| Б??т?р Тобуруокап
|
 |
| Т?р??р?гэр аата:
|
Петр Николаевич Тобуроков
|
|---|
| Т?р??б?т к?нэ:
|
Алтынньы 25
1917
|
|---|
| Т?р??б?т сирэ:
|
???ээ Б?л??, То?уо Кууну
|
|---|
| ?лб?т к?нэ:
|
Кулун тутар 6
2001
|
|---|
| ?лб?т сирэ:
|
Дьокуускай
|
|---|
| Гражданствота:
|
СССР, РФ
|
|---|
| Дьарыга:
|
бэйиэт, сэ?энньит
|
|---|
| Айымньыларын тыла:
|
саха
|
|---|
|
|---|
Б??т?р Тобуруокап
(25.10.1917?06.03.2001) ? саха норуодунай бэйиэтэ,
ССРС
суруйааччыларын Сойуу?ун чилиэнэ (
1957
с.)
Петр Николаевич Тобуроков
литература?а киирбит аата.
Петр Николаевич Тобуроков
1917
с.
алтынньы 25
к?н?гэр
???ээ Б?л??
улуу?ун
Оро?у нэ?илиэгэр
(бэйэтэ суруйбутунан
?л?к??н
диэн
То?уо Куону
диэн
?рг??т
сиригэр, бы?а холоон алтынньы ортотугар) булчут
Ньукулай Тобуроков
уонна
Евдокия Ксенофонтовна Иванова (Улахан Огдооччуйа)
дьиэ кэргэннэригэр бастакы о?онон т?р??б?тэ. Биэ?игэр 1922 с. т?р?пп?ттэрэ о?олорун ??рэттэрээри ийэтин дьоно олорор сирдэригэр Оро?уга к?сп?ттэр. Уол а?атын батан саа?ыт, ту?ахчыт, туу?ут, илимньит, мындыр булчут буола улааппыт.
Аа?арга ?сс? оскуола?а киириэн инниттэн таайа
Василий Кустуктуурап
??рэппит.
- 1928
оскуола?а Куорамыкыга (???ээ Б?л?? киинигэр) бастакы кылааска ??рэнэ киирэр. Сотору буолаат бастакы кылаас программатын билэр буолан иккис кылааска к???р?ллэр.
- 1933 сыл
кы?ыныгар-саа?ыгар т?р?пп?ттэрэ уонна кыра биэстээх балта хара буоспа?а ылларан ыараханнык ыалдьаллар, Б??т?р прививкалаах буолан тура сылдьан ыарыыны а?арар. Балта бу ыарыыттан ?л?р.
- Холкуостаах ыччат оскуолатыгар (Школа колхозной молодежи) ??рэнэр сылларыгар бастакы айымньыларын суруйбут эбит. Бу кэм?э таайа журналист
Кустуктуров Василий Ксенофонтович
сабыдыала улахан этэ.
- 1934
?1937 сылларга
Б?л??тээ?и учуутал техникумугар
??рэнэр. Онно райкомол секретара М. Т. Васильев соруда?ынан киирбит.
- Киирбит сылыгар (1935?) бастакы хо?ооно бэчээккэ тахсар (≪Колхуостаах Балбаара хо?ооно≫).
- 1937 сылтан
кэргэнэ Евгения Васильевна Ноговицыналыын
Д?лл?к?
,
Оро?у
,
Нам
нэ?илиэктэригэр учууталлаабыттара.
- 1941 сыллаахха
Тойоку ситэтэ суох оскуолатыгар дириэктэр.
- 1942 сыл
саа?а ? Туобуйа?а партия райкомун уонна райисполкомун бэрэстэбиитэлинэн ананан 42 ки?ини армия?а хомуйан киирбит уонна хомуйан киирбит дьонун кытта бэс ыйын 22 к?н?гэр армия?а ы?ырыллыбыт. Фро??а барарга 4 т?г?л к?рд???? т??эрбитэ биллэр.
А?а дойду Улуу сэриитигэр
кыттыбыта, Сталинград фронугар сылдьыбыта, наводчик-пулеметчик этэ. Тохтобул кэмигэр агитатордыыра, листовкалары тар?атара, саллааттар санааларын ?р? к?т???р?.
Сэриигэ
1945 сылтан
ССКП
чилиэнэ.
1960 с. Москва?а Литературнай институкка ?рд?к? литературнай курстары б?тэрэр. Онно ??рэнэр саха эдэр ыччатын суруйуу кистэлэ?нэригэр угуйар, творческай семинары салайан ыытар.
1976?1979 сылларга Литературнай институкка старшай преподавателлиир, саха тылбаасчыттарын ??рэтэр.
1979 сылтан идэтийбит суруйааччы буолар.
Б??т?р Тобуруокап Дьокуускайга
кулун тутар 6
к?н?гэр
2001
с. ?лб?тэ. ???ээ Б?л??
Намыгар
к?м?лл?б?тэ.
Николай Николаевич Тобуроков ? бииргэ т?р??б?т быраата
[1]
, учуонай, филология билимин доктора, профессор.
Таайа Василий Кустуктуурап аа?арга-суруйарга ??рэппит эрэ ки?и буолбатах, хо?оон диэн тугун бастакынан бы?аарбыт, тыл уранын истэргэ ??рэппит ки?и буолар. Суруйааччы ту?унан биир кинигэ?э
[2]
маннык суруллубут: ≪Оччолорго кумаа?ы кэмчи кэмигэр, кини к?рд???нэ, таайа кэтит лиискэ ортотугар эрэ суруйбут. Тымтыкка суруйа сылдьар ки?иэхэ ба?алаах хаарыан кумаа?ы икки кытыыта ыраас хаалбытын к?р?н, уол олус дьиктиргээбит. Онуоха таайа хо?оон диэн маннык сурулларын ?йд?пп?т≫.
Поэт оскуола?а ??рэппит дьоннорун, кэлин ?р?сп??б?л?кэ?э биллэр методист-учуутал буолбут Н. В. Егоровы уонна саха тылдьытын ааптара Г. Ф. Сивцевы, махтана ахтара.
Бииргэ ??рэнэр до?отторун кытта хо?оон айарга к?рэхтэ?эллэр эбит. Т?рд?с кылаа?ы б?тэрэллэригэр Г. Кардашевскай, М. Иванов буоланнар ????н ≪Эдэр сибэкки≫ диэн ааттаан бастакы ≪хомуурунньуктарын≫ илиинэн суруйан та?аараллар.
Б?л??гэ ??рэнэ сылдьан биир дойдулаа?а, кэлин биллэр тылбаасчыт, суруйааччы буолбут
Дь??гэ Ааныстыырабы
кытта биир хоско олороллор.
Бастакы айымньытынан аа?ыллар ≪Колхозтаах Балбаара хо?ооно≫
Б?л?? улуу?ун
≪Колхоз суола≫ ха?ыатыгар 1934 с. бэчээттэммитэ.
Сэриигэ т??? да ыарахан усулуобуйа?а сырыттар, хо?ооннорун ыытан,
≪Кыым≫ ха?ыакка
бэчээттэтэрэ. Сэрии кэнниттэн учуутал Тобуроков саха литературатыгар о?о суруйааччытын бы?ыытынан биллибитэ. 1947 с. ?кт??п 30 сылыгар аналлаах ?р?сп??б?л?кэтээ?и куонкуруска кыттыыта улахан оруоллаах этэ. Онно кини ≪Буукубалар мунньахтара≫ поэмата уонна ≪Лыах≫ кэпсээнэ бастакы бириэмийэни ылбыттара.
- Азбука-скороговорка: [Для дошкол. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. А. Л. Соргоева]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1980 ? 22 с.
- Витки : (Стихи, песни поэмы) / Петр Тобуроков; [Худож. В. И. [!Н.] Игнатьев]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1987?284,[1] с.
- Всегда с добычей: Воспоминания о детстве / Петр Тобуроков; [Худож. О. Т. Местникова]. ? М-во образования Респ. Саха (Якутия). ? 48 с. ? Якутск, 1994
- Где провести лето: [Стихи. Для мл. шк. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. Е. И. Третьякова]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1985
- Долгунча: (Пьесы, интермедии): [Перевод] / Петр Тобуроков. ? Якутск: Нац. кн. изд-во ≪Бичик≫, 1993?188 [2] с.
- Жаворонки, играющие с солнцем: (Стихи и поэмы) : [Для сред. шк. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. Е. И. Третьякова]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1986?182,[1] с.
- Жаворонок с хомусом : Стихи / Петр Тобуроков. ? Якутск: Кн. изд-во, 1983 ? 85 с.
- Дьол уонна сор: Поэма / Петр Тобуроков. ? Якутск: Кн. изд-во, 1985 ? 88 с.
- Т????? кыыс: Повесть / Петр Тобуроков. ? Якутск: Нац. кн. изд-во ≪Бичик≫, 1994?173,[1] с.
- Сиибиктэ: [Стихи. Для мл. школ. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. И. И. Попов]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1979?111 c.
- Стерхи над Леной: Стихотворения и поэмы. Пер. с якут. / Петр Тобуроков; [Худож. Б. А. Мокин]. ? М.: Сов. Россия, 1983. ? 87 с.
- Ступа и пест: Сатир. стихи / Петр Тобуроков; [Худож. М. Г. Старостин]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1989?127,[1] с.
- Туллай: Сказка [в стихах]. Для детей мл. шк. возраста. / Петр Тобуроков; [Худож. Е. Третьякова]. ? Якутск: Кн. изд-во, 1982. ? 87 с.
- Пухлячок: Стихи : [Для дошк. и мл. шк. возраста] / Петр Тобуроков; [Худож. В. П. Кравчук]. ? Якутск: Нац. кн. изд-во ≪Бичик≫, 1996 ? 29 с.
Ырыалар музыкаларын айбыт композитордары, мелодистары Б??т?р Тобуруокап бэйэтин к?нд? до?отторунан ааттыыра.
Грант Григоряны
кытта чугастык билсэрэ.
З. Степановтыын
бииргэ оперетта айан тураллар.
Христофор Максимовы
, Георгий Никифоровы кытары у?уннук к?рс?спэтэ?инэ ахты?ар, суохта?ар атастара-до?отторо этилэр. Кэлин А. М. Алексеевы, Е. М. Поликарповы, Н. И. Бойлоховы, М. И. Константинованы, Г. Д. Кысылбаиковы, В. И. Никаноровы кытта чугастык билсибитэ.
Петр Николаевич мэлдьи этэр буолара: ≪Поэт композиторы кытта бииргэ ?лэлиирэ ?ч?гэй, ол ырыа ??ск??р?гэр булгуччулаах кэриэтэ усулуобуйа буолар≫, ? диэн. Ырыа тылын суруйар поэт са?а ырыаны мэлдьи ис ритм?э оло?уран, онно с?пт??х тыллаан, дор?оону дь??рэлээн суруйуохтаах диирэ.
Христофор Максимовы
кытары к?р?стэллэр эрэ, ол кэнниттэн кырата биир ырыа баар буола охсоро. Кинилэр бииргэ ?лэлээ?иннэриттэн ??скээбит ырыалар: ≪До?ордо?уу тойуга≫, ≪Сир Эйигин т?р?пп?тэ≫, ≪Кырдал кыы?а≫, ≪О?хой кыы?а Ааныска≫, ≪Сардааналаах Ааныкчаан≫, ≪Ахтыбата буолуо диэмэ≫, ≪К?мм?н к?рд??б?н≫, ≪Кэтириинэ≫, ≪Эт эрэ≫, ≪Билси?иэххэ баар эбит≫, ≪Санатта ??ай“≫, ≪Хаппытыан≫, ≪?нд?р??скэ тиэтэйбэт≫, ≪??д?гэй ки?итэ Миитэрэй≫, ≪Ма?аачыйа, Ма?аачыйа≫, ≪Тугун ба?ас абатай!≫, ≪К?н? кытта оонньуубут≫, ≪Билэр буукубаларым≫, ≪Табахсыт≫, ≪Танюша ту?унан≫, о. д. а.
Петр Николаевич хо?оонноругар
Никифоров Георгий Максимович
,
Аркадий Михайлович Алексеев
,
Егор Михайлович Поликарпов
,
Николай Иванович Бойлохов
,
Мария Игнатьевна Константинова
,
Гавриил Давыдович Кысылбаиков
,
Виктор Иванович Никаноров
уо. д. а. дьон-сэргэ уостан ту?эрбэт ?г?с ырыаларын айбыттара.
Петр Николаевич хо?ооннорун дор?оонноро бэйэлэрэ музыкальнай олус ?йд?н?мт?? тыллардаах, бы?аччы ?йд?б?ллээх буоланнар мелодист ?ксэ ырыа айар. ???э ахтыллыбыт мелодистар (?кс?лэрэ самодеятельнай композитордар) кэннэ биир-икки ырыалаах с??счэкэ мелоди?ы билси?иннэриэххэ с?п. Кини хо?оонноругар композитордар ырыалары айаллар. Олортон сорохторун ааттаталыыр буоллахха, Захар Константинович Степанов ырыалара: ≪Атын ким да хаамса илигэ≫, ≪Дул?а… эмиэ дул?а!≫, ≪Уолаттар диэн, оо, уолаттар≫, о. д. а.
Егор Ильич Неустроев ырыалара: ≪Сахам сирэ ? ийэкэм≫, ≪Долгуннар≫, ≪Алаас у?уор≫, ≪Кыыс ту?унан ырыа≫, ≪Этимэ≫, ≪Санаар миигин≫, ≪Чыычаахтары таптыыбын≫, ≪Кетен тахсьпт, кыталыктар≫.
Полина Николаевна Иванова ырыалара: ≪Таптал букета≫, ≪С?рэ?им эмиэ≫, ≪Частушкалар≫, ≪Туллуктар≫, ≪?р да эн с?рэхпэр сырытты?≫.
Онноо?ор сахалыы са?аны истэн да ?йд??б?т Иван Иванович Филиппов ≪Туллуктуура Маарыйа≫, ≪Тапталлаа?ым, ханна?ын?≫ диэн эйэ?эс, намыын ырыалары айбыта, оттон Николай Савельевич Берестов ? ≪Умнубуту? т?ргэнин!≫, ≪Тойук хор≫. Александр Дмитриев ≪Мин саллаат уолабын≫, ≪Сибэккилээх кырдал≫, ≪Чороон≫, ≪Са?а дьыл киэ?этэ≫, ≪Диэх курдукпун≫, ≪Мэлдьи бииргэ сылдьыам≫, ≪Киэ?э миэхэ тиийээр эрэ≫, ≪Буруйдаах ??? саас≫, о. д. а. айбыта.
Петр Николаевич хо?оонноругар иккилии-?ст?? мелодист айбыт ырыалара олус элбэх. Олортон сорохторун билси?иннэрдэххэ маннык: ≪Дорооболору?, Маарыйалар!≫ ? Егор Поликарпов, Калиста Пахомова, Иван Бурцев тус-туЬунан мелодия айбыттара. ≪К?т?н тахсы?, кыталыктар!≫ ? композитордар Георгий Никифоров, Егор Неустроев. ≪?ай!≫ ? Христофор Максимов, Алексей Попов. ≪Чычып-чаап!≫ Николай Бойлохов, Трофим Семенов, Василий Парников ? эмиэ ?с самодеятельнай композитордар ырыалара. ≪Чаай ырыата≫ ? Георгий Никифоров, Владимир Николаев. ≪Ньургу?унна бэлэхтээ≫ ? Тимофей Стручков, Аркадий Алексеев.