“Саха федералистарын ?лэ?ит сойуу?а” ( нууч. Якутский трудовой союз федералистов ) ? XX ?йэ са?атыгар Саха сиригэр баар буола сылдьыбыт политическэй баартыйа. 1917 сыллаахха бэс ыйын 27 к?н?гэр (аныгынан от ыйын 10 ) саха ??рэхтээхтэрин "К???л" сойуус чилиэннэрэ к?ск? сылдьар кэлии дьону кытта холбо?он тэрийбиттэр. Тэрийээччилэр: В. В. Никифоров, Г. В. Ксенофонтов, С. А. Новгородов, А. И. Софронов , Н. Леонтьев уонна да атыттар. Барыта баартыйа испии?эгэр 400-чэ ки?и киирэр эбит. Онтон 20 ки?итэ ол сылларга бырабыытаыстыба оруолун толорбут ЯКОБ и?игэр киирэллэрэ. Федералистар бырагырааммалара сибиирдээ?и областничество уонна национальнай суверенитет бириинсиптэригэр оло?урара. Кинилэр национально-государственнай федерацияны туруорсаллара.

Федералистар дьонноро куорат дууматыгар эмиэ бааллара. Дуума бэрэстээтэлинэн Г. В. Ксенофонтов этэ. 1917 с. к???н?гэр федералистар былааска с?р?н бала?ыанньаны ылбыттара. Бу сыл бала?ан ыйыгар федералистар этиилэринэн саха национальнай общественнай тэрилтэлэрин т?мэр соруктаах Национальный комитет для объединения и управления деятельности всех национальных организаций тэриллэр: "Саха аймах" уопсастыба, земскай управалар, Федералистар сойуустара. Ол кэм?э чинчийээччи А. Н. Дьячкова санаатынан, Кэмитиэт омугу босхолуур хамсаа?ыны ба?ылыыр трилтэ этэ. "Нацком был основой будущего государственного органа, - диэн суруйар А. Малькова, - которому надлежало возглавить после провозглашения национально-государственную автономию".

1917 с. сэтинньитигэр буолбут ?р?б?л??сс?йэ Саха сирин бары дьонугар со?уччу суо?улан буолбута. Федералистар ол са?ана демократияны кэрэ?элээн бассабыыктары утары барбыттара, саха омуга ку?а?аннык баттанан олоруутун барытын кылаассабай биричиинэннэн бы?аарыыны сыы?анан аахпыттара уонна ону а?а?астык этиммиттэрэ.

Арассыйа?а ?р?б?л??сс?йэ охсу?уута к??ркэйэн истэ?ин аайы Федералистар Сойуустарын кыа?а улаатан испитэ. 1917 сыл сэтинньитигэр 1200 ки?илээх этэ. "Якутский голос" диэн ааттаах бэйэлэрин ха?ыаттарын та?ааран киирэн бартара. Улуустарга 20 олохтоох кэмитиэт тэриллибитэ.

1917 сыл алтынньытыгар-сэтинньитигэр Саха уобала?ыгар земскэй былаа?ы талыы буолбута. 1918 сыл тохсунньутугар уобалас земскай мунньа?а Уобалас земскэй упрааватын талбыта, бэрэстээтэлинэн В. В. Никифоров буолбута.

1917 с. сэтинньитигэр ?сс? биир суолталаах т?бэлтэ буолбута: Б?т?н Арассыйатаа?ы Учредительнай мунньахха сахалартан уонна Саха сириттэн дьокутаатынан Г.В. Ксенофонтов талыллыбыта. Ону тэ?э Ксенофонтов Сибиир уобаластаа?ы дууматыгар бэрэстэбиитэлинэн талыллыбыта.

Саха федералиистара к???л Сибиир парламентскай ?р?сп??б?л?кэтин тэрийиигэ Сибиир областниктарын ?й??б?ттэрэ. Ол гынан баран Сибиир уобаластаа?ы дууматын талыы сатаммата?а. Омук интеллигенцията демократияны олохтуу сатаабыта бассабыыктар былаа?ы былдьыыр к??стээх дьайыыларын т?м?гэр баттаммыта.

1918 с. от ыйын 1 к?н?гэр Дьокуускайга сэбиэскэй былаас олохтоммута. Былаа?ы Оробуочай дьокутааттар Сэбиэттэрин исполкома бэйэтин илиитигэр ылбыта. Эдэр бассабыыктар, исполком чилиэннэрэ М. Аммосов , Н. Бубякин, М. Виленская, В. Чаплинскай уонна да атыттар пролетариат диктатууратын олохтообуттара. От ыйын 9 к?н?гэр Центросибирь бэрэстэбиитэлэ, Сэбиэскэй былаа?ы олохтоо?ун инструктора П. А. Ойуунускай Саха сирин ?лэлээн иитиллээччилэригэр ту?аайан олохтоох сэбиэттэри тэрийэргэ ы?ырбыта.

Саха сирэ са?а олоххо киирбитэ.

Ту?аныллыбыт литература [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

• А. И. Гоголев, ИСТОРИЯ ЯКУТИИ,(Обзор исторических событий до начала ХХ в.), Якутск, 1999