Элбэх итэ?эллэргэ уонна философияларга , кут диэн киhи баар буолуутун ?й-санаа эбэтэр имматериальнай (материальнай буолбатах) ?тт?, ?кс?н ?лб?т дэнэр. Теология быhаарыытынан, кут киhи ?л??т?н кэнниттэн сал?ыы олорор, онтон сорох итэ?эллэр Та?ара куту айар дииллэр. Анимизм итэ?эйиитинэн тыына суох маллар эмиэ куттаахтар.

Кут сур [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Кут диэн киhиэхэ баар буолан баран,киhиттэн тутулуктаммат эттигэ суох т?р?т.

Киhи ?с куттаах : буор кут , ийэ кут уонна салгын кут . Киhи кинилэр ?h??н бииргэ баар буоллахтарына эрэ ч?л тыыннаах бу Орто дойдуга сылдьар. Кулаковскай суруйбутунан: "По понятиям многих якутов, кут состоит из трех элементов: ийэ кут, буор кут и салгын кут. При зачатии ребенка ийэ кут внедряется божествами (через Айыысыт или Иэйэхсит ) в женщину-мать ("ийэ кутун инэрэн биэрбит")". ?кс?к?лээх дьэ итинник этэр. Онон, Айыыhыт дьахтарга ийэ куту инэрэр эбит. Онтон ??ск??р т?р??х ийэтиттэн тугу эмэ бэриhиннэрэрэ эмиэ чахчы. Ол буор кут буолуон с?п. Аны эрдэтээ?и суруйууларга уонна т??лбэлэргэ ордон хаалбыт тобох ?йд?б?ллэргэ оло?уран, кут-с?р ?йд?б?л? оннун-тойун буллара сатаан к?р????н.(Сорох тугэ??э ?йд?б?л хантан ылыллыбыта ыйыллыа?а.)

1. Хамныыр хара уонна кынаттаах к?т?р ??ск??р т?р???э барыта ийэтиттэн бэриhиннэрэр буор куттаах.
2. Кэмэ кэллэ?инэ ??ск??хтээх о?о Истэр Иэйэхситэ тыл-?с к?т???н, Айыыhыт Аар Айыы Тойонтон о?о ийэ кутун к?рд?h?н ылар. (Кулаковский.Научные труды.1979г-24 стр." Она вместе с Иэйэхсит и спрашивает у Аар Тойона ийэ кут ребенка и внедряет ее чрез темя мужчине".) Итинтэн салгыы Айыыhыт ол ийэ куту эр ки?иэхэ оройун ??т?нэн киллэрэн буор кутугар холбуур, толорор.
3. ?т?р кэминэн Айыыhыт ийэ куту эр киhиттэн к?h?р?н, дьахтарга баар т?р??хтээх о?о буор кутугар инэрэр. Дьэ, ити курдук, Аар Айыы Тойон тус бэйэтин дьаhалынан, Айыыhыт дьахтарга ийэ куту инэрэр: дьахтарга о?о ??ск??р.
4. Инэриллибит ийэ кут силигин ситэрэн, кэмэ кэрдиитэ кэлэн к?н сиригэр тахсыан ба?арар. Онтон т?р??хтээх о?о ийэтиттэн бэриhиннэрэр буор кута урукку оннунан хаала сатыыр. Дьэ, тон к??с быстына тоhо?о т?рд?гэр сытан ункуруйуу-к??лэhийии са?аланар. Итини истэн-билэн о?о Истэр Иэйэхситэ Айыыhыты ыныран илдьэ кэлэр. (Кулаковский, 24 стр. "Айыысыт является при родах и помогает благополучному разрешению от бремени").
5. Айыыhыт т?р??хтээх о?о?о салгын куту салайа тутар. Дьэ, ?й-санаа к?л?м гынан, о?о от ?рд?гэр кэлэн ?р? лиhигирии т?hэр.(Кулун Куллустуур,7240 столб."О?о от ?рд?гэр кэлэн ?р? лиhигирии т?стэ").
6. Истэр Иэйэхсит к?л?м аллайбытынан уус-киис тириитин ?рд?гэр саба быра?ан баран, о?о ?рд?гэр кууспутунан т?hэр. (Кул.Куллустуур,7243 столб." Баабыска эмээхсин уус-киис тириитин ?рд?гэр саба быра?ан баран, о?о ?рд?гэр кууспутунан т?стэ").
7. Т?р??чч? т?р??б?тэ ?с хоммутун кэннэ Айыыhыты атаараллар. (Кулаковский, 25 стр. "Айыысыт оставляет дом родительницы на третий день после родов").

??hээ суруллубуттан к?ст?р?нэн: Ийэ кут хамсатааччы, дьулуур диэн ?йд?н?р. Салгын кут ?й-санаа буолар.

Айыыhыт т?р??хтээх о?о ийэ кутун эр киhи буор кутугар холбуур. Онон, буор кут орун, удьуордааhын ?йд?б?ллэри кытта с?п т?бэhэр.

С?р диэн тугуй? Бу майгы-сигили. Сур киhиэхэ т?р????ттэн бэриллибэт. Тулалыыр эйгэ уонна ?ст?р киhи с?р?н иитиэхтииллэр. Киhи с?рэ кини хайдах с?р?ннээх киhи буолуутугар сабыдыаллаах. Бу кут-сур туhунан саха?а баар хас да ?йд?б?ллэртэн биирдэстэрэ сурулунна. Куттар салгыы олохторун туhунан Л.Афанасьев-Тэрис маннык тойоннуур: Салгын кут тахсан барда?ына киhи бу баары билбэт-к?рб?т буолар. (Утуйар, ?й?н сутэрэр). Салгын кут уратыта диэн ийэ кут киhиттэн тахсан барыар диэри киирэ-тахса сылдьарыгар буолар. Онтон ийэ кут тахсан барда5ына киhи тутатына ?лб?т?нэн барар. Ол аата, ?л?? диэн киhиттэн ийэ кута тахсан барыыта ааттанар эбит. Ийэ кут та?ыста?ына салгын кут эмиэ букатыннаахтык тахсан барар. ?л??чч?гэ буор кут эрэ хаалар. Бу да кут сотору ыhыллар, буору кытта буор буолар.

Серошевскайга маннык этии баар: "Душа его жила раньше в надзвездном мире, придя на средний мир, будет вспоминатъ свое прежнее житье и вечно тосковать".(651 стр.) Серошевскай ити саха киhитин душатын( саха ?йд?б?л?нэн - ийэ кут) туhунан этэр. ?ск?т?, саха?а оннук ?йд?б?л баар эбит буолла?ына, дьэ, ол Орто дойду эрэй энээрдээх оло?ор олоро сатаан баран ?лб?т киhиттэн тахсан ??hээ дойду ?h?с халлааныгар барар ийэ кут "иккистээн эргилиннэхпинэ иэччэ?им хайыннын" диэн баран барара буолуохтаах. Оччотугар ийэ кут иккиhин Орто дойдуга т?нн?бэтэ чахчы. Онон, биhиги ийэ куппут ?h?с халлаа??а ?р?? дьоллоох олоххо олоруо диэн санаабытын б???рг?т?нэргэ эрэ тиийэбит. ( ??hээ дойду ?h?с халлаанын сорох омуктар рай диэн аатынан билэллэр.)

Бу ыстатыйаны тупсарарга ? : Ойуу эбиллиэхтээх. Ыстатыйаны биикилииргэ. Бу ыстатыйаны Бикипиэдьийэ истиилигэр чуга?атан бэриллиэхтээх. Омук тылыттан сахалыы тылбаастыырга Суруллубуту бигэргэтэр итэ?этиилээх т?р?т? буларга уонна манна ону ыйарга.