Мустафа Кемал Атат?рк ( туур. ' Mustafa Kemal Ataturk' ) ( Ыам ыйын 19 1881 ? Сэтинньи 10 1938 ) диэн Т?ркийэ Республикатын т?р?ттээччитэ уонна бастакы президенэ. Идэтинэн сэрииhит.

1881 сыллаахха кулун тутар 12 к?н?гэр Салоники куоракка т?р??б?тэ. Т?р??р?гэр Мустафа диэн ааты биэрбиттэрэ. Кемал (≪у?улуччу≫) диэн ааты байыаннай училища?а математика?а дьо?урун и?ин биэрбиттэрэ.

Аармыйа?а коррупцияны утары хас да кистэлэ? уопсастыбалары тэрийбитэ, онтон 1908 с. ?р?б?л??сс?йэ кэмигэр Энвер Бейдыын сатаспакка политкаттан туораабыта. Италияны кытта 1911?1912 сыллардаа?ы сэриигэ уонна Иккис Балкаан сэриитигэр 1913 с. кыттыбыта. Бастакы аан дойду сэриитигэр дьо?урдаах армия офицера быhыытынан биллибитэ. Дарданелланы Антанта к??стэриттэн к?м?ск??р сэриилэри салайбыта.

Аан бастаан т?рк омугун салайааччытын бы?ыытынан 1917 с. Германия Т?ркийэ ис дьыалатыгар ороо?оору гыммытын утаран бэйэтин биллэрбитэ. Осман Империята сэриигэ хотторон эстиитин кэнниттэн са?аламмыт тутулуга суох буолуу сэриитигэр , Атат?рк т?рк дьонун басхана. 1919 с. гириэк сэриилэрэ Измир куоракка киирбиттэрин кэннэ Мустафа Кемал Анатолия?а утарсыыны тэрийбитэ. Быстах кэмнээх дьаhалтаны Анкара?а тэрийбитэ. Анатолия бу кэм?э Стамбууллаа?ы султаан бырабыыталыстыбатын кытта сы?ыаны быспыта. 1920 с. Анкараа?а кинини Омук улуу мунньа?ын (т?мэнин) бэрэстээтэлинэн талбыттара. Гириэктэри Кыра Аазияттан ??рб?тэ, Антанта судаарыстыбаларын Т?ркийэ?э арыый табыгастаах дуогабарга илии баттыылларыгар к??эйбитэ, дойдуну босхолообута.

Урукку султанааты уонна халифааты суох гыммыта уонна Т?ркийэ ?р?сп??б?л?кэтин тэрийбитэ. 1923 с. бастакы президент буолбута, онтон 1927, 1931 уонна 1935 сс. хос талыллан ?лэлээбитэ. Атат?рк президеннааhынын кэмигэр политика, экономика уонна култуура эйгэлэригэр элбэх уларыта тутууну ыыппыта. Ол курдук Т?ркийэ аныгылыы, демократ уонна та?ара дьиэтиттэн тутулуга суох тэриллиилээх ил буолбут. Т?ркийэ тас политиката дойду толору тутулуга суох буолуутугар ту?аайыллыбыта. Т?ркийэ Нациялар Лиигаларыгар киирбитэ уонна ыалыы судаарыстыбалары кытта, бастатан туран Грецияны уонна Сэбиэскэй Сойуу?у кытта до?ордуу сы?ыаннары олохтообута ^[1] . Атат?рк реформаларын бириинсиптэрэ Кемализм дэнэллэр.

Морис Перно диэн француз суруналыы?ыгар М. Кемал былааска чи?ник олорон баран эппит:

Би?иги политикабыт, би?иги ?гэстэрбит, би?иги туруула?ыыбыт барыта Т?ркийэ Эуропа дойдута буоларыгар ту?аайыллыахтара, эбэтэр чуолкайдаатахха, Ар?аа дойдулары кытта тэ?нэ?эр дойду буолуо?а. [2] .

Атат?рк ? ≪А?а т?рк≫ ? диэн ааты Т?ркийэ Улуу национальнай мунньа?а (Т?мэнэ) 1934 с. и?эрбитэ.

Атат?рк Стамбуулга 1938 сыллаахха сэтинньи 10 к?н?гэр 57 саастаа?ар ыалдьан ?лб?тэ.

Бы?аарыылар [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Бу ки?и ту?унан сиппэтэх ыстатыйа . К?нн?р?н уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэ?э к?м?л????хх?н с?п.