
Frumini Mannu
e est in is pees de unu montigheddu carcareu. Istesiat unos 45 km. de
Casteddu
, est sa gianna de sa
Marmilla
e de sa
Trexenta
pro chie benit de su
Campidanu
. Est fatzile arribare a Futei passende pro sa SS 197 pustis 4 km de s'ingrugiada de
Biddasanta
(SS.131 km.40), in deretura de
Barumini
.
Acanta a su sartu de Futei tocat a regordare a su mancu chimbe nuraghes - mancari oe irrocados - in cussorgia Cumossariu, Sos Bagnos, Sa Conca Manna, Nuraghiais e Su Bruncu de su Sentzu. A pagos chilometros dae sa bidda nche fiat sa biddighedda Nuraghe, chi esistiat ancora in su
XVII seculu
. Sa cresia retorale fiat intregada a
Santu Brai
e esistit oe puru. S'origine de Futei si ponet in su
1290
mentres su nomine, capatzu de origine prelatina, est atestadu in su
1340
(
ecclesie de Frutey calaritane diocesis
), ma su chi bolet narrere est dudosu.
Pagas sunt sas testimonias de sos
Punicos
(cussorgia Santu Brai), meda prus pagos sos rastos romanos: abarrat feti unu ponte de pedras acanta a sa bidda.
Unos cantos de nodas istoricas narant chi Futei est istada una bidda medievale de una cancu importantzia. In su
1358
Furtei est istada donada in feudu a Guglielmo Bertrando de Torrente.
In su mentres de su periodu de sa dominatzione aragonesa Furtei fiat parte de sa Curadoria de Nuraminis. Candu, in su
XIV seculu
, sos aragonesos aiant tzerriadu in
Casteddu
su primu istamentu, Futei, chi giai gosaiat de franchigias, ddi aiat imbiadu sos rapresentantes suos. In su
1414 Furtei
est essida baronia e est istada donada a is Sanjust. Su
8 de freargiu
de su
1421
su rei Alfonsu V de Aragona aiat donadu sa bidda a Donnu Dalmatziu Sanjust, pro sa balentia chi issu aiat ammustradu in sa gherra de
Corsica
.
Sa cuntzedidura dd'ant cunfirmada su
10 de abrile
de su
1426
. Mortu Donnu Dalmatziu chena de fedu, sa bidda est passada, segundu su pregone de su
19 de freargiu
de su
1456
, a su frade Antoni Alibertu, chi at donadu cumentzu a is contes de Santu Larentu. Sa bidda est abarrada a is Sanjust finas a su
1839
, cando l'ant luida. Su
1561
est s'annu de s'inghitzu de una seria de autus filigresialis, chi si cunservant in s'archiviu arcobispale de
Casteddu
. Sa filigresia avedale est dedicada a Santa Barbara, ma in sos autos de sa bisita pastorale de su arcobispu Melano in su
1777
resurtat chi Santa Barbara fiat s'abogada, mentres Santu Antiogu fiat su titulare de sa cresia. Oe Futei est connota pro sas mineras de
oro
.
Ant agatadu tretos de muros e pamentos de trinta domos de s'edade de su ferru e de s'edade antiga. In su Cucuru de Santu Brai sos Cartaginesos ant tramudadu una primu fortilesa nuragica segundu sa formula de s'architetura militare issoro. Su montigheddu anca fiat su nuraghe dd'ant afortiadu cun unu muru o una barandillia de pedras, e l'ant partzidu in duas partes ponende parte de su nuraghe a intro de una turre tzentrale de forma cuadra. A sa turre s'arribat de nord traessende un'intrada afortiada a forma de ghidu. Un'atera linia afortiada prus in foras paret essere esistida a unos 10 m. dae sa prima. Sa manera de fraigare su nuraghe assimigiat a cussas amparadas pro is biddigheddas de
Monti Nari
, Pani Loriga, e Monti Sirai in su VI e V seculu a.c., e serbiat pro castiare una posidura istrategica, posta acanta a su
Frumini Mannu
e a unu istrintu chi acapiat su
Campidanu
a sa
Marmidda
.
Sa filigresia de Santa Barbara mantenet unu cuadru de importu, pintadu a ogiu de
Antiogu Mainas
(
XVI seculu
) chi afigurat su cravamentu e una “Dormitio Virginis” de interessu de su setighentos cun sa pannamenta de bestires de brocadu, sandalos e corona de prata.
In su sartu, sa cresia de Santu Nartzisu naschet in unu montigheddu acanta de sa bidda e sa cresia de Santu Brai fiat sa filigresia de sa bidda issussada de Nuraghe.
- Ghennargiu
- 19 S.Sebastianu. In sos bighinados de sa bidda alluent is fogadones e domandant a S.Sebastianu una messadura rica.
- Freargiu
- 2 Santa Maria candelas. Sa presentada de Gesus pipiu a su tempiu. Sa priorissa de su populu oferit a su retore e a sa cunfraria de su rosariu duos gatos, durches de mendula.
- 3 Santu Braixeddu. Festa liturgica in onore de Santu Brai, cun s’imposidura de sas candelas contras a su dolore de su guturu e onnia ateru male.
- Martzu
-
Abrile
- Chenabura prima de su Dominigu de Pramas: Sa pintadura de sa pramma chi pro connotu su comunu oferit a su populu.
- Su Dominigu de Pramas: est connotu chi su sindigu donet sa Prama de su Passiu, arta giai 130 cm, a su retore chi l’at a portare in prufessone in sinnu de cumandu e de beneditzione. In custa manera sos futeresos bolent regordare su momentu de sa firma de sa paghe intre sas biddas antigas de Futei e de Nuraxi, acadessida in su
1605
, pro intertzessione de su barone Sanjust, chi aiat donadu a totu sas familias de sas duas biddigheddas unu rampu de pramma segada de su giardinu cosa sua.
- Chenabura Santa: Su Scravamentu de su Cristu de sa rughe. Sacra rapresentatzione in sa filigresia e in is pratzas de sa bidda.
- Dominigu de Pasca: Pasca manna, S’incontru. Cristu torradu a bivere e sa Madonna s’addobiant, un'annu in sa parte arta e un'annu in sa parte bassa de sa bidda, pro beneighere su sartu.
- Maju
- 15 Santu Sidoru. Afestadu de is massajos. Is pipios portant in prufessone mannugheddus de cabitzas.
- 19 Santu Danieli. Festa de is pastores.
- 20 Santu Bernardinu. S' istatua de su santu dd'at donada in su ‘900 de sa famillia de Pepinu Corda, pro gratzia retzida. Oe sa festa dd'organizat sa figia Evelina.
- 22 Santa Arrita. Afestada dae totu is feminas a nomine Arrita, cun s'oferessimentu de is rosas.
- Lampadas
- 13 Santu Antoni (de
Padua
). Sa festa, in onore de su santu prus istimadu de s’
Italia
, dd'organizant is omines de sa bidda chi si tzerriant Antoni.
- Mese de argiolas
/
Austu
- Istade Futeresa. Medas manifestatziones isportivas e culturales portadas in antis dae su comunu.
- Austu
- Penurtimu dominigu: Santu Brai. Santu Brai, amparadore contras is dolores de su guturu, dd’afestant in sa cresiedda (in su sartu) de su
XIII seculu
, chi fiat sa filigresia de sa biddighedda Nuraxi. Sugestiva meda est sa Torrada de su Santu.
- Cabudanni
- 8/15 Santa Maria. Est sa festa prus manna. Pro connotu dd'organizant is bagadius de sa bidda, una chida de festa. Su ballu de meigama e su ballu de su regordu in sa logia de sa cresiedda e is prufessones in is bighinados de sa bidda.
- Mese de ledamine
- Urtimu dominigu: Santu Nartzisu. Sa tzelebratzione religiosa de Santu Nartzisu, tzerriadu contras s’invasione de is pibitziris, s’afestat in sa cresiedda de su
XIII seculu
, cun sa resada in sardu (su rosarieddu cantadu) intreverada de is omines a una parte e de is feminas a s'atera. A sa fine de s’arrosarieddu si cantant is Cojus a Santu Nartzisu. Sa festa acabbat cun degustatziones de binu nou e castangias arrustu.
- Onniasantu
- 4 Anniversariu de sa vitoria. Tzelebratzione religiosa e tzivile in onore de is sordados mortos in sa gherra.
- Mese de Idas
- 4 Santa Barbara. Abogada de sa bidda. Tzerriada contras tronos e lampos. A issa est dedicadu su portone tzentrale in brungiu de sa filigresia, fatu de s’artista Gianni Argiolas , cumandadu dae Don Luigi Melis,e pagadu cun is ofertas de su populu.
- 13 Santa Luxia. Amparadora contras is males de sa bista.
S’unicu biblioteca de Futei est in Carrera Madre Teresa di Calcutta n°1, e tenet unos 3.500 liberos.